نشانه‌ های یک انقلاب خبری

همان‌طور که نخستین انتصاب مهم پیمان جبلی در مقام رئیس جدید سازمان، انتصاب علیرضا خدابخشی به عنوان معاون جدید سیاسی بود، این تحولات نیز بیش از هرچیز در معاونت سیاسی و بخش‌های خبری زیرمجموعه آن دیده شده است.

این گزارش به 6 بزنگاه و اتفاقی می‌پردازد که نشانه‌های تحول بخش‌های خبر تلویزیون در آن‌ها نمود بیشتری داشته و به چشم مخاطبان آمده است.

چالش پرسروصدای بنزینی

اولین كارزاری كه تحولات رسانه ملی را به نمایش گذاشت، یك اتفاق غیرمترقبه در كشور بود كه یك ماه پس از آغاز دوره جدید ریاست سازمان صداوسیما و حدود دو هفته بعد از استقرار معاون جدید سیاسی رخ داد.

حمله سایبری به سامانه یكپارچه مدیریت پمپ‌ های بنزین كه صبح روز دوشنبه ۴ آبان اتفاق افتاد، سوخت‌رسانی را در پمپ‌های بنزین مختل كرد و بسیاری از مردم را كه كار و زندگی‌شان به زیرساخت‌های سوخت‌رسانی در كشور وابسته است، به دردسر انداخت.

در حالی كه نخستین گزارش‌ها از این اتفاق، از حدود ساعت ۱۱ صبح همان روز به شبكه‌های اجتماعی رسید، اما شبكه خبر كه پیشتر در این قضایا نسبتا كند عمل می‌كرد، به‌سرعت این خبر و حواشی آن را در صدر اخبار و پیگیری‌ها قرار داد. زیرنویس شبكه خبر و همچنین بخش‌های خبری این شبكه، از همان دقایق نخستین تا ساعات پایانی آن شب و همچنین روزهای بعد، به صورت گسترده این اتفاق مهم را پوشش دادند.

ماجرای بنزین با تدوین یك گزارش تولیدی 3.5 دقیقه‌ای از خبرنگاران میدانی و پس از آن ارتباط زنده با یكی از جایگاه‌های عرضه سوخت، در جایگاه اولین خبر بخش خبری نیمروزی شبكه یك ادامه یافت؛ گزارشی كه به علت مختصات متفاوت، به نقطه عطفی در خبررسانی تلویزیون در دوره تازه تبدیل شد. در ابتدای این گزارش، با تعدادی از مردم كه به علت

از كار‌افتادن سامانه، نتوانسته بودند سوختگیری خودروی‌شان را انجام دهند، گفت‌وگو شد. گستردگی جغرافیایی این مشكل با پخش تصاویر متعددی از اصفهان، بیرجند، مشهد، ارومیه، شیراز، یاسوج و... نمایش داده شد و این توضیح به مخاطب مخابره شد كه مردم در سراسر كشور درگیر این مساله شده‌اند.

جالب این كه اغلب گزارشگران پایتخت و مراكز استان كه تصاویر ارسالی‌شان در این گزارش مورد استفاده قرار گرفته بود، از دوربین سلفی تلفن همراه یا چیزی شبیه به آن استفاده كرده بودند؛ به نظر می‌رسید این گزارشگران برای آن كه سریع‌تر به محل پمپ بنزین برسند و خبر را پوشش دهند، بدون حضور تصویربردار و امكاناتی مانند سه‌پایه دوربین و... اعزام شده‌اند. این اتفاقی بود كه پیش از آن كمتر مشاهده می‌شد، اما در این گزارش به شكل جدی دیده شد. علاوه‌بر سرعت و گستردگی پوشش خبر، در ماجرای اختلال جایگاه‌های عرضه سوخت، صراحت و شفافیت بخش‌های خبری نیز به چشم مخاطبان آمد.

