رعایت اصول دعا در آیات و روایات

به گزارش جام جم آنلاین ؛

1.طهارت:

از آنجا که دعا کننده ، هنگام نیایش نوعی ارتباط معنوی با خدای خویش برقرار می سازد ، داشتن وضو و طهارت و پاک بودن از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی ، در اجابت دعا موثر است، به ویژه که دعا عبادت محسوب شده است. 

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هر کس نیکو وضو بگیرد و دو رکعت نماز با رکوع و سجود کامل بخواند و در پی سلام نماز، به حمد و ثنای خداوند عزوجل بپردازد و بر حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ و خاندانش صلوات فرستد و آنگاه حاجت خویش را بخواهد، در جایگاه مناسب اجابت دعا ، حاجتش را از خدا خواسته ، و هر که در مظان استجابت دعا خیری بخواهد، دست خالی بر نمی گردد. ( بحارالانوار ، ج90، ص 314)

 2.شور و اشتیاق :

حالات روحی انسان، تاثیر مستقیم بر افعال و کردار آدمی دارد. دعایی که ناشی از شور و اشتیاق دعا کننده نباشد ، نشانه عدم توجه دعاکننده است؛  پس چگونه انتظار داشته باشیم که خدا آن را مورد توجه قرار دهد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: اذا أقشعرّ  جلدک و دمعت عیناک و رجل قلبک، فدونک دونک فقد قصد قصدک: زمانی که پوست بدنت به لرزه درآمد و چشمانت اشکبار و قلبت هراسان شد، به دعا بپرداز و به فکر دعا باش، که تیر دعایت به هدف اجابت خورده است. ( بحارالانوار ، ج90، ص 344)

در حدیث دیگری از آن حضرت آمده است: ان الله عزوجل لا یستجیب دعاء بظهر قلب ساه ، فاذا دعوت فأقبل بقلبک ثم استیقن بالاجابه: خدای عزوجل ، دعایی را که از روی دل غافل باشد، اجابت نمی کند. پس هرگاه دعا کردی، به دل توجه کن و یقین داشته باش که اجابت می شود.( اصول کافی،  ج2، ص473)

3.آسان شمردن اجابت:

هرچند از نگاه انسان خواسته ها بزرگ باشد، اما خداوند بزرگتر است و تمامی خواسته های افراد نزد خداوند ، رقمی به حساب نمی آید. بنابراین، باید همواره خواسته هایمان را ناچیز به حساب آوریم؛ یعنی باور داشته باشیم که اگر خداوند بخواهد، می تواند، و مانند انسان ها نیست ، که با هر بخشش از سرمایه آنها کاسته می شود. چنانکه در روایتی از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ آمده است: خداوند می فرماید:« اگر خواسته هر بنده ای را به او بدهم، به اندازه سوزنی که بنده ای از بندگانم در دریا فرو برد نخواهد بود ـ که آبی از دریا کم نمی کندـ و این بدان جهت است که عطا وعده ام ، کلام است و برای ایجاد هر چیز ، همین که بگویم باش، پدید می آید. ( بحارالانوار ، ج74، ص 136)

4.حقیر نشمردن دعا:

دعا نوعی پیوند مستمر بین خداوند بی نیاز و مخلوق سراپا نیاز است. بنابراین، درخواستهای پیاپی از خداوند و خواهشهای مکرر، نباید موجب شود که برخی از دعاها را ناچیز بینگاریم. از امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ نقل شده است که خداوند چهار چیز را در چهار چیز پنهان کرده است: رضایتش را در اطاعت، خشمش راد ر نافرمانی، اجابت را در دعا کردن و اولیایش را میان بندگانش.( ( بحارالانوار ، ج90، ص 363)

پس چیزی از درخواست از او کوچک شمرده نشود ، که چه بسا همان مورد اجابت باشد و تو ندانی.

