تیغ قاچاق بر گلوی نظام سلامت

رقم‌های جابه‌جا شده در حوزه قاچاق تجهیزات پزشکی، حیرت انگیز است؛ طوری که به گفته محمدنعیم امینی‌فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، تخمین زده می‌شود که 15 میلیارد دلار کالای قاچاق به کشور وارد می‌شود که حدود 600 تا 700 میلیون دلار آن مربوط به تجهیزات پزشکی است. بدتر از همه آن‌که ردپای این تجهیزات پزشکی قاچاق در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی هم دیده می‌شود.

ورود میلیون‌ها دلار تجهیزات پزشکی قاچاق به کشور، علاوه بر این‌که اقتصاد ملی را به گل می‌نشاند، در سطحی بالاتر موجب می‌شود که سلامت جامعه هم به خطر بیفتد. تصور کنید در بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی کشور، تجهیزاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از فرآیند تولید و توزیع آن خبری در دست نیست.

یعنی اصلا معلوم نیست فلان تجهیزات پزشکی قاچاق که به کشور وارد شده است، تحت چه شرایطی تولید و نگهداری شده یا از چه مسیری به دست مصرف کننده رسیده است. حتی اگر آن تجهیزات پزشکی قاچاق، همان برند واقعی تجهیزات پزشکی شرکت‌های معتبر جهانی هم باشد، اما به گفته کارشناسان نظام سلامت، نحوه نگهداری و توزیع بسیاری از تجهیزات پزشکی، همانقدر مهم است که نحوه تولید آن اهمیت دارد. به همین دلیل است که کارشناسان تاکید دارند تجهیزات پزشکی قاچاق، چه تقلبی و چه اصل باشد، می‌تواند سلامت جامعه را تهدید کند و به افزایش بار بیماری‌ها در جامعه منجر شود.

استقبال از کالای قاچاق مشوق قاچاقچیان

طبیعی است که تا وقتی تقاضایی برای کالای قاچاق وجود نداشته باشد، عرضه‌ای هم وجود نخواهد داشت. نکته قابل تامل قضیه این‌است که برخی مراکز دولتی و خصوصی هم خریدار این تجهیزات پزشکی قاچاق هستند.

پیشتر رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو نیز به تخلف برخی بیمارستان‌ها اشاره و تاکید کرده بود: طی بازرسی‌ از برخی بیمارستان‌‌های دولتی، تجهیزات مصرفی قاچاق در این مراکز درمانی مشاهده شده است.

حسین صفوی، مدیرکل سابق اداره نظارت و ارزیابی تجهیزات و ملزومات پزشکی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با جام‌جم، همین مساله را یک نقطه ضعف بزرگ در حوزه تجهیزات پزشکی می‌داند و می‌گوید: مشتریان تجهیزات پزشکی، شهروندان عادی جامعه نیستند، بلکه مراکز بهداشتی و درمانی هستند که با این تجهیزات سر و کار دارند. حال اگر جلوی توزیع و مصرف تجهیزات پزشکی قاچاق به مراکز درمانی گرفته شود، آنگاه خود به خود آمار قاچاق این تجهیزات فروکش می‌کند.

صفوی تاکید دارد: گاهی برخی شرکت‌های تولید داخل هم بر قاچاق تجهیزات پزشکی دامن می‌زنند، زیرا برخی از این شرکت‌ها، مواد اولیه خود را به شکل قاچاق تامین و سپس همان محصول را به شکل قانونی در کشور توزیع می‌کنند.

مشکل جدی دیگری که به گفته صفوی موجب گرم بودن بازار قاچاق تجهیزات پزشکی شده است، نبود آمار رسمی از واردات کالاهای تجهیزات پزشکی است؛ طوری که اصلا معلوم نیست چه میزان تجهیزات پزشکی قاچاق از مبادی غیررسمی وارد می‌شود و به طور دقیق معلوم نیست که این تجهیزات را چه افراد و گروه‌هایی مصرف می‌کنند. به همین دلیل، هر آمار و رقمی هم که درباره تجهیزات پزشکی قاچاق گفته شود، صرفا یک رقم تخمینی است.