آنچه خبرنگاران، گزارشگران و گویندگان خبر روایت می‌كردند، نشان چندانی از حل تصنعی و نمایشی مشكل نداشت و كاستی‌ها كه تا یكی دو روز بعد نیز وجود داشت، در همه پیگیری‌ها به صورت جدی به نمایش گذاشته شد. این در حالی بود كه پیشتر بخش‌های خبری و غیرخبری رسانه ملی، گاه از سوی افكار عمومی به روایت بخشی از مشكلات متهم می‌شدند و به نظر می‌رسد همواره تلاش‌هایی برای كوچك نشان دادن نقاط ضعف در كشور در جریان بود.

بدین ترتیب وقایع اوایل آبان ۱۴۰۰ به نقطه عطفی در ارتباط میان رسانه ملی و مخاطبان آن در سراسر كشور تبدیل شد و واكنش‌های مثبت بی‌شماری را برانگیخت؛ واكنش‌هایی كه از كاربران معمولی شبكه‌های اجتماعی تا حسام‌الدین آشنا و سیدعباس صالحی امتداد داشت و باعث شد 230 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بیانیه‌ای از عملكرد سازمان صداوسیما در این مساله تشكر كنند.

نقد جدی انتصابات فامیلی

اوایل آبان و همزمان با ماجرای هك سامانه بنزینی كه اغلب واكنش‌های مجازی را به خود اختصاص داد، روایت بخش‌های خبری تلویزیون از یك انتصاب فامیلی در شهرداری تهران نیز مخاطبان تلویزیون را خوشحال كرد. بر این اساس در حالی كه حسین حیدری، داماد جوان علیرضا زاكانی، شهردار تهران به عنوان دستیار ویژه شهردار منصوب شده بود و كاربران شبكه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی واكنش‌های منفی زیادی به این انتصاب داشتند، رسانه ملی نیز به این ماجرا پرداخت و با پوشش كامل و جزئی واكنش‌ها، این انتصاب فامیلی را نقد كرد. اخبار تلویزیون در گزارش‌های خبری، دقیق و با جزئیات، توییت‌های كاربران در این باره را به نمایش گذاشت و نشان داد نظر مردم در شبكه‌های اجتماعی، كاملا مخالف این انتصاب فامیلی است.

ورود بخش‌ های خبری صداوسیما به این مساله در حالی بود كه پیشتر شائبه‌ هایی در این باره وجود داشت و گفته می‌شد تحت‌ تأثیر مسائل سیاسی، اخبار تلویزیون از كنار این موضوع خواهد گذشت،
اما نشان داد رسانه ملی در دوره تحولی با كسی شوخی ندارد و بعضی خط قرمزهای پیشین را شكسته است.

در نهایت این اتفاق بازتاب فراوانی در شبكه‌های اجتماعی یافت كه به بازتولید نقدها و در نهایت لغو حكم انتصاب انجامید.

پوشش گسترده زلزله هرمزگان

یكی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه‌های خبری رسانه ملی كه در بعضی بزنگاه‌ها به چشم می‌آید، سرعت اطلاع‌رسانی است. در گذشته معمول این بود كه در بعضی اتفاقات خصوصا حوادث طبیعی كه همه شهروند خبرنگارها می‌توانند درباره آن اطلاع‌رسانی كنند، اخبار تلویزیون از وایرال‌های مجازی عقب‌تر می‌ماند. در این وقایع، عموما آنچه از طریق دوربین بخش‌های خبری رسانه ملی به مخاطبان سراسر كشور می‌رسید، پیشتر در ویدئوهای غیرحرفه‌ای شبكه‌های اجتماعی، دیده شده بود.

