جنگل‌ها در آتش زمین‌خواری می‌سوزند

همین امروز که این گزارش را می‌خوانید آتش به جان جنگل‌های «سروک» و «مهریان» کهگیلویه افتاده است.

پوشش علفی حاشیه اتوبان یادگار امام تهران سوخته و چند هکتار از باغ‌های محلات سیاه شده‌اند. نه که تازه باشد که اگر چرخی بزنید در اخبار همین هفته گذشته تعداد آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع ایران افزایش یافته است، ‌آتش‌سوزی‌هایی که به گواه اسناد، 95 درصدشان عامل انسانی دارد و درصد قابل توجه‌ آن عمدی است.

انگیزه‌های شوم زمین‌خواری باشد یا بی‌مبالاتی مسافران، چیزی که در این میان از بین می‌رود جنگل‌ها و مراتع ایران است، کشوری که در کمربند خشکی قرار گرفته است و به همین دلیل قوانین محکم‌تری برای برخورد با این درصد عامل انسانی آتش‌سوزی‌ها می‌طلبد. همین است که مسئولان را دست به کار کرده تا شاید بشود از راه قانون وارد شد، هر چند فاصله میان راه طولانی قانونی شدن این ممنوعیت، میانبری به نام آموزش است.

40 درصد آتش‌سوزی مراتع عمدی است

آتش‌سوزی جنگل‌ها اتفاق تازه‌ای در ایران نیست، آنقدر بوده است که سه سال پیش حتی سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد طی آماری اعلام کرده است که سالانه 6500 هکتار از جنگل‌های ایران در هر سال مورد آتش‌سوزی قرار می‌گیرد. اما چیزی که در این میان مهم است، تعمدی بودن بسیاری از این آتش‌سوزی‌هاست. آن‌طور که سرهنگ قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به جام‌جم می‌گوید، بیش از 95 درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد. هر چند تشخیص عمدی یا سهوی بودن این کار به عهده قوه قضاییه است.

سبزعلی می‌گوید: 95 درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد، نزدیک به 60 درصد این وقایع سهوی اتفاق می‌افتد و حدود 40 درصد نیز عمدی است که به دلایلی چون تصرفات غیرمجاز زمین صورت می‌گیرد.

آغاز فصل گرما و البته سفرهای تابستانی همیشه یکی از دلایل افزایش آتش‌سوزی جنگل‌های ایران معرفی می‌شده است.

معضلی که مسئولان محیط زیست همچنان با آن دست به گریبانند. همین هفته گذشته سازمان محیط زیست ایران در بیانیه‌ای نسبت به وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های سرخه‌حصار تهران هشدار داد، اما همین چند روز پیش، پوشش علفی حاشیه اتوبان یادگار امام در محله اوین پایتخت در آتش بی‌مبالاتی سوخت.

فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها می‌گوید:‌ در زمان افزایش سفرها حریق‌های ما افزایش پیدا می‌کند. در حاشیه اغلب جاده‌های ایران، پوشش علفی وجود دارد و یک اشتباه می‌تواند باعث حریق گسترده شود. نه این‌که فقط روشن کردن آتش باشد، ‌بعضی از وقت‌ها پرتاب یک قوطی نوشابه می‌تواند در طبیعت گرم و سوزان باعث حریق بشود. یا دامدارانی که در کنار چرای گوسفندان با درست کردن چای باعث آتش‌سوزی می‌شوند.

سرهنگ سبزعلی هر چند معتقد است با توجه به قرارگیری ایران در کمربند خشکی، ما در وضعیت «مخاطره‌آمیزی» قرار داریم، اما همه آمارهای او نشان از ناامیدی ندارد.

وی می‌گوید: با وجودی که نزدیک به 15 هزار هکتار به صورت میانگین حریق سالانه داریم در سال گذشته با اقداماتی که در بخش جنگل‌ها انجام دادیم و حضور بموقع نیروها و اقدامات حفاظتی، کاهش حریق 30 درصدی را در جنگل‌ها تجربه کردیم، ولی متاسفانه در مراتع با افزایش حریق مواجه بودیم.

دامدارانی که اقدام به روشن کردن آتش می‌کنند، ‌کشاورزانی که «پس چر» مزارع را می‌سوزانند و گردشگرانی که در حاشیه جنگل‌ها آتش روشن می‌کنند، همه اینها جزو دغدغه‌های یگان حفاظت از جنگل‌هاست و پیشگیری از همه اینها فقط با ابلاغ قانون، طرح و لایحه ممکن نیست، شاید آموزش نهادهای مدنی و حساس کردن مردم در این موضوع بتواند بخشی از جنگل‌های ایران را نجات دهد. آن‌طور که دکتر غلامرضا هادربادی مدیرکل آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها معتقد است، می‌توان با این روش تا حدود زیادی از آتش‌سوزی‌ها پیشگیری کرد.

آتش‌سوزی جنگل یعنی آتش زدن اشتغال

هادربادی به جام‌جم می‌گوید:‌ سازمان جنگل‌ها در خصوص پیشگیری از وقوع حریق در دو سطح دوره آموزشی گسترده‌ای را در کشور انجام داده است.

یکی در سطح کارکنان سازمان که اطفای حریق جزو دوره‌های انتخابی و الزامی کارکنان سازمان جنگل‌هاست که کارکنان باید این دوره‌ها را بگذرانند تا با شیوه و لوازم اطفای حریق آشنا شوند. این دوره‌های آموزشی هم در استان‌ها و هم در دو مرکز چالوس و کرج برگزار می‌شود. دومین سطح برای مجریان، بهره‌برداران،‌ تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد است که در این مورد هم در سطح استان و هم در سطح ملی دوره‌هایی برگزار می‌شود تا ذینفعان منابع طبیعی با روش‌های جدید اطفای حریق آشنا شوند.

هر چند ممکن است بسیاری با این آموزش‌ها ناآشنا باشند و نیاز به کمپین‌سازی و فرهنگ‌سازی در این زمینه باشد اما غلامرضا هادربادی معتقد است در این مورد نقشه راه را مقام معظم رهبری تعیین کرده‌اند. او می‌گوید:‌ مقام معظم رهبری فرمودند فرهنگ منابع طبیعی باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود. این نکته بسیار ارزشمند و عمیقی است که می‌تواند نقشه راه ما باشد. بر این اساس ما باید فرهنگ‌سازی منابع طبیعی را تسری بدهیم به عموم مردم تا آنها هم مشارکت کنند.

مدیرکل آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها بر این باور است ذهنیت عامه مردم درباره حریق جنگل‌ها اشتباه است، چرا که نفع درختان را تنها در تولید اکسیژن می‌دانند.

او می‌گوید:‌ نفع حفظ و حراست از منابع طبیعی بیشتر از جذب اکسیژن است، ‌بیشتر از تولید علوفه یا اتصال آب به سفره‌های زیرزمینی است، حوزه منابع طبیعی حوزه اشتغال مولد است، حوزه امنیت غذایی است، حوزه تحقق توسعه پایدار است چرا که شما هر چقدر هم توسعه داشته باشید وقتی آلودگی و گرد و غبار داشته باشید آن توسعه پایدار نیست به همین دلیل آتش‌سوزی جنگل‌ها یعنی آتش به سرمایه ملی، همین نکته است که به دنبال حساس کردن افکار عمومی در این مورد هستیم.

آتش‌سوزی‌ها بیشتر شده اما جنگل‌ها کمتر سوخته‌اند

آمار یکی از شاخصه‌هایی است که نشان‌دهنده تعداد و وسعت آتش‌سوزی‌های مناطق جنگلی در ایران است. نابودی جنگل‌های ایران تا 50 سال آینده، مطابق با برآوردهای هشدارگونه ناسا از وضعیت ایران است و این حقیقت دارد، به این معنا که با تداوم این شرایط، طی سال‌های 2050 تا 2060 اثری از جنگل‌هایی که امروز می‌شناسیم در کشور باقی نخواهد ماند.

علی تیموری، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست هم با ارائه آماری نشان می‌دهد که هر چند تعداد آتش‌سوزی‌ها با شیب بسیار وحشتناکی زیاد شده است اما جنگل‌های کمتری در این میان زغال شده‌اند.

او می‌گوید:‌ سال‌های 93 با 216 مورد، 94 با 277 مورد و 95 با 2211 مورد حریق روبه‌رو بودیم. گرچه به لحاظ تعداد، عدد افزایشی را شاهد بودیم ولی به لحاظ وسعت درگیر حریق، شاهد کاهشی چشمگیر بودیم به گونه‌ای که در سال‌های 93 حدود 6574 هکتار، 94 حدود 3394 هکتار و 95 حدود 2123 هکتار از اراضی جنگلی طعمه حریق شد.

بر این اساس در سال 94 و در مقایسه با سال 93، شاهد کاهش 51 درصدی وسعت درگیر با حریق بودیم که این عدد در سال 95 و در مقایسه با سال 94 به 36درصد و در سال 95 و در قیاس با سال 93 یعنی طی بازه‌ای دو ساله به 67 درصد رسیده است.

او درباره چرایی این اتفاق به جام‌جم می‌گوید:‌ کاهش وسعت آتش‌سوزی‌ها ناشی از اقدام‌های مختلفی همچون شناسایی نقاط حساس آتش‌سوزی، استقرار چادرهای آتش‌بانی در مناطق حساس، ایجاد گشت‌های سیار در مناطق حساس، هماهنگی با مسئولان استان برای همکاری هنگام وقوع آتش‌‌سوزی، نصب تابلوهای هشداردهنده و اعلام شماره 1504 روی تابلوها و بنرها به منظور ارائه گزارش‌های آتش‌سوزی از سوی مردم، فعال شدن ستادهای واکنش سریع در سطح ملی و استانی، استفاده از بالگرد و هلی‌برد نیرو برای خاموش کردن آتش طی توافق با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان هوافضا از سال 94 است. هر چند متاسفانه در استان‌های خوزستان و ایلام شاهد افزایش آتش‌سوزی‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته بودیم.

در حالی خوزستان با 14 مورد حریق در وسعت 172 هکتار در صدر آتش‌سوزی‌های سه ماهه نخست سال جاری قرار گرفته است که در مدت مشابه سال گذشته هیچ آتش‌سوزی‌ای را در این استان شاهد نبودیم. همین‌طور در ایلام پنج مورد آتش‌سوزی در وسعت 23هکتاری را شاهد بودیم، در حالی‌که در مدت مشابه سال گذشته تنها یک مورد حریق در پنج هکتار در این استان رخ داد.

میثم اسماعیلی - جامعه