بررسی میزان تحقق شعارهای انقلاب اسلامی/جمهوریت در گفت‌وگوی جام‌جم با محمد هاشمی رفسنجانی

عملكرد نظام در «جمهوریت» افتخارآفرین است

جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک نظام مردم‌سالار دینی، از جمله نظام‌هایی است که در عین حفظ ماهیت اسلامی خود به مبانی نظام‌جمهوری نیز پایبند است و ضمن این‌که قوانین آن از دین اسلام گرفته‌شده، با برگزاری انتخابات منظم و متعدد نشان داده رای مردم از جایگاهی مهم در شیوه مدیریت کشور برخوردار است. با وجود این عده‌ای با برخی تفسیرها این‌گونه القا می‌کنند که در صورت پذیرش اسلام، امکان تحقق نظام‌جمهوری از بین رفته و جمع بین این دو غیرممکن خواهدبود. اما محمد هاشمی رفسنجانی، از چهره‌های سیاسی باسابقه بعد انقلاب، معتقد است جمهوریت و اسلامیت دو رکن تفکیک‌ناپذیر هستند به این معنی که جمهوری بدون اسلام معنا ندارد و اسلام هم بدون جمهوریت.

کد خبر: ۱۳۰۳۰۸۵

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، وی همچنین جایگاه رای و نظر مردم را در جمهوری‌اسلامی ارزشمند دانسته و معتقد است کشورمان پس از انقلاب در این ارتباط بسیار شفاف بوده و عملکردی افتخارآفرین داشته‌است زیرا در کمتر کشوری این تعداد از مسؤولان به شکل انتخابی و از طریق آرای مردمی برگزیده شده‌اند.

عملكرد نظام در «جمهوریت» افتخارآفرین است

از ابتداى تشكیل جمهورى اسلامى در ایران با رهبرى امام خمینى به‌عنوان فقیه جامع‏الشرایط، یكى از شبهاتى كه در موارد متعددى مطرح‌شده، تضاد بین حكومت جمهورى و حكومت اسلامى مبتنى بر ولایت‌فقیه بوده است. از نگاه شما سازگارى جمهوریت با اسلامیت چگونه است؟

در قانون اساسی در بحث جمهوریت و اسلامیت، توضیح و تاكید شده است كه این دو، اركان تفكیك‌ناپذیر هستند. به این معنی كه جمهوری بدون اسلام معنا ندارد و اسلام بدون جمهوری هم همین‌طور. در قانون اساسی نیز اصل سوم به این موضوع پرداخته و به همین دلیل نظر متقنی است.

اگر حكومتی شاهنشاهی نباشد، نوع دیگر حكومت، جمهوری است. تعریف حكومت جمهوری به این معنی است كه حكومت سلطنتی و وابسته به یك نفر نباشد. به معنای دیگر به مردم وابسته بوده و آنها این حكومت را انتخاب كنند و حكومت فردی و موروثی نباشد.

از نظر اسلامیت نیز باید گفت ملاك، فرهنگ اسلامی است كه بعضی بایدها و نبایدها در این فرهنگ وجود دارد. وقتی از جمهوری اسلامی صحبت می‌كنیم، ضرورت دارد بایدها و نبایدهایی رعایت شود تا آن جامعه، اسلامی باشد.

مساله جمهوریت در مقایسه با سایر مفاهیم و آرمان‌های انقلاب از جمله اسلامیت، استقلال و آزادی از چه وزنی برخوردار است؟

جمهوریت شاخصه‌هایی دارد كه با آنها مطرح است. در شاخص‌های جمهوریت بحث دموكراسی، رفراندوم، باز بودن صحنه مبارزه، برابری فرصت‌ها و حقوق اجتماعی مطرح است؛ به این معنی كه اگر در نظامی انتخابات باشد، مفهوم آن جمهوری است، همچنین حل مسالمت‌آمیز منازعات است. البته منازعات در میان برخی گروه‌ها در هر نظامی اجتناب‌ناپذیر است كه یا با زور باید آن را حل كرد یا از طرق مسالمت‌آمیز و گفت‌وگو. بنابراین وقتی این شاخص‌ها وجود داشته باشند، جمهوریت محقق شده است.

همچنین در نظام جمهوری اسلامی شاهد برگزاری رفراندوم بودیم كه برای تعیین نظام جمهوری اسلامی برگزار شد، در ابتدای انقلاب برخی پیشنهاد جمهوری دموكراتیك و برخی جمهوری خلق و... را مطرح می‌كردند اما امام راحل فرمودند جمهوری اسلامی نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد، همان‌طور كه اشاره كردم یكی دیگر از شاخصه‌ها موضوع انتخابات است.