5. دعا در همه شرایط:

طبق سفارش قرآن وروایات ، نباید دعا را ترک نماییم و فقط آنگاه که بلا و حادثه ای به ما می رسد، دست به دعا بلند کنیم ؛ بلکه زمانی که از همه مواهب و نعمتها بهره مند هستیم، بادی با دعاهایمان، ادامه برخورداری از آنها را از خداوند بخواهیم و توجه داشته باشم که خداوندی که همه چیز در ید قدرت و اختیار وی است، هر لحظه می تواند نعمتی را از کسی گرفته، نعمتی را به کسی بدهد. در قرآن ازانسان هایی که فقط در ایام دشواری خدا را می خوانند و پس از رفع گرفتاری از یاد خدا غفلت می ورزند،در آیه 12سوره یونس چنین مذمت شده است: وَ إذا مَسَّ الانسانَ الضُرُّ دَعانا لِجَنبِهِ اَو قائِماً فَلَمّا کَشَفنا عَنهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَاَن لَم یَدعُنا اِلی ضُرٍّ مَسَّهُ کَذلِکَ زُیِّنَ لِلمُسرِفِینَ ما کانوا یَعمَلُونَ: و هرگاه آدمی به رنج و زیانی بیافتد، همان لحظه به هر حالت از نشسته و خوابیده و ایستاده که باسد، فورا ما را به دعا می خواند. آنگاه که رنگ و زیانش برطرف شود، باز چنان به حالت غفلت و غرور باز می گردد ،که گویی هیچ ما را برای دفع ضرر و رنج خود نخوانده است، و همان کفران و غفلت است که اعمال زشت تبهکاران را در نظرشان زیبا جلوه داده است.

در این باره امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هر که در دعا پیش افتد ( همیشه دعا کند)، هنگامی که بلایی به او برسد ، دعایس مستجاب می شود و فرشتگان می گویند: صدای آشنایی است و از بالا رفتن به آسمان منع نمی گردد و کسی که در دعا پیشدستی نکند ، چون بلایی به او برسد، دعایش مستجاب نشود و فرشتگان می گویند: این صدا را نمی شناسیم.(اصول کافی ، ج 2 ، ص 472)

6. خواسته های والا و اهداف بلند معنوی: 

در روایات به طرح خواسته های مهم و ارزشمند تر غیب نموده اند . از سفارش های امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ به امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ نیز این مطلب آشکار است: ... و لتکن مسئلتک فیما یعنیک ممّا یبقی لک جماله و ینفی عنک وباله و المال لا یبقی لک و لا تبقی له ...: دعا و درخواست تو از آنچه می خواهی ، از چیزهایی باشد که زیبایی اش جاودان و زشتی اش ناپایدار است؛ ولی ثروت دنیا ، نه آن برای تو ماندنی است و نه تو برای آن ... ( بحارالانوار ، ج74، ص 224)

7. دعای دسته جمعی :

در فرهنگ اسلامی ، تشویق به زندگی اجتماعی ، در جمع بودن، با جمع زیستن ، برای جمع تلاش کردن و... به شکلهای مختلف مطرح شده است. بر همین اساس است که ثواب نماز جماعت بیش از ده نفر ، غیر قابل محاسبه است. در دعا نیز این اصل رعایت شده است. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: ما اجتمع اربعة رهط قط علی امر واحد فدعوا الله الاّ تقرّقوا عن اجابة : هیچ گاه چهار نفر با هم اجتماع نکرده اند که برای مطلبی به درگاه خدا دعا کنند، جز اینکه با اجابت آن دعا از هم جدا شده اند.(اصول کافی، ج2، ص 487)

8. دعا برای خود و دیگران:

