شرایط استجابت دعا

به گزارش جام جم آنلاین ؛ دعا عبارتی است همچون سایر عبادات ، که پذیرفته شدن آن نرد خداوند، بستگی به شرایطی دارد و بدون تحقق آن شروط، انتظار اجابت بیهوده است. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند:« آداب دعا را رعایت کن و ببین چه کسی را می خوانی و چگونه دعا می کنی و برا چه دعا می خوانی و نزد خود، عظمت و بزرگی الهی را ثابت کن و با چشم دل بنگر که او بر آنچه در نهان داری، آگاه است و اصرار تو را می داند، و از آنچه از حق و باطل در دل توست باخبر است و راه نجات و هلاک خود را بشناس ، تا چیزی را که موجب نابودی و هلاکت تو می شود، به گمان اینکه ماییه نجات توست ، نخواهی. خداوند تعالی می فرماید: « و انسان همان گونه که خیر را فرامی خواند،(پیشامد) بد را می خواند ، و انسان همواره شتابزده است ».(بحارالانوار، ج 90، ص 322)

شناخت خداوند:

شناخت خداوند و ایمان به خدا ، زیربنای تمام عقاید و افعال عبادی یک مسلمان است و هر چه درجه شناخت انسان نسبت به خداوند بیشتر شود ، توجه و خلوص به عبادتش، از معنویت بیشتری برخوردار می شود.شناخت خداوند ، در اجابت دعا موثر است. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود:« خداوند عزوجل می فرماید؛ آنکس که از من خواسته ای بطلبد ، در حالیکه بداند نفع و ضرر به دست من است ، دعایش را پاسخ می گویم.» (بحارالانوار، ج 90، ص 305)

 گروهی به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرضه داشتند:« چرا ما دعا می کنیم، اما پاسخ مستجاب نمی شود؟» امام به آنان فرمود:« زیرا شما کسی را می خوانید که نسبت به وی معرفت ندارید.» (بحارالانوار، ج 90، ص 368)

 و در جای دیگر، این سوا ل را بدین گونه جواب فرمودند: زیرا شما کسی را که درست نشناخته اید ، می خوانید، و چیزی را که نمی فهمید، درخواست می کنید. بدانید که دعای زیاد ، با کوری دل و ندیدن خدا ، نشانی پستی و فرومایگی است. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: « لو عرفتم الله حق معرفته لزلت  لدعائکم الجبال : اگر به ذات اقدس الهی معرفت کامل داشته باشد، کوهی را با نیایش خویش فرو خواهید ریخت.»(روزه درمان بیماریهای روح و جسم ، ص 223) 

امام صادق ـ علیه السلام ـ از قول حق تعالی درباره این آیه شریفه که:« فلیستجیبوا لی و لیومنوا بی ؛باید از من استجابت بطلبند و به من ایمان آورند » فرمود: اینکه خدا می فرماید به من ایمان آورند یعنی : می دانند من توانایی دارم که هر چه درخواست دارند، به آنان بدهم .» (بحارالانوار، ج 90، ص 323)

عمل به وظایف شرعی:

پایبندی به احکام شرعی و عمل به وظیفه از ارکان اساسی رشد و تعالی معنوی است . در فقه شیعی ، یک مسلمان هیچ گاه از انجام عبادت ها معاف نخواهد بود، و اگر برخی از عبادات در شرایط دشوار مانند زمان بیماری از دوش مکلف برداشته می شود ، به شکل و صورت دیگر ، جبران می گردد. نمونه های تاریخی از انجام عبادت در مهم ترین عرصه های زندگی، از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ به یادگار مانده است، از قبیل اقامه نماز جماعت در ظهر عاشورا به امامت امام حسین ـ علیه السلام ـ بدیهی است که عمل به وظایف، شرط استجابت دعاست.

رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: « الدّاعی بلا عمل کرامی بلا وتر؛ آنکسی که بی عمل به دعا می پردازد ، بسان تیرانداز بدون تیر است.» (بحارالانوار، ج 90، ص 312)

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ در یکی از روزهای جمعه، خطبه رسایی خواند و در آخر آن فرمود: « ای مردم ، از هفت مصیبت بزرگ به خدا پناه ببریم ؛ دانشمندی که خوار شود و عابدی که دلتنگ شود و مومنی که دست از دعا بردارد و امانتداری که غل و غش داشته باشد و ثروتمندی که تهی دست شود و عزیزی که خوار شود و فقیری که برتری جوید». مردی بلند شد و گفت:« راست گفتی یا امیرالمومنین تو در گمراهی ها کعبه مقصود مایی و در تاریکی ها نور و روشنایی هستی، ولیکن ما از قول خداوند سوال می کنیم ، آنجا که می فرماید: بخوانید مرا تا استجابت کنم شما را. پس چه شده که ما می خوانیم اما جوابی داده نمی شود؟» حضرت فرمود:« قلوب شما در هشت خصلت به شما خیانت کرده است. اول ازآن خصلت ها اینکه : شما خدا را شناختید اما حق او را آنچنان که واجب بود ادا نکردید، پس شناخت شما سودی به شما نبخشید. دوم: اینکه به رسولش ایمان آوردید، سپس با سنتش به مخالفت برخواسته ، شریعتش را احیا نکردید، پس ثمره ایمان شما کجاست؟ سوم: شما قرآن نازل شده را خواندید اما به آن عمل نکردید، گفتید که شنیدیم و اطاعت می کنیم اما مخالفت کردید. چهارم: گفتید که از آت ش جهنم خوف داریم در حالیکه در هر وقت به سبب گناهانتان به سوی او پیش می روید پس خوف شما کجاست؟ پنجم: شما می گویید که ما به بهشت رغبت داریم، درحالیکه اعمالی انجام می دهید که هر آن شما را از آن دور می کند ، پس این رغبت شما کجاست؟ ششم: اینکه شما از نعمت های الهی استفاده می کنید اما بر آن نعمت ها شاکر نیستید. هفتم: از آن خصلت ها اینکه خداوند به شما دستور داد که با شیطان دشمنی کنید و می فرماید: به درستی که شیطان دشمن شماست ، شما نیز او را دشمن بدانید. پس شما با شیطان به دشمنی برخواستید ، بدون آنکه به گفتار آورید، و شیطان را به دوستی برگزیدید بی آنکه مخالفت کنید. هشتم: عیوب مردم را نصب العین خود کردید و عیوب خود را پشت سر انداختید و کسی را ملامت کردید که خود به آن ملامت سزاوارترید. چگونه با این شرایط دعای شما مستجاب شود، در حالیکه درهای استجابت دعا را بسته. راههای آن را مسدود ساختید؟ پس تقوای خدا را در پیش گیرید و اعمال شایسته انجام دهید و درونتان را خالص گردانید و امربه معروف کنید و نهی از منکر نمایید، تا خداوند دعایتان را مستجاب گرداند.» (بحارالانوار، ج 90، ص376و 377) 

