مطمئنی واکسن زده‌ای؟

بعضی‌ها به فلج اطفال مبتلا می‌شدند. پس از آن که توفان سرخک را از سر می‌گذراندند نوبت به مقاومت در برابر سل و کزاز و دیفتری می‌رسید.

هر خانواده باید قریب به ده فرزند و بلکه بیشتر می‌داشت و سال به سال در غم از دست دادن یک به یک آنها به سوگ می‌نشست تا مگر بالاخره یک یا چند نفرشان را در سنی ببیند که بتواند رفتنشان را به خانه بخت جشن بگیرد.

روزها می‌گذشت تا بالاخره یک پزشک انگلیسی به نام ادوارد جنر( Edward Jenner) متولد 1749 و فوت در 1823 میلادی) اولین کسی بود که کاربرد واقعی واکسیناسیون را کشف کرد.

در تعریف علمی، واکسن را سوسپانسیونی تشکیل‌شده از ریزاندامگان کشته یا ضعیف‌شده ویروس یا باکتری یا پروتئین‌های آنتی‌ژنیک به‌دست‌آمده از آنها می‌دانند که برای پیشگیری یا بهبود یا درمان بیماری‌های عفونی تجویز می‌شود.

در دنیای پزشکی ادوارد جنر را پدر ایمنی‌شناسی لقب داده‌اند و می‌گویند دستاوردش بیش از هر فرد دیگری در عالم بشریت جان انسان‌ها را نجات داده است.

ادوارد جنر، نخستین بار پسر بچه‌ای را در برابر آبله گاوی واکسینه کرد. این بیماری مانند بیماری آبله، اما کم‌خطرتر است. پس از آن که جنر میکروب بیماری آبله را به آن پسر تزریق کرد، چون واکسن آبله گاوی در وی ایمنی ایجاد کرده بود، به بیماری آبله مبتلا نشد. اما این روزها گویا برخی گذشته بدون واکسن را فراموش کرده‌اند!

ماجرای تشکیک در اثربخشی واکسیناسیون

سال‌ها گذشت و با پیشرفت دانش واکسن‌سازی نه‌تنها بتدریج برای بیماری‌های مختلفی واکسن ساخته شد، بلکه امروزه بسیاری از این بیماری‌های نظیر آبله و فلج اطفال در بسیاری از کشورها و از جمله ایران به کلی ریشه‌کن شده و به تاریخ پیوسته‌اند.

معروف‌ترین بیماری‌هایی که امروز واکسن مؤثر برای پیشگیری یا درمان دارند عبارتند از: آبله، سه‌گانه (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه)، فلج اطفال، سل، MMR (سرخک، اوریون و سرخجه)، هپاتیت B، هپاتیت C، مننژیت مننگوکوکی، آنفلوآنزا، تب زرد، تیفوس و هاری.

در سال‌های اخیر افزایش دسترسی عمومی به اطلاعات مختلف در دنیای اینترنت، همان قدر که به افزایش اطلاعات علمی و آگاهی عمومی در خصوص مراقبت‌های بهداشتی و ارتقای سلامت آحاد جامعه منجر شده است، بستری به منظور شایعه‌پراکنان و شبه‌علم‌گرایان برای مطرح‌کردن ادعاهای پوچ و بی‌اساس مبنی بر موثر نبودن واکسیناسیون ایجاد کرده است.

تلاش برای تغییر تفکر مردم ناآشنا با تاریخ پزشکی، مبنی بر اثربخش‌نبودن واکسیناسیون و رواج واکسیناسیون برای رونق‌بخشی برای فعالیت تجاری شرکت‌های داروسازی یا این باور بی‌اساس که در تولید واکسن‌ها از چربی خوک استفاده می‌شود و آن را به کودکان تزریق می‌کنند که تا نسل بعدی را نابود کنند (!) از جمله شایعات بی‌اساسی است که رواجش نه تنها در ایران که در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی و بویژه فرانسه نگرانی جامعه علمی و بویژه کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را در پی داشته است.

جالب است بدانید یکی از شعارهای دونالد ترامپ و طرفدارانش در پویش‌های انتخاباتی اخیر ایالات متحده این بود که آمریکا برای انجام واکسیناسیون عمومی هزینه بالایی را متقبل می‌شود و پس از رسیدن به قدرت حتما در این زمینه باید تجدید‌نظر شود! همان زمان این ادعاها اعتراض نهادهای مرتبط با سلامت در ایالات متحده را به دنبال داشت و البته در دوران پس از ریاست‌جمهوری نیز نتوانست به این ادعاهای بی‌اساس جامه عمل بپوشاند.