مهم‌ترین شاخصه‌های جمهوریت كه در اجرای آن موفق بوده‌ و نمره بالایی می‌گیریم را در چه حوزه‌هایی می‌دانید؟

مهم‌ترین این شاخصه‌ها، انتخابات است. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی حدود ۴۰ انتخابات داشته‌ایم كه شامل انتخاب رهبری، ریاست جمهوری، مجلس و شورای شهر بوده است. خوشبختانه جمهوری اسلامی در این ارتباط بسیار شفاف بوده و عملكرد افتخارآفرینی داشته، چراكه در كمتر كشوری این تعداد از مسؤولانش به این شكل، انتخابی بوده‌اند.

در انتخاب رئیس‌جمهور، نماینده مجلس و... رای مردم دخالت دارد و موارد انتصابی نداریم، به‌جز شورای نگهبان كه فقهایش منصوب رهبری هستند، اما حقوقدانانش توسط مجلس انتخاب‌می‌شوند و همین‌طور اعضای مجمع تشخیص مصلحت.

بنابراین در جمهوری اسلامی به بهترین وجه شاخص‌های دموكراسی و بحث انتخابی آن، یعنی جمهوریت رعایت شده است. انتخاب این تعداد از مقامات به‌واسطه انتخابات در بین دیگر كشورها استثنایی است.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصول متعدد به نقش و رای مردم پرداخته كه بازتاب جمهوریت در تركیب نظام سیاسی كشور ما است. چقدر جمهوری اسلامی در طول این ۴دهه در تحقق این بخش مهم جمهوریت موفق بوده است؟

جمهوری اسلامی در موضوع انتخابات بسیار شفاف بوده است، البته برخی در مورد شورای نگهبان انتقادی دارند مبنی بر این‌كه نظارتش استصوابی است، در این زمینه باید گفت اگر به قانون اساسی استناد كنیم، تفسیر قانون را برعهده شورای نگهبان گذاشته و شورای نگهبان نیز می‌گوید تفسیرم این است كه نظارت باید استصوابی باشد.

این بحث حقوقی است و مخالفان توجه نمی‌كنند که همان قانون اساسی، استناد تفسیر را بر عهده شورای نگهبان گذاشته‌ است.

آزادی در بستر جمهوریت چگونه تعریف می‌شود و جمهوری اسلامی در این‌خصوص چگونه عمل كرده است؟

تعریف از آزادی، صرف‌نظر از اسلامی بودن، به این معناست كه آزادی تا حدی است كه مخل آزادی دیگران نباشد. به تعبیری آزاد هستی اما نمی‌توانی كارهایی انجام دهی كه مخل آزادی دیگران باشد این اصلی است كه صرف‌نظر از اسلامیت در مورد آزادی مطرح می‌شود.

از سوی دیگر اسلام مكتب و دین است و كسی كه اعتقاد به اسلام دارد طبق آن باید اقداماتی را انجام و برخی دیگر را انجام ندهد. به این معنا كه بایدها و نبایدهایی در اسلام وجود دارد.

بنابراین كسی كه بودن در این نظام، یعنی نظام اسلامی را پذیرفته است، باید اعمالی را نیز بپذیرد؛ اعمالی از جمله حجاب، رعایت اخلاق و رفتار و برخی محدودیت‌ها.

در حقیقت تعارضی بین اسلام و آزادی با توجه به تعریف آزادی وجود ندارد. میان تعریفی كه در ادبیات سیاسی و تعریفی كه از مذهب و دین است، تعارضی نیست زیرا مساله مهم در اسلام، بحث انتخابی بودن آن است. اسلام تحمیلی نیست و اختیاری است، راه خوب و بد را نشان داده و می‌توان مسیر درست را انتخاب و بر آن اساس عمل كرد.

اما به هر حال وقتی در جامعه‌ای زندگی می‌كنید، باید حقوق اجتماعی آن جامعه و محدودیت‌های آن را رعایت كنید.

به عنوان مثال براساس قانون اساسی اگر كسی قصد براندازی نظام را داشته باشد، باید مجازات شود یا این‌كه در جلسات نباید علیه نظام حاكم صحبت كرد یا به نظام خسارت وارد آورد یا آبروی اشخاص را برد. به تعبیری حرمت اشخاص در نظام اسلامی جایگاهی ویژه دارد و نباید خدشه‌ای به آن وارد كرد.

به لحاظ دایره آزادی در جمهوری اسلامی نیز باید بگویم مواردی داریم كه در جمهوری اسلامی به دلایلی آزادی محدود شده است

اما در عین حال باید توجه داشته باشیم كه این محدودیت‌ها طبق قانون و همان آزادی بوده كه نباید مخل امنیت و وارد كردن خسارت باشد. در این زمینه‌ها حكومت از باب قانون وارد شده و اجازه ورود خسارت را نداده است.

این نوع موارد از محدودیت‌ها را در دستورات اسلامی هم داریم، این محدودیت‌ها در چارچوب آزادی است. قوانین هر كشور و رعایت قانون احترام‌دارد.

