همه آن چیزهایی که باید درباره تلویزیون دیدن بچه‌ها بدانید‌

خاطرات خوش ما مربوط به گذشته است و این روزها اوضاع حسابی عوض شده است. هیچ چیز ربطی به گذشته ندارد.

در شرایط فعلی چندین شبکه تلویزیونی و سرویس‌ دهنده‌ های اینترنتی، پخش فیلم و سریال دارند، دسترسی به محتوای تصویری به سهولت امکان‌پذیر است و از تنوع بالایی برخوردار است. تماشای فیلم و سریال از یک فعالیت جمعی و خانوادگی به سمت فعالیتی فردی سوق پیداکرده و والدین کمتر امکان نظارت بر آنچه فرزندان‌شان در حال تماشای آن هستند دارند. همه اینها باعث شده تا والدین نسبت به تلویزیون‌دیدن فرزندان‌شان حساس باشند و ندانند باید چه کار کنند.

واقعیت

واقعیت این است که ما در شرایط ایده‌آلی به سر نمی‌بریم، خانه‌هایمان حیاط‌های دلباز یا بالکن‌های بزرگی ندارد که فرزندان‌مان در آن بدوند، از درختی بالا بروند، آب‌بازی و خاک‌بازی کنند و رها از بکن‌ونکن‌های بزرگ‌ترها با خیال راحت به مهم‌ترین مسؤولیت‌شان یعنی بازی‌کردن بپردازند.

در کلانشهرهای ایران شاهد سبز شدن هر روزه آپارتمان‌هایی با متراژهای کوچک، بدون پنجره‌هایی با نورگیری کم، بدون بالکن و بدون فضای سبزی مخصوص ساکنان هستیم.

زیرساخت حمل‌ونقل عمومی با کودکان آنچنان مهربان نیست. مسیرهای پیاده‌رو محل عبور و مرور پیاده‌ها هم نیست چه برسد به کالسکه یا کودک نوپا. محل‌های تفریحی مانند پارک در دسترس بسیاری از والدین به‌راحتی و با فاصله کوتاه نیست و پارک‌هایی هم که وجود دارند استانداردهای مناسبی ندارند.

وسایل زمین ‌بازی که زمانی نوسازی شده ‌بود، تعمیر و دوباره‌سازی نمی‌شود و تنوع حرکتی را در نظر نمی‌گیرد. حتی پارک‌ها هم برای کودکان امن نیستند. سگ‌گردانی، حضور معتادان و آلودگی‌های اطراف زمین بازی؛ تمام اینها رشته دلایلی است که موجب می‌شود والدین و کودکان در خانه بمانند و از میان انتخاب‌های محدودی که برای تفریح و سرگرمی در اختیار دارند، تلویزیون، گوشی هوشمند و تبلت را برگزینند. پرخاشگری در نوجوانی و بزرگسالی، تخلیه‌نشدن انرژی و رشد ناقص روحی و جسمی از تبعات این انتخاب است که بهای آن را نه‌فقط خانواده بلکه جامعه خواهد داد اما عذاب‌وجدان و سختی این انتخاب تماما روی دوش والدین است. درحالی‌که بخشی از شرایط مورد نیاز برای رشد سالم و بانشاط یک کودک باید از سمت دولت مهیا شود و همچنین شهرداری هر شهر با در نظر گرفتن تمرکز جمعیتی در هر محله به فکر مهیا کردن شرایط تفریحی برای ساکنان آن محل باشد.

شرایط روز

کرونا شرایط را برای همه سخت‌تر کرده‌است. طبق آمار در آمریکا کودکان بین سنین 8 تا 12 سال حدود چهار تا شش ساعت و نوجوانان بیش از 9 ساعت در روز خود را به دیدن تلویزیون و استفاده از گوشی هوشمند و تبلت اختصاص می‌دهند. این در حالی است که به توصیه متخصصان و روان‌شناسان کودک‌ونوجوان، زمان استفاده از صفحات نمایشی برای سنین دو تا پنج سال به یک ساعت در روز محدود شود و برای سنین بالاتر تا دو ساعت. همچنین این زمان برای زیر دو سال و نوزادان صفر در نظر گرفته می‌شود و درواقع برای سن زیر دو سال ممنوع است. زمان بالای استفاده از صفحه نمایش منجر به:
پایین‌آمدن نمرات و سطح توجه و دقت در مدرسه در نوجوانان
زمان کمتر برای مطالعه کتاب و زمان کمتر برای سپری‌کردن در کنار خانواده
فعالیت بدنی کمتر
مشکلات وزن، مشکلات خلقی و مشکلات خواب
مشکلات مربوط به تصویر بدن و اعتمادبه‌نفس نسبت به خود
از دست دادن زمان برای یادگیری مهارت‌های جدید
نداشتن زمان کافی برای استراحت و سرگرمی