همین خلأ آمار موجب شده که به گفته او، قاچاقچیان تجهیزات پزشکی از این فضای مبهم، نهایت استفاده را ببرند و تجهیزات پزشکی را به کشور وارد کنند که سلامت جامعه را به مخاطره می‌اندازد.

نظارت بر بیمارستان‌ها ریشه برخورد با قاچاق

این‌که چرا یک مرکز درمانی تجهیزات پزشکی قاچاق می‌خرد، می‌تواند دلایل بسیار متعددی داشته باشد. یکی از واردکنندگان تجهیزات پزشکی که خودش دوست ندارد نام قاچاقچی را روی او بگذارند، در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: اوضاع مالی بیمارستان‌های داخلی چندان مطلوب نیست و بسیاری از واردکنندگان تجهیزات پزشکی هم این مساله را خوب می‌دانند. واقعیت این است که قاچاق تجهیزات پزشکی هم برای واردکننده و هم برای مرکز درمانی سود دارد، چون از یک سو هم فرد وارد کننده به سود بالاتری می‌رسد و هم مرکز درمانی با مبلغ کمتری نسبت به بازار رسمی، تجهیزات پزشکی را خریداری می‌کند.

به گفته او، حتی گاهی برخی واردکننده‌های غیررسمی با مشتریان بیمارستانی خود به صورت اقساطی کار می‌کنند و در شرایطی که بیمارستان‌ها بسختی مطالباتشان وصول می‌شود، همین کاهش قیمت و خرید قسطی موجب می‌شود که این تجهیزات پزشکی، فروش خوبی در مراکز درمانی داشته باشد.

دکتر احمد حمزه، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم، راه‌حل این قضیه را در برخورد قاطع‌تر مسئولان مرتبط با این حوزه می‌داند و می‌گوید: قرار بود همه تجهیزات پزشکی، نشان‌دار شود تا مراکز درمانی فقط مجاز به خرید این تجهیزات پزشکی قانونی باشند، اما متاسفانه این طرح به صورت نیمه‌کاره مانده است.

این نماینده مجلس تصریح می‌کند: حتی در صورت نشان‌دار شدن همه تجهیزات پزشکی، نیاز است که ضمانت اجرایی قوی وجود داشته باشد تا بیمارستان‌ها فقط از مراکز مجاز، تجهیزات پزشکی مورد نیازشان را تامین کنند، اما اگر همه تجهیزات پزشکی هم نشان‌دار شود، ولی مراکز درمانی کار خودشان را انجام بدهند و از هر جایی که دوست داشتند تجهیزات پزشکی‌شان را بخرند، این اتفاق نمی‌تواند در فرآیند مقابله با تجهیزات پزشکی اثرگذار باشد.

دکتر محمدحسین قربانی، نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از زاویه دیگری به موضوع نگاه می‌کند. او پیشتر در گفت‌وگو با جام‌جم پیشنهاد داده بود: برای کاهش قاچاق تجهیزات پزشکی باید دانشگاه‌های علوم پزشکی به صورت متمرکز، تجهیزات پزشکی مورد نیاز بیمارستان‌ها را خریداری و تامین کنند، نه این که هر بیمارستانی برای خودش تجهیزات پزشکی مورد نیاز را بخرد.

خرید متمرکز تجهیزات پزشکی از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی، راهکاری است که به عقیده قربانی، جلوی بسیاری از سوءاستفاده‌ها را می‌گیرد.

البته در سطحی کلی‌تر، اجماع ملی، همکاری و هماهنگی بین سازمانی هم نیاز امروز بازار تجهیزات پزشکی است. تصور کنید وقتی قاچاقچی بدون هیچ مزاحمتی، تجهیزات پزشکی بزرگ و کوچک را بدون دغدغه وارد کشور می‌کند، در این شرایط معلوم است که جلوگیری از قاچاق تجهیزات پزشکی به همکاری بسیاری از سازمان‌ها نیاز دارد تا با کنترل مرزها و نظارت دقیق بر بازار عرضه، اجازه ندهند تجهیزات پزشکی قاچاق، مورد استفاده قرار بگیرد.

امین جلالوند - گروه جامعه