با این‌حال در زلزله آبان هرمزگان، طلسم این اتفاق شكست و رسانه ملی مرجعیت اخبار را به دست گرفت، به طوری كه شمار قابل‌توجهی از ویدئوهای وایرال‌شده درباره این زلزله، متعلق به شبكه‌های تلویزیونی خصوصا شبكه خبر بود. خبرنگارهای اعزامی صداوسیما به منطقه، گزارش‌های دقیق، مؤثر و جالب‌توجهی تهیه كردند كه بسیار سریع روی آنتن رفت. به‌علاوه این‌كه بخش مهمی از آنتن شبكه خبر در روز زلزله و یكی دو روز بعد از آن، به این اتفاق اختصاص داشت كه باعث شد عطش مخاطبان برای دریافت اخبار و گزارش‌ها از این حادثه، سیراب شود. با وجود عملكرد قابل قبول رسانه ملی در قبال زلزله سال 96 تهران و سیل نوروز 98، اما آنچه صداوسیما درباره زلزله هرمزگان انجام داد، مدت‌ها بود كه حول یك حادثه طبیعی رخ نداده بود و تجربه متفاوتی را برای مخاطبان رقم زد.

مناظره داغ بر سر واکسیناسیون

همان‌طور كه در همه كشورها، گروه‌های ضدواكسن وجود دارند، در ایران نیز از نخستین روزهایی كه اخبار تلاش مسوولان برای واردات واكسن كرونا از خارج كشور و تولید آن در داخل منتشر شد، مخالفت‌هایی با این امر صورت گرفت. مخالفان واكسیناسیون، فارغ از این‌كه چه استدلال‌هایی برای سخنان خود دارند، جمعیت قابل‌توجهی را تشكیل می‌دهند و در شبكه‌های اجتماعی نیز سروصدای فراوانی دارند. گرچه براساس سیاست‌های نظام و رهبر معظم انقلاب مبنی بر انجام سریع و كامل واكسیناسیون، رسانه ملی همواره مدافع این كار بوده و هست، اما گروه‌های ضدواكسن ماه‌هاست كه درخواست حضور در برنامه‌های تلویزیون برای مخالفت با واكسیناسیون اجباری دارند.

با وجود دوقطبی به وجود آمده در این باره، گفت‌وگوی ویژه خبری شبكه دو سیما به‌تازگی میزبان مناظره‌ای داغ و جالب توجه میان موافقان و مخالفان واكسیناسیون كرونا بوده كه از نظر حضور اقلیت ضدواكسن در تلویزیون، اقدامی قابل ‌توجه محسوب می‌شود. این مناظره 20 آبان و همزمان با پوشش 50 درصدی واكسیناسیون كامل (دو دوز) در كشور، روی آنتن زنده شبكه دو برگزار شد و اجرای آن را عاطفه میرسیدی گزارشگر و مجری باسابقه حوزه سلامت بر عهده داشت. گفت‌وگوی ویژه خبری نسبت به طرفین این مناظره، عدالت را رعایت كرد، دو مهمان حضوری و دو مهمان از طریق ارتباط تصویری حضور داشتند؛ افرادی كه همگی چهره‌هایی شناخته‌شده و مورد وثوق طرفداران واكسن یا مخالفان آن به‌شمار می‌آیند. مهدی فهیمی مخالف حضوری این برنامه، از جمله چهره‌های مشهور مخالف واكسیناسیون اجباری بود كه در شبكه‌های اجتماعی، به عنوان یكی از فعالان عرصه نقد واكسن كرونا مطرح است. نتیجه این اقدام، یك مناظره داغ و صریح بود كه در آن طرفین استدلال‌های قابل‌توجهی مطرح كردند و با واكنش‌هایی مثبت در شبكه‌های اجتماعی و رسانه‌ها نیز مواجه شد؛ خصوصا در میان مخالفان واكسیناسیون كه پیش از آن، حضور جدی در رسانه ملی نداشتند.