کلاس‌های آنلاین، تماس‌های تصویری و تمام فعالیت‌های آنلاین فرزندان ما را به سمت استفاده بیشتر از صفحه‌نمایش هدایت می‌کند. در کنار همه این‌ها دیدن سریال و فیلم و بازی‌های موبایل هم ساعاتی را به خود اختصاص می‌دهند و والدین گاهی با این مساله مواجه می‌شوند که در طول روز فرزندشان جز تلویزیون‌دیدن و بازی با گوشی هوشمند و تبلت فعالیت دیگری انجام نداده است.

مدیریت چالش

مدیریت زمان استفاده از صفحه‌نمایش برای خانواده‌ها چالشی جدی است. هرگز برای برنامه‌ریزی سبک زندگی فرزندتان درخصوص استفاده از تلویزیون و موبایل دیر نیست.

برای برنامه‌ریزی می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید:
استفاده از صفحه‌نمایش برای محدوده سنی تا 18ماهگی ممنوع باشد.
بین 18 تا 24 ماه تماشای برنامه آموزشی با یک مراقب و به‌صورت محدود باشد.
برای کودکان دو تا پنج سال، زمان غیرآموزشی صفحه‌نمایش را به حدود یک ساعت در روز محدود کنید.
برای سنین شش سال و بالاتر، فعالیت‌های سالم را جایگزین فعالیت‌هایی که شامل صفحه‌نمایش است کنید. درباره این‌ فعالیت‌ها در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد.
قانون جدی درباره استفاده از صفحه‌نمایش در طول وعده‌های غذایی یا گردش‌های خانوادگی وضع‌کنید.
در مورد برنامه‌های اعمال نظارت توسط والدین(‌Parental Controls) تحقیق کنید و نحوه استفاده از آنها را بیاموزید.
از صفحه‌نمایش به‌عنوان پستانک، پرستار کودک یا راهی برای غذا دادن به کودک استفاده نکنید.
30 تا 60 دقیقه قبل از خواب صفحات نمایش را خاموش و از اتاق خواب خارج کنید.

مواردی که ذکر شد حد ایده‌آل استفاده از صفحه‌نمایش است. دانستن این موارد به این معنی نیست که در همه شرایط می‌توان از آنها پیروی کرد. گاهی اتفاقاتی پیش می‌آید که امکان عمل به تمام جوانب صحیح مساله امکان‌پذیر نیست. اما دانستن شرایط و آسیب‌ها این امکان را فراهم می‌کند تا درصورتی‌که نتوانستیم یا شرایطی پیش آمد که از قوانین خود تخطی کردیم راه ترمیم و تصحیح اشتباه را بدانیم.

تلویزیون؛ بودن یا نبودن؟

تلویزیون بخش اجتناب‌ناپذیر زندگی امروز ماست. هر روز راه‌های بیشتری برای تماشای تلویزیون فراهم می‌شود و محتوای متنوع‌تری در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. محتوای باکیفیت یا نامناسب همگی در بستر تلویزیون و برنامه‌های تلویزیونی و سریال و فیلم‌های سینمای ارائه می‌شود. در محیط اشباع‌شده از تلویزیون، روش مفید برای مدیریت شرایط، ارائه یک الگو برای هدایت مدل تماشای تلویزیون کودکان و همچنین افزایش مهارت تفکر انتقادی در نوجوانان است. تلویزیون مزایایی هم دارد:
تلویزیون این امکان را دارد که فرهنگ‌های متفاوت را به نمایش بگذارد و کودکان و نوجوانان را با فرهنگ و آداب و رسوم مختلف آشنا کند.

