محکومین و نگاه تازه به معضلات اجتماعی

البته ضبط چنین صحنه‌هایی در مدیوم سینما راحت‌تر است، زیرا مخاطب خاص و محدود خودش را دارد، اما از آنجا که میلیون‌ها نفر از اقشار مختلف جامعه که هر کدام در رده‌های سنی مختلف قرار دارند، بیننده برنامه‌های تلویزیون هستند، باید سازندگان آثار نمایشی ملاحظات بیشتری را در نظر بگیرند و طوری نباشد که مبادا بدآموزی به همراه داشته باشد یا اضطراب به مخاطب وارد کند، زیرا مشخص نیست وقتی یک اثر نمایشی پخش می‌شود چه بخش و طیفی از افراد جامعه پای تماشای آن نشسته‌اند.

یکی از مکان‌های خاص اجتماعی، زندان زنان است که همیشه حساسیت‌های مخصوص به خود را دارد. طبیعی است که در تلویزیون خیلی راحت نمی‌توان از اتفاقاتی گفت که در این زندان می‌گذرد. بنابراین عوامل باید محتاط باشند و بی‌محابا سراغ این موضوع نروند. از سوی دیگر نباید در نشان دادن اتفاقات داخل چنین زندانی نیز افراط و تفریط کرد.

البته این موضوع پیشتر در تعداد کمی از سریال‌های نمایشی همچون «شب آفتابی» به کارگردانی قاسم جعفری مورد پرداخت قرار گرفته است، اما در مجموع، حساسیت‌ها باعث شده فیلمسازان کمتر تمایل به ورود به این موضوع و فضا را داشته باشند. در این شرایط، جسارت عوامل سازنده مجموعه «محکومین» ستودنی است، زیرا اولین صحنه این سریال تلویزیونی با ورود زنی به زندان شروع شد که محکوم به حبس چند ساله شده است. شروع این مجموعه با این صحنه، مخاطبان جعبه جادویی را غافلگیر کرد، زیرا توقع نداشتند آغاز سریال با اتفاقی باشد که به نوعی به آنها شوک وارد کند. دوربین سیدجمال سیدحاتمی، کارگردان این اثر در همان سکانس‌های ابتدایی به داخل سلول‌های زندان رفت و زنانی را از اقشار مختلف جامعه نشان داد که بنا به دلایلی در زندان به‌سر می‌برند.

در همان قسمت اول با ظرافت و پرهیز از افراط و تفریط، زنان مختلفی نشان داده شد که سردسته آنها زنی بود که به جرم مواد مخدر به حبس ابد محکوم شده بود. این زن نه‌تنها سردسته بود، بلکه همه زندانیان از او ترس و واهمه زیادی داشتند؛ تعداد گماشته‌های او کم نبود و اگر کسی روی حرفش کلامی می‌گفت، محکوم به مجازات می‌شد. مسلما نشان دادن همه این موارد کار بسیار دشواری بوده است، اما بهروز مفید، تهیه‌کننده محکومین این ریسک را به جان خرید تا یک اثر باورپذیر را به مخاطب ارائه کند.

البته صحنه‌های دیدنی دیگری هم در قسمت اول این مجموعه دیده شد، مثلا همان زن قلدرمنش دستور داده بود روی دوربین‌های زندان چادر بیندازند و یکی از زندانیانی را که ساز مخالفت برای او کوک کرده بود، با خود به داخل حمام ببرند و سرش را به زمین بکوبند.

مسلما این اولین بار بود که چنین صحنه‌هایی نشان داده می‌شد و از این بابت باید به عوامل این مجموعه دست مریزاد گفت که چنین صحنه‌هایی را با هنرمندی ضبط کردند که هم خشونت در آن خیلی پررنگ نباشد که به مخاطب اضطراب بدهد و هم این که واقعیت را به تصویر بکشد. این مجموعه از قسمت دوم رنگ و لعاب دیگری به خودش گرفت و مشخص شد آن زن، یک مددکار اجتماعی است که با حکم قاضی به زندان رفته تا رفتار زندانیان را ببیند و بسنجد کدام یک از آنها محق هستند که مجازات جایگزین به‌جای حبس داشته باشند. به همین دلیل از قسمت دوم قصه به این سمت مخاطبان در هر قسمت شاهد شخصیت‌هایی هستند که جرم‌های کوچک به عمد یا غیرعمد انجام داده‌اند که قابلیت مجازات جایگزین به جای حبس را دارند و مددکار که نخ تسبیح قصه است با مطالعه پرونده در این باره به قاضی کمک می‌کند.

فاطمه عودباشی