یكی از بخش‌های مهمی كه به اعتراف دوست و دشمن در ۴۰ سال انقلاب اسلامی موفق عمل كرده‌ایم، موضوع استقلال بوده است. توسعه بنیه‌های استقلال كشور چقدر در تقویت جمهوریت اثرگذار بوده است؟

استقلال تعریف خاصی دارد و به معنی متكی نبودن به دیگران است. این متكی نبودن در مسائل گوناگون و حوزه‌های متفاوت اعم از اقتصادی، سیاسی و... تعریف خاص خود را دارد.

البته استقلال به معنی عدم مراوده با دیگران نیست، بلكه موضوع وابسته نبودن است. به این معنی كه مثلا در حوزه‌های اقتصادی در كنار تولید باید تجارت هم داشته باشیم. تجارت باید با دیگر كشورها همراه با حفظ منافع متقابل و احترام باشد، چنین عملكردی مخل استقلال نیست.

البته در جمهوری اسلامی در واژه استقلال بیشتر تعریف سیاسی مطرح می‌شود. در این راستا باید درنظر داشته باشیم كه قبل از انقلاب برخی كشورها از جمله آمریكا و انگلیس برخی از مسؤولان ما را تعیین می‌كردند اما این نوع مصادیق را در جمهوری اسلامی نداریم و همه مسؤولان را خودمان انتخاب‌كرده‌ایم.

در حوزه اقتصادی هم به آن معنا استقلال معنایی ندارد چرا كه نمی‌توان به تنهایی همه نیازها را تامین كرد اما باید به گونه‌ای باشد كه رابطه اقتصادی ما با دیگر كشورها موجب دادن امتیاز بی‌جهت به طرف مقابل نباشد بلكه به صورت مراوده و دوطرفه باشد.

در زمینه استقلال هم در جمهوری اسلامی عملكرد خوبی داشته‌ایم، البته انتقادی نیز اخیرا در مورد این موضوع مطرح می‌شود به این معنی كه شعار جمهوری اسلامی، نه شرقی و نه غربی بوده است ولی ما با غرب قطع رابطه كرده و در مقابل با روسیه و چین روابط برقرار كرده‌ایم و این مخل استقلال است.

باید در پاسخ به این منتقدان بگوییم كه نه شرقی، نه غربی به این معنا نیست كه رابطه‌ای نباشد زیرا داشتن مراوده‌ای كه جنبه استعماری نداشته باشد هیچ اشكالی ندارد.

بنابراین در مجموع باید گفت جمهوری اسلامی دراین زمینه خوب عمل كرده و عملكرد قابل قبولی داشته است.
در نظام سیاسی فعلی كه در جهان حاكم است اصل بازدارندگی در روابط سیاسی است به این معنی كه باید همیشه اهرم‌های بازدارنده‌ای داشته باشیم. این اهرم‌ها گاهی قدرت نظامی، اقتصادی، اجتماعی و... است.

بنابراین هر كشوری برای ادامه حیات سالم خود نیاز به یكسری ابزارهای بازدارنده دارد تا مورد تجاوز كشورهای دیگر قرار نگیرد. در جمهوری اسلامی این بازدارندگی‌ها را داشته‌ایم. جمهوری اسلامی دارای قدرت بازدارندگی است و همسایه‌های پیرامونی ایران برداشت ضعف از فعالیت‌های ایران ندارند و مانند ابتدای انقلاب تصوری برای حمله به كشورمان نمی‌كنند حتی كشورهای بزرگ نمی‌توانند به ایران حمله كنند؛ بنابراین قدرت بازدارندگی یكی از عوامل مهم استقلال و جلوگیری از تجاوز به كشور است.

مهم‌ترین نیاز جامعه امروز ما برای تقویت جمهوریت چیست؟

مهم‌ترین نیاز را می‌توان تولید داخلی، اقتصاد و معیشت مردم دانست در این راستا باید وابستگی پول ملی را به پول‌های دیگر نیز كم كرده و ارزش آن را افزایش دهیم. اگر به پول خارجی وابسته نباشیم بخشی از مشكلات ما حل خواهد شد.

امروز قشری از مردم از نظر وضعیت اقتصادی و معیشتی در مضیقه و ناراضی هستند بنابراین اگر رفاه نسبی كه طبق ماده سوم قانون از وظایف جمهوری اسلامی است برقرار شود رضایتی در جامعه شكل می‌گیرد و تحقق این رضایت باید در اولویت جمهوری اسلامی است.امروز علی‌رغم این‌كه در حوزه‌های سیاسی، استقلال و... در شرایط خوبی قرار داریم اما به لحاظ اقتصادی مشكل داریم.

مریم شریف زاده - سیاسی / روزنامه جام جم