دغدغه‌ های رباتی

بیشتر این ربات‌ها برای انجام کارهای مشخص و تکراری (مثلا در خط تولید کارخانه‌ها) استفاده می‌شوند، هرچند نمونه‌های آزمایشی و خاص با کارکردهای جالب و پیچیده هم از ده‌ها سال پیش تولید می‌شدند.

از آنجا که محیط‌های صنعتی معمولا بسته و دارای شرایط مشخصی هستند، برنامه‌ریزی برای عملکرد ربات‌ها در چنین محیط‌هایی کار چندان پیچیده‌ای نیست اما اگر قرار باشد ربات‌ها در کنار انسان قرار بگیرند و زندگی کنند و تعامل نزدیکی با ما داشته باشند، ماجرا فرق می‌کند.

در این صورت موضوع «ایمنی» یا همان آسیب نرساندن ربات به انسان از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود. در ادامه، ابعاد این چالش علم رباتیک و راه‌های پیش رو را بررسی می‌کنیم.

ایمنی، پاشته آشیل رباتیک

بیشتر ربات‌ ها از حسگرهای مختلف در کنار الگوریتم مبتنی بر هوش مصنوعی برای تعامل با انسان در محیط آزاد استفاده می‌کنند.

ربات‌ با کمک این حسگرها می‌تواند متوجه حضور انسان شود و در نتیجه، از برخورد فیزیکی یا هر نوع آسیب احتمالی دیگر به افراد پیشگیری می‌شود اما انبوه تدابیر در نظر گرفته‌شده برای جلوگیری از آسیب ربات به انسان موجب می‌شود از جنبه تعاملی این فناوری کاسته شود و ربات‌ها رویکردی منفعل‌تر پیدا کنند.

به این ترتیب، دیگر نمی‌توان از یک ربات انتظار تعاملی مشابه یک انسان را داشت اما اگر به‌دنبال تعامل نزدیک‌تر در زندگی با ربات‌ها هستیم، باید فکری به حال این محدودیت کنیم.

احتمالا با پیشرفت دانش رباتیک و طراحی الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی دقیق‌تر به‌تدریج شاهد رفع این محدودیت‌ها در آینده باشیم.

از طرف دیگر باید محدودیت‌های کنونی فناوری را به رسمیت بشناسیم و در کوتاه‌مدت انتظار ربات‌هایی با قابلیت‌های متعدد (مثل ربات پرستار با تمام قابلیت‌های یک پرستار واقعی) را نداشته باشیم. به این ترتیب می‌توانیم به روند توسعه ربات‌ها منطقی‌تر نگاه کنیم و فعلا به ربات‌های تخصصی که نیازهای اصلی‌مان را برطرف می‌کنند اکتفا کنیم.

ارتباط بین انسان و ربات

انسان‌ها از زبان و گفتار برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. به همین دلیل، شاید این انتظار طبیعی باشد که ربات‌ها نیز باید از مهارت‌های ارتباط کلامی برخوردار باشند تا بتوانند تعامل خوبی با انسان‌ها داشته باشند. اما واقعیت این است که قسمت قابل ‌توجهی از تعامل انسان‌ها با یکدیگر در قالب ارتباطات غیرکلامی است.

حالت چهره، لحن و حالت بدن همگی از مواردی هستند که نقش مهمی در ارتباطات انسانی دارند. به همین دلیل است که در سال‌های اخیر شاهد عرضه تعداد زیادی ربات انسان‌نما هستیم که می‌توانند حالات چهره‌ای مشابه انسان را ایجاد کنند.

با این وجود، ساخت چنین ربات‌هایی معمولا بسیار هزینه‌بر است و صرفه اقتصادی واقعی هم ندارد. در نتیجه برخی شرکت‌های نوآور از میانبرهای مخصوصی برای شبیه‌سازی برخی ابعاد غیرکلامی ارتباط انسانی استفاده می‌کنند.

برای مثال، برخی ربات‌ها صرفا با استفاده از صدا یا نور یا حتی حرکت سمبلیک، بعضی از این ظرافت‌های غیرکلامی را در تعامل با انسان شبیه‌سازی می‌کنند. البته پیاده‌سازی ارتباطات غیرکلامی برای تعامل خودروهای بدون ‌راننده با انسان (مثلا عابر پیاده) به مراتب دشوارتر است.

هرچند، شاید بتوان با بررسی الگوی تعامل رانندگان واقعی با افراد دیگر، فکری به حال این موضوع کرد. برای نمونه، اگر یک راننده با چراغ‌ زدن به عابر پیاده اعلام می‌کند که می‌تواند از خیابان عبور کند، بهتر است خودروهای بدون‌ راننده نیز الگویی مشابه را در پیش گیرند.