طلسم‌شکنی در پوشش تجمعات اعتراضی

در هفته‌های گذشته شهر اصفهان شاهد تجمع‌های كشاورزان بوده است كه خواستار آب‌رسانی به حوضه‌های آبریز این رودخانه بودند. این تجمعات در روز 28 آبان بسیار گسترده‌تر شد و توسط اخبار تلویزیون پوشش داده شد. شبكه خبر چندین بار از صبح روز جمعه، دوربین خود را به سمت تجمعات چرخاند؛ تا جایی كه چندین بار با استفاده از تصاویر هوایی و دوربین‌هایی كه در نقاط مرتفع كاشته شده‌بود، جمعیت عظیم به تصویر كشیده شد.

آنچه در این روز اتفاق افتاد، برای سال‌ها در رسانه ملی به وقوع نپیوسته بود. یك تجمع اعتراضی كه علی‌القاعده بدون مجوز رسمی در نقطه‌ای از ایران انجام شده بود، توسط اخبار تلویزیون به صورت گسترده پوشش داده شد.

شبكه خبر در گزارش‌های خود از این تجمعات، با استفاده از ارتباط مستقیم با خبرنگارهای صداوسیما در اصفهان، ماجرا را به طور كامل روایت كرد و نظرات مردم را نیز گرفت. آنچه روی آنتن دیده شد، تلاش خبرنگاران و گزارشگران شبكه خبر برای این بود كه حتی‌الامكان سانسوری اتفاق نیفتد و دغدغه‌های معترضان به آنتن ملی برسد. این در حالی است كه بخش‌های خبری تلویزیون همزمان تلاش كردند با نگاهی كارشناسی به موضوع بپردازند و از امنیتی كردن مساله بپرهیزند؛ اتفاقی كه به نظر می‌رسید یكی از آفات پوشش تجمعات اعتراضی در دوره‌های گذشته بود و به تلاش‌های خارجی برای رادیكال شدن فضا دامن می‌زد. در عین حال تأخیری چندروزه در پوشش تجمعات، انتقادی است كه در این ماجرا، به تلویزیون وارد است. به نظر می‌رسید صداوسیما می‌توانست كمی زودتر به تجمعات كشاورزان اصفهانی بپردازد و صدای آنها را به گوش دولتمردان برساند.

جالب این‌كه شبكه خبر در روزهای گذشته تجمع مردم شهركرد در اعتراض به كمبود و سوءمدیریت آب را نیز پوشش داد؛ اتفاقی كه نشان داد پوشش تجمعات اصفهان براساس سیاستی مقطعی و خاص، انجام نشده و رویكرد رسانه ملی به صورت جدی تغییر كرده است.

خبر جشن حافظ در تلویزیون

جشن سینمایی - تلویزیونی حافظ كه پیشتر با نام جشن «دنیای تصویر» شناخته می‌شد، از جمله محافل سینمایی است كه در سال‌های گذشته چندان مورد توجه سازمان صداوسیما نبوده است. اگرچه سریال‌های رسانه ملی همواره نامزد و برنده بعضی جوایز این جشن بودند، اما اخبار این جایزه در بخش‌های خبری تلویزیون بازتاب چندانی نداشت، خصوصا آن كه این جایزه در پنج سال اخیر بدون حضور علی معلم بنیانگذار فقید آن برگزار می‌شود. با این حال هفته گذشته كه بیست‌ویكمین دوره جشن حافظ برگزار شد، شبكه خبر تلویزیون در زیرنویسی، خبر برگزاری این مراسم را پوشش داد و جزئیاتی از آن را
منتشر كرد. این اتفاق در شبكه‌های اجتماعی نیز با واكنش مثبت كاربران مواجه شد و برخی از آن به عنوان یك نشانه تازه از تحول در معاونت سیاسی رسانه ملی یاد كردند. این در حالی است كه به‌واسطه مناسبات و بعضی حواشی این جشن، معمولا دست رسانه ملی برای پوشش تصویری آن چندان باز نیست.

مصطفی قاسمیان - روزنامه‌ نگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم