قدیمی ترین تماشاخانه های تهران/ از تئاتر موزه تا تلاش بی ثمر خاندان سلطنتی پهلوی برای تئاتر

به گزارش گروه سیما جام جم آنلاین از فارس، تماشاخانه های تهران از خیلی قدیم ترها و دوران قاجار و پهلوی با فعالیت تئاترهای فرهنگ ـ تئاتر ملی ـ تئاتر فردوسی ـ تئاتر سعدی و ... هنرمندان زیادی را به خود دید تا اینکه پس از انقلاب اسلامی به تماشاخانه های مجموعه تئاتر شهر ، سنگلج و ... رسید.  در رابطه با تاریخچه برخی از این سالن های نمایشی به تفصیل در شماره های قبلی مطالبی را منتشر شد.

سال تحصیلی 1347-48 رو به پایان بود که سازمان های امنیتی رژیم پهلوی پس از کوشش های پنهانی پانزده ماهه و از جمله کار در میان دانشجویان برداشت کاشت را با استفاده از فرارسیدن تعطیلات تابستانی آغاز کردند.

سنگرهای رفته را یکی پس از دیگری بازپس می گیرند. پروفسور رضا را وادار به استعفا و مراجعت به آمریکا کردند و فردی غیر دانشگاهی را به جای وی گذاشتند. او نیز با اجرای برنامه ای دقیق و هم آهنگ جداسازی دانشجویان، استادان مترقی، از آن جمله اسکویی را نیز از کار برکنار و با مهر های مورد نظر نظمی برقرار کرد که در فرارساندن انفجار کوره انقلاب کمکی موثر بود.

نسیم کاذب آزادی بر جامعه تئاتری تهران وزیدن گرفت و اتحادیه هنرمندان در شرف تأسیس شد. تمام رشته ها و تمهیدات پنهانی پنبه شد. هنرپیشه ها انتظار کشیدن پیشین تئاتر آناهیتا ممکن است به ماهیت تمهیدات پی برند. پییس صاعقه نوشته استروفسکی تمرین شد.

اشتهار نام خاطره انگیز تروپ و تئاتر آناهبیتا و اقبال پر شور مردم از نمایش رستم و سهراب، تجدید سازمان سندیکای هنرمندان تئاتر ایران ، همه و همه پیروزهایی بود که مطلوب وزارت فرهنگ و هنر و سازمان های مسئول نبود. به همین علت سیاست های پنهانی تئاتری مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد. خبرچین ها سخت می کوشند تا مبادا قفل دهان اسکویی باز شود.

مگر نه این است که تئاتر هنر جمعی است.پس آناهیتا نیز متشکل از یک فرد نبوده است. اگر گروهی متشکل از اعضای سابق به سرپرستی و کارگردانی مهین ابراز وجود کند و دولت تالاری جدید و مجهز در اختیار آنان قرار دهد نه تنه خطای بستن تئاتر آناهیتا جبران خواهد شد که هنرپروری و وزارتخانه جلیله نیز در برابر هنرمندان به ویژه دانشجویان و فارغ التحصیلان و مردم هنر دوست کشور به ثبوت خواهد رسید! حفظ روابط با خانم مهین و استخدام وی پس از تعطیل تئاتر آناهیتا در ذوب آهن، به کار مشکل گشایی در چنین روزهایی آمد.

مهین عباس طاقانی مشهور به اسکویی به سال 1308 در شهر تهران متولد شد و در سال 1324 در پی ازدواج با دکتر مصطفی اسکویی پا بر صحنه گذاشت. دکتر مصطفی اسکویی در سال 1324 پس از توقف کار گروه نوشین به تاسیس گروه سیار هنرپیشگان ایران همت کرد. خانم مهین و صادق شباویز پس از شرکت در نمایش های آن گروه «علی بابا، چهل دزد بغداد» نوشته پرویز خطیبی و «برای شرف» اثر الکساندر شیروان زاده در چند شهر به همراه اسکویی به گروه نوشین که مجدد در شرف تجدید فعالیت بود، پیوست.

با تاسیس تئاتر آناهیتا در سال 1337 مهین به عنوان بازیگر و کارگردان مصدر کار شد و به عنوا ننخستین کارگردان زن ایرانی نمایشنامه های خانه عروسک نوشته هنریک ایبسن، روبهک ها اثر لیلیان هلمن، تانیا نوشته آربوزاوف را روی صحنه برد و سپس کتاب کار هنرپیشه روی خود نوشته استانیس لافسکی را به فارسی برگرداند.

مهین در سال 1344 پس از جدایی از همسر و گروه آناهیتا توسط عوامل جدایی به سمت مترجم زبان روسی در اداره ذوب آهن استخدام شد و تا پیروزی انقلاب رسما کارمند آن اداره بود. کار گردهم اوری و فریب عده ای از فارغ التحصیلان سال های پیشین آناهیتا که به دلیل دم فرو بستن اجباری اسکویی و وارونه، جلوه دادن حقایق حاضر به کار شده بودند و از مدتها پیش سرگرم تمرین برای افتتاح سالن جدید وزارت فرهنگ و هنر، بودند نیز در رابطه با اخراج اسکویی از دانشگاه شتابی تازه گرفت.

تئاتر موزه خلاف تئاتر 25 شهریور با محاسبات دقیق معماری و فنی، مجهز به تمام وسایل و اثاث خارجی طبق مراسمی رسمی در پاییز سال 1348 با گروهی که می توانست یادآور گروه آناهیتا، لیکن مرید وزارت فرهنگ و هنر باشد، افتتاح شد و نمایشنامه صاعقه اثر نویسنده روسی آستروفسکی را برای رفع هر گونه شبهه به معرض اجرا گذاشت.

اسکویی به هنگام از وقوع کار آگاهی نیافت، زیرا به سیر نمایشی در شهرستان ها سرگرم بود و به علت امساک توام با مصلحت جراید در نوشتن نقدهای نمایشی نیز وسیله برای وقوف بر چند و چون اجرا تا خروج از کشور (به سال 1366) نیافت. ولی روزی به گونه ای تصادفی در کتابخانه لنین مسکو هنگام مطالعه رساله ای درباره تئاتر ایران از ناکامی ن نمایش و شکست توطئه تئاتری رژیم در قالب آن آگاه شد.

رساله مذکور به وسیله یک دانشجوی ایرانی که همه درهای بسته بایگانی های ایران به رویش باز بوده نگارش یافته بود. او درباره نمایش افتتاحی تئاتر موزه به نام صاعفه پس از اشاره به ناکامی سیاست تئاتری وزارت فرهنگ و هنر می نویسند:

«اداره تئاتر می بایست...با وجود آوردن یک سیستم صحیح استعدادهایی که در زمینه تئاتر شکلی گرفته اند و هنرمندانی که مطالعات و تجربیات ارزنده ای کسب کرده اند باید در خدمت ایجاد یک تئاتر خلاق و راهبر به کار گرفته شوند... ولی تنها اقدامی که در زمینه رفع بحران تئاتر ملی و حفظ و حراست آن از طرف دولت به عمل آمد این بود که یک سالن نسبتا کوچک در محیط موزه ایران باستان افتتاح کرد.

تالار موزه درپاییز سال 1348 فعالیت خود را با اجرای نمایشنامه صاعقه اثر درام نویس معروف روسی الکساندر استروفسکی و به کارگردانی مهین (اسکویی) آغاز کرد. نمایشنامه صاعقه در زمان هی مختلف با موفقیت در کشور شوروی و برخی از کشورهای جهان به روی صحنه آمده است. ولی از آنجا که مهین کارگردان نمایش کوچکترین تغییر در این نمایشنماه نداده بود و آن را با شرایط و اوضاع آن روز اجتماع ایران تطبیق نداده بود، اجرای این تئاتر با عدم موفق روبرو شد. به  دنبال اجرای نمایشنامه صاعقه وزارت فرهنگ و هنر ... اجرای نمایشنامه های خارجی را ممنوع کرد.»