کسب حلال:

همچنان که غذا آثار خاص فیزیکی بر جسم آدمی دارد، بر روح و روان آدمی نیز اثر معنوی برجای می گذارد . می توان گفت که یکی از عوامل مهم سعادت و شقاوت آدمی ، وابسته به تغذیه وی است.  غذاهایی که از راههای حرام فراهم می گردد، یا مواردی که شارع مقدس خوردن آنان را منع کرده ، زیان بارترین آثار سوء را بر روح و روان  انسان برجای می گذارد، تا جایی که در روایات آماده است آشامیدن مایعات مست کننده ، موجب می شود تا عبادت های شخص معصیت کار روزها و هفته ها پذیرفته نشود. در قبولی دعا نیز نوع تغذیه ـ از حیث حلال یا حرام بودن ـ تاثیر مستقیم دارد. نقل است که حضرت موسی ـ علی نبینا و آله و علیه السلام ـ مردی را مشاهده کرد که دستانش را به آسمان بلند کرده بود و با سوز و گداز فراوان، از خداوند خاسته هایش را طلب میکرد . خداوند به حضرت موسی ـ علی نبینا و آله و علیه السلام ـ وحی کرد که اگر این شخص هرآنچه توان و نیرو دارد به کار ببرد و به دعایش ادامه دهد ، خداوند هرگز دعایش را نخواهد پذیرفت، زیرا درون او آکنده از حرام است. (بحارالانوار، ج 90، ص 372)

از پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ  روایت شده است: «من أحب ان یستجاب دعاءه فلیطیب مطعمه و مکسبه:هر که دوست دارد دعایش قبول شود، باید طعامش را پاکیزه و درآمدش را حلال کند».(بحارالانوار، ج 90، ص 372)

در روایت دیگر از آن حضرت است که: « اطب کسبک تستجاب دعوتک فانّ الرّجل یرفع اللقمة الی فیه حراماً فما تستجاب له اربعین یوماً :کسب و درآمدت را پاک گردان، دعایت مستجاب می گردد، زیرا گاه فردی یک لقمه حرام در دهان می گذارد و  بر اثر آن دعایش تا چهل روز مستجاب نمی شود. »(بحارالانوار، ج 90، ص 358)

خواسته های منطقی

نظام هستی ، مبتنی بر قوانینی است که بر اساس خواست و اراده خداوند تخلف ناپذیر است. از آنجا که نیازها و تقاضای انسان ها، بسیار متفاوت است و برخی از خواسته ها ، تنها با نادیده گرفتن نظام عالم، استجابت پذیر است. بدیهی است که خداوند برای خواسته ای یک فرد، جهانی را در هم نمی ریزد . بنابراین، یکی از شرایط مهم دعاها معقول و منطقی بودن آنهاست . 

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند:«یا صاحب الدّعاء لا تسأل ما لا یکون و لا یحل: ای دعا کننده، چیزی که شدنی نیست یا حلال نیست ، درخواست مکن.» (بحارالانوار، ج 90، ص 324)

در روایت دیگر آن حضرت فرمودند: « ان کرم الله لا ینقض حکمته فلذلک لا تقع الاجابه فی کل دعوة: کریمی و بخشندگی خدا، حکمت او را از بین نمی برد . به همین جهت ، هر دعایی مستجاب نخواهد بود. »(المیزان، ص 259)

 نتیجه:

توجه به وظایف بندگی در قبال خداوند متعال تاثیر مستقیمی در استجابت دعا دارد . غذای جسم تاثیر مستقیمی بر روح می گذارد مراقبت بر این امر مهم باعث افزایش کمیت و کیفیت ارتباط با خدا متعال  و آرامش روح می گردد. ارتباط با خداوندمتعال یکی از نیاز های اساسی روحی انسان هاست لذا مبنای خواسته ها و شیوه مناجات با خداوند متعال در پاسخگویی به این نیاز موثر می باشد . درخواست توفیق این ارتباط و استمرار آن از سوی بنده از خداوند متعال یکی از نمونه های خواسته های ضروری و شایسته است . 

نگارنده: ز. فیاضی