از تجربه تلخ اروپا در رواج شایعات عبرت بگیریم

درست یک سال پیش سازمان جهانی بهداشت بی اعتمادی به واکسیناسیون را از عوامل شیوع مجدد سرخک در اروپا اعلام و با انتشار گزارشی اعلام کرد تبلیغات علیه واکسیناسیون و انتشار اطلاعات بدون منبع مستند در این مورد باعث ایجاد شک و تردید میان برخی والدین و امتناع آنان از واکسینه کردن کودکان شده است.

به طوری که از ماه آگوست 2016 تا ژانویه 2017 در رومانی، 1532 مورد ابتلا به سرخک گزارش شد که نسبت به شش ماهه قبل از آن بیش از سه برابر شده است.

همچنین این سازمان اعلام کرد از دسامبر 2016 تا ژانویه 2017، ایتالیا نیز شاهد افزایش شمار مبتلایان به بیماری سرخک بوده است.

در جریان مطالعه‌ای که کارشناسان سازمان جهانی بهداشت در سال 2016 به صورت جهانی و در یک جامعه آماری 65هزار نفری انجام دادند و نتایجش در نشریه معتبر ساینس منتشر شد، به طور شگفت‌ آوری در فرانسه 41 درصد از پاسخ دهندگان به نظرسنجی اعتماد به واکسن گفته بودند که شک دارند واکسن‌ها ایمنی لازم در مقابله با بیماری‌ها را ایجاد کنند! در حالی که به طور متوسط 12 درصد از پاسخ‌دهندگان در تمام جهان با نظر این افراد در فرانسه موافق بوده‌اند.

در ایتالیا و رومانی نیز از هر پنج نفر یک نفر به اثربخشی واکسن اعتماد نداشتند. عجیب آن که در ایران نیز وضعیت مشابهی مشاهده شده است.

با این حال جالب است در جامعه آماری بنگلادش فقط 0.2 درصد از پاسخ‌دهندگان به اثربخشی واکسن‌ها مشکوک بوده‌اند.

به شایعات توجه نکنیم باید واکسن بزنیم

اختلال در فرآیند منظم واکسیناسیون در برخی کشورهای درگیر جنگ و ناامنی در خاورمیانه نظیر سوریه موجب شده بیماری‌هایی نظیر فلج‌اطفال که ریشه‌کن شده بود مجدد مردم این کشورها را درگیر کند و به بیماری و تلفات کودکان منجر شود.

در شرایطی که فلج اطفال قریب به دو دهه است در کشور ما ریشه‌کن شده، در صورت بروز اختلالی در فرآیند منظم واکسیناسیون علیه این بیماری، به گونه‌ای که به گفته دکتر محمود نبودی، معاون مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با سلامت‌نیوز «اگر آمار واکسیناسیون در ایران به زیر 90درصد برسد، به صورت موردی و اگر این آمار به زیر 80 درصد برسد همه گیری فلج اطفال را شاهد خواهیم بود.»

این وضعیت در مورد هپاتیت و بسیاری از بیماری‌های مسری دیگر نظیر سرخک، دیفتری، کزاز، سل و‌... نیز دور از ذهن نیست. به ادعای سازمان جهانی بهداشت و تمام مراکز علمی معتبر جهان، اگر امروزه تخت بیمارستان‌ها از مبتلایان به بیماری‌هایی که برایشان واکسن وجود دارد خالی است، فقط و فقط به لطف پیشرفت‌دانش پزشکی در واکسن‌سازی بوده است.

آنچه از نتایج گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت و رصد فضای مجازی به نظر می‌رسد این است که در روزگار رواج شایعات در بستر وب، آموزش عمومی در زمینه چگونگی عملکرد واکسن‌ها در بهبود بیماری‌ها و پرداختن به تاریخ علم و بویژه تاریخ پزشکی برای واکسینه کردن ذهنیت مردم در برابر شایعات بی‌اساس اهمیتی مضاعف نسبت به گذشته یافته است. در این زمینه نقش رسانه‌ها و بویژه رادیو و تلویزیون و همچنین آموزش و پرورش در افزایش آگاهی عمومی انکارناپذیر است.

کاظم کوکرم - دانش و سلامت جام جم