پیش‌بینی آینده تعامل انسان با ربات و نیز مسیری که خودروهای بدون ‌راننده و ربات‌های هوشمند برای نقش‌آفرینی در زندگی ما طی خواهند کرد، ساده‌ نیست. با نگاهی به تاریخ فناوری، موارد بسیاری را مشاهده می‌کنیم که کاربرد نهایی آنها در زندگی بشر، تفاوتی جدی با آنچه برای انجامش طراحی شده‌ بودند داشت. به همین ترتیب شاید بسیاری از انتظاراتی که این روزها از یک ربات داریم، در آینده چندان منطقی به نظر نرسد.

انعطاف، راه پیشرفت

تردیدی نیست که ربات‌ها باید بر اساس نیازهای انسانی ساخته شوند، اما هر رابطه تعاملی نیازمند انعطاف‌پذیری از سوی طرفین است. اگر به‌دنبال تعامل بیشتر و بهتر انسان با ربات هستیم، شاید لازم باشد انسان‌ها نیز تغییراتی در رفتار و محیط خود به وجود آورند تا بهتر بتوانند با ربات‌ها ارتباط داشته باشند.

شاید با خود فکر کنید این تغییرات اصلا خوشایند نیست و نباید حتی به آن فکر کنیم. اما جالب است بدانید چند سالی است بسیاری از کاربران یک نوع ربات خاص، تغییراتی اینچنینی را در پیش گرفته‌اند و حتی از آن هم راضی هستند! از چند سال پیش که ربات‌های جاروبرقی (به‌ویژه برند معروف رومبا) وارد بازار شدند، کاربران این ربات‌ها دست به تغییراتی در محیط خانه خود زده‌اند.

این کاربران با شناخت محدودیت‌ها و البته قابلیت‌های ربات‌های جاروبرقی، تغییراتی در چیدمان خانه می‌دهند تا به این ترتیب آنها بهتر بتوانند کار خود را انجام دهند. با توجه به این‌که چنین رباتی می‌تواند صرفه‌جویی قابل ‌توجهی در وقت کاربران ایجاد کرده و تمیزی پیوسته خانه را نیز تضمین کند، بسیاری از خانواده‌ها با جان و دل از چنین تغییراتی برای تعامل بهتر با این ربات استقبال می‌کنند.

مشابه همین وضعیت ممکن است برای ربات‌های آینده روی دهد. اگر ربات‌ها بتوانند به افزایش قابل‌توجه بهره‌وری، کاهش هزینه و نیز آزاد کردن وقت‌مان کمک کنند، ایجاد تغییراتی در محیط برای تعامل بهتر با آنها، کار چندان آزاردهنده‌ای نخواهد بود.

در نهایت باید گفت صنعت رباتیک هنوز نتوانسته تصویر ایده‌آلی را که از همزیستی انسان در کنار ربات‌ها در داستان‌های علمی - تخیلی به تصویر کشیده می‌شود عملی کند. رباتیک برای رسیدن به این آینده باید با چالش‌های اساسی روبه‌رو شود که ایمنی و ارتباط موثر از جمله مهم‌ترین آنها به شمار می‌روند.

از سوی دیگر، شاید لازم باشد ما انسان‌ها هم انعطاف بیشتری از خودمان نشان دهیم و برای استفاده بهینه از قابلیت‌های این فناوری نوین در زندگی خود آماده شویم!

همه‌گیری و رباتیک

همه‌ گیری کووید ۱۹ را می‌توان یکی از نقاط عطف تاریخ صنعت رباتیک دانست. این همه‌گیری با ایجاد شرایطی متفاوت با همیشه موجب شد بسیاری از دولت‌ها، شرکت‌ها و حتی شهروندان عادی، به‌شکلی دیگر به ربات‌ها، قابلیت‌هایشان و کارهایی که می‌توانند برای بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها انجام دهند، نگاه کنند.

همچنین ضرورت رعایت فاصله‌ گذاری اجتماعی موجب افزایش تقاضا برای خدمات رباتیک ارسال کالا در یک‌سال اخیر شده است. در این مدت در برخی کشورها استفاده از ربات‌های محموله‌رسان افزایش قابل ‌توجه یافته و به نظر می‌رسد این روند همچنان ادامه یابد.

از سوی دیگر، محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری، بسیاری از شرکت‌ها را برای بهره‌گیری از ربات در فرآیندهای مختلف خود جدی‌تر کرده و حتی موضوع تاکسی‌های بدون ‌راننده نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

صالح سپهری فر - مشاور کسب و کارهای نو / ضمیمه کلیک روزنامه جام جم