در دعا سفارش شده است که در هنگام دعا، تنها به فکر خواسته های خویش نباشیم ، بلکه برای خواهران و برادران دینی و همه کسانی که  به نحوی با ما ارتباط معنوی ، خویشاوندی ، همسایگی و ...، دارند، دعا کنیم؛  حتی آنان را بر خودمان در دعا مقدم بداریم. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: هرگاه یکی از شما دعا می خواند، آن را تعمیم دهد و شامل دیگران نماید؛ زیرا دعا را پایدارتر می کند، و هر که پیش از دعا برای خویش چهل نفر از برادرانش را دعا کند، هم در حق آنان و هم در حق خودش مستجاب می گردد. ( بحارالانوار ، ج90، ص 313)

وازاینجاست که در دعای عهد می خوانیم: ... واجعله اللهم مفزعاً لمظلوم عبادک و ناصراً لمن لا یجدُ ناصراً غیرک: خدایا! او ( امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ) را پناهگاهی برای بندگانت ویاری دهنده ای برای کسی که یاوری غیر از تو برای خویش نمی یابد ، قرار مده. 

در این قسمت از دعای عهد برای تمام بندگان مظلوم و بی یاور دعا می شود.

9. خوش بین بودن به اجابت:

 آنچه در دعا مهم است، اطمینان داشتن و یقین به اجابت است. پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرمایند : أدعوا الله، انتم موقنون بالاجابه: در حای که به اجابت یقین دارید ، از خدا بخواهید. ( بحارالانوار ، ج90، ص 305)

 همچنین امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: اذا دعوت فاقبل بقلبک و ظن حاجتک بالباب: هرگاه دعا کردی ، به دل توجه کن و گمان کن که حاجتت بر در خانه است. ( اصول کافی ، ج2،ص473)

10.اصرار و پافشاری بر دعا:

پافشاری بر خواسته ها و اصرار بر اجابت آن از طریق دعا، امری مطلوب است. امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرمایند: انّ الله کره الحاح النّاس بعضهم علی بعض فی المسالة و أحب ذلک لنفسه: خداوند دوست ندارد که بندگانش را برای رسیدن به خواسته خود، نزد همنوعان خویش ، اصرار بورزند و باعث تحقیر خود شوند.  

اما درخواست از خداوند نه تنها قبیح نیست که مطلوب هم هست. پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرمایند: رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجةً فالحّ فی الدّعاء، استجیب له او لم یستجیب ...: خدا رحمت کند بنده ای را که از خدای عزوجل حاجتی بخواهد و درباره آن پافشاری و اصرار کند، خواه اجابت شود و خواه اجابت نشود.( اصول کافی ، ج2،ص 475)

11. ترک عجله و شتاب برای اجابت :

خداوند ، ارکان نظام هستی را به گونه ای مقرر فرموده است که « زمان » یکی از ابعاد آن است. گذر از مراحل مختلف و رسیدن زمان مناسب ، از شرایط اجابت دعاست. شخصی که سراسیمه و با شتاب، دوست دارد فورا حاجتش برآورده شود، درواقع مفهوم دعا را درک نکرده است. اینگونه اشخاص ، با خطر بزرگی روبه رو هستند ، که همانا یاس از رحمت خدا و ترک دعاست؛ زیرا وقتی شخصی آثار اجابت را مشاهده نکرد، پیش خود می پندارد که خداوند دعایش را اجابت نخواهد کرد، و این موجب می شود که دعا را ترک کند، و در نتیجه از رحمت خداوند دور می گردد. 

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: مومن همواره در راحتی و خوبی  و رحمت اهی است ، تا وقتی که شتاب نکند و بر اثر شتاب و عجله ناامید نشود. پرسیده شد: عجله یعنی چه ؟ فرمودند: این که بگوید: از فلان وقت دعا کرده ام و استجابت آن را ندیده ام. ( بحارالانوار، ج90، ص 374) 

نتیجه:

توجه به چنین نکاتی هنگام دعا کردن، علاوه بر توجه به مضامین دعا و کیفیت سخن گفتن با خداوند ، موجب رشد و تعالی بیشتر بنده در مسیر بندگی و آرامش بیشتر روح و روان می گردد. 

نگارنده:ز. فیاضی