تلویزیون می‌تواند به‌عنوان یک کاتالیزور برای تشویق بچه‌ها به مطالعه عمل کند. مطالعه کتاب‌هایی که آثارشان برای برنامه‌ها و فیلم‌ها اقتباس شده است.

تلویزیون می‌تواند ارزش‌ها و درس‌های مهم زندگی را به بچه‌ها نمایش داده و به آنها بیاموزد.

برنامه‌های آموزشی تلویزیون می‌تواند در جهت اهداف آموزشی و فرهنگی کلان یک کشور گام بردارد و مهارت‌های مورد نیاز کودکان را توسعه دهد.

اخبار مفید و عاری از خشونت و هیجان، رویدادها و برنامه‌های تاریخی و فرهنگی می‌تواند به آگاهی بیشتر جوانان از فرهنگ و مردم کمک کند.

فیلم‌های مستند می‌توانند به توسعه تفکر انتقادی در مورد جامعه و جهان کمک کنند.

دیدن فیلم و برنامه‌هایی از فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف، کودکان و نوجوانان را با تنوع فرهنگی آشنا می‌کند.

برنامه خوب، برنامه بد

سنگ‌محک ما برای انتخاب برنامه مناسب فرزندمان چیست؟ آیا سنگ‌محکی داریم؟ اگر ما و فرزندمان انتخابگر هستیم و با آغوش باز تمامی محتوای تصویری ارائه‌شده را نمی‌پذیریم، چه نکاتی را مدنظر داریم و چه معیارهایی را در نظر می‌گیریم؟ سوالاتی که بهتر است در زمان انتخاب یک برنامه تلویزیونی از خودمان و درباره آن برنامه بپرسیم می‌تواند در لیست زیر باشد:
آیا این برنامه فرزندم را تشویق به پرسیدن سوال، استفاده از تخیل، فعال‌بودن ذهن یا خلاقیت می‌کند؟
تماشای تلویزیون نباید فعالیتی منفعلانه باشد. بنابراین برنامه مورد نظر آیا می‌تواند سؤالاتی را برانگیزد؟ حس کنجکاوی را زنده کند؟ یا فعالیت‌هایی را آموزش دهد که در زمان خاموشی تلویزیون بتوان آن را دنبال کرد؟
این برنامه چگونه جنسیت و تنوع را نشان می‌دهد؟

برای کودکان زیر هفت سال، تلویزیون می‌تواند باعث شود دنیای کودک نیز محدود بماند. بنابراین می‌توان پرسید که آیا برنامه‌ مورد نظر فرهنگ و تنوع نژادی را نمایش داده و با نگاهی بی‌طرف و غیرنژادی و جنسیتی به آن نگاه کرده ‌است؟

این برنامه چقدر تجاری است و هدف تبلیغاتی دارد؟ برخی از برنامه‌های کودکان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌عنوان تبلیغات گسترده برای کالاهای مرتبط عمل کنند. برخی از ابتدا صادق بوده و هدف خود را بیان می‌کنند اما برخی دیگر اهداف خود را در پشت برنامه مخفی می‌کنند.

پیام اصلی در این برنامه چیست؟

چند قسمت از برنامه را تماشا کنید تا مضامین و تم اصلی را دریابید و همچنین چه مسائل و ارزش‌هایی را مثبت و منفی نشان داده است؟ کدام رفتارها و فعالیت‌ها پاداش می‌گیرند و کدام تنبیه می‌شوند؟ چه مسائلی را ارزشمند یا صحیح نمایش می‌دهد؟

این برنامه چه تاثیر عاطفی بر کودکان خواهد داشت؟ در نظر داشته ‌باشید که کودکان اغلب واکنش‌های احساسی متفاوتی نسبت به بزرگسالان خواهند داشت. چیزهایی که ما آنها را عناصر عادی نمایش می‌دانیم، مانند درگیری بین شخصیت‌ها یا به خطر انداختن شخصیت‌ها، می‌تواند برای کودکان ناراحت‌کننده باشد. همچنین، این نکته مهم را در نظر بگیرید که روحیات کودکان متفاوت است.

زهرا صالحی‌ نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم