روشی که «فیدل‌ کاسترو» از میرزا آموخت

میرزا کوچک خان جنگلی آن‌قدر برای تاریخ کشورمان مهم است که تاکنون چند فیلم و سریال درباره او ساخته شده.

خسرو معتضد، کارشناس تاریخ معتقد است کامل‌ترین و بهترین این آثار، فیلم سردار جنگل بوده که زنده‌یاد امیرقویدل آن را کارگردانی کرده و مرحوم ولی‌الله مومنی در آن نقش کوچک جنگلی را بازی کرده است.

بهروز افخمی هم سریال کوچک جنگلی را بر اساس مبارزات میرزا کوچک خان و یارانش ساخته که در آن امیر مجلل، نقش میرزا را اجرا کرده است.

محمدرضا ورزی هم در سریال عمارت فرنگی بخشی از مبارزات این آزادیخواه را روایت کرده که محمد صادقی، بازیگر نقش میرزا بوده است.

با خسرو معتضد هم‌صحبت شدیم تا برایمان از شخصیت و نوع مبارزه میرزا کوچک خان بگوید.

چه ویژگی‌‌هایی باعث شده تا میرزا کوچک‌خان جنگلی به یکی از شخصیت‌های مطرح معاصر تبدیل شود؟

میرزا کوچک خان شخصیتی به معنای واقعی کلمه میهن‌دوست و مذهبی بود. روی مذهبی بودن وی تاکید می‌کنم، چون برخی به ناروا می‌گویند او کمونیست بوده، اما میرزا کوچک خان هرگز تفکر و گرایش کمونیستی نداشته است، کمونیست‌هایی که در آلمان شرقی زندگی می‌کردند، حدود 50 مقاله نوشته‌اند که میرزا کمونیست ذکر کرده‌ ادعای آنها، اشتباه است. برخی نویسنده‌های چپگرای ایران هم تلاش کرده‌اند او را به خود پیوند بزنند، اما طبق اسنادی که موجود است، میرزا هیچ‌وقت گرایش‌های چپ نداشته است. او را می‌توان در ردیف شخصیت‌هایی مانند شهید مدرس قرار داد که هم وطن و هم دین اسلام را دوست داشت. میرزا در مقابل انگلستان، روسیه تزاری، کمونیست‌ها و دولت مرکزی که در تهران بود، ایستادگی کرد .

مردم ایران او را همیشه دوست داشته‌اند، این محبوبیت ریشه‌اش در کجاست؟

چون میرزا بشدت مردم را دوست داشت و از آنها دفاع می‌کرد. روس‌ها که به ایران آمدند، بازار قزوین و اردبیل را آتش زدند و مزاحم جان، مال و ناموس مردم می‌شدند و میرزا با نیروهای مسلحی که داشت (حدود 3000 نفر) با آنها مبارزه و وادارشان کرد که مزاحم مردم نشوند.میرزا مقابل قرارداد وثوق‌الدوله ایستاد و همیشه از منافع ملی دفاع کرد برای همین بین مردم محبوبیت ویژه‌ای داشت. دو کتاب درباره میرزا و اقداماتش سندیت درستی دارد؛ یکی کتاب اسناد دولتی ایران و دیگری کتابی است که انگلیس‌ها نوشته‌اند. سرکنسولگری انگلیس در رشت، گزارش‌های روزانه‌ای نوشته که در آنها بدرستی میرزا را توصیف کرده است.

میرزا و یارانش شکل و شمایل خاصی داشتند،به چه دلیل ظاهری تقریبا متحد الشکل را برای خود انتخاب کرده‌ بودند؟

میرزا آزادیخواهی بود که به هیچ کشوری وابسته نبود نه به روسیه تزاری و نه انگلیس، هر چند این دو به میرزا پیشنهادهای خیلی وسوسه‌انگیزی هم می‌دادند که از مبارزه دست بردارد اما مبارزانی مثل ستارخان، باقرخان و میرزا کوچک خان به هیچ عنوان از مبارزه دست برنمی‌دارند و امتیازات کشورهای بیگانه را قبول نمی‌کنند. میرزا متدین و نماز خوان بود و به مبارزه مسلحانه از نوع پیشرفته و نظام‌مند اعتقاد داشت. آن زمان برای نیروهایش لباس‌هایی را به خیاطان تهران سفارش داد که به لباس ناپلئونی معروف بودند، میرزا و سربازانش هم‌پیمان شدند تا آزادی ایران از دست نیروهای اجنبی، ریش و موی خود را کوتاه نکنند! برای همین ظاهر آنها متحدالشکل شد!‌ روشی که بعدها فیدل کاسترو و یارانش هم از آن استفاده کردند. میرزا بشدت از نظر اخلاقی آدم شریف و پاکی بود. او به مشروب لب نمی‌زد و به همین دلیل با یکی از یاران نزدیکش به نام احسان‌‌الله خان دوستدار، دچار مشکل شد، چون او هم مشروب می‌خورد و هم تریاک می‌کشید! روس‌ها بارها به میرزا پیشنهاد کردند به این کشور برود و با امتیازات خوبی که‌ به او می‌دهند، زندگی کند اما او هرگز هویت خود را نادیده نگرفت و تا پای جان مبارزه کرد. خارجی‌ها در کتاب‌هایی که درباره میرزا نوشته‌اند از او به عنوان ایرانی و انقلابی شرافتمند یاد کرده‌اند که یکی از آنها ژنرال دنسترویل انگلیسی بوده که گفته است او از ناموس، جان و مال مردم ایران دفاع می‌کرد.