رویای تلسکوپ

خوشبختانه در سال‌های اخیر مراکز علمی و نجومی متعددی در شهرهای مختلف راه‌اندازی شده که بیشتر علاقه‌مندان می‌توانند رصد ماه و سیارات با تلسکوپ را در این مراکز تجربه کنند. با این حال خیلی‌ها ترجیح می‌دهند برای خود یا عزیزانشان تلسکوپ بخرند.

در طول سال‌ها نویسندگی و ترویج نجوم، از خیلی‌ها شنیده‌ام که چه تلسکوپی بهتر است بخریم؟ پاسخ من هم همیشه این بوده که برای خرید تلسکوپ عجله نکنید! اول باید با موقعیت ستارگان و سیارات و صورت‌های فلکی در آسمان شب آشنا شوید و بعد برای خرید تلسکوپ برنامه‌ریزی کنید. وگرنه بجز ماه و خورشید و نهایتا دو سه سیاره، بهره‌ای از خوان پرنعمت آسمان شب با تلسکوپتان نخواهید برد.

اما با این فرض که شما این شناخت اولیه را از طریق مطالعه کتاب می‌توانید کسب کنید، می‌خواهم در اینجا راهنمای کوتاهی در مورد انواع تلسکوپ‌ها و خریدشان برای شما بنویسم. تلسکوپ قطعا هدیه خوبی برای فرزند شماست که این روزها سخت مشغول سپری کردن ایام امتحانات است. چه‌بسا رصد ماه و سیاره‌ها از پشت تلسکوپ سمت و سوی زندگی و تحصیلات او را تغییر دهد.

چه تلسکوپی بهتر است؟

این سوال خیلی سختی است. اصولا در دنیای ابزارها، بهتر بودن ابزار برمی‌گردد به این‌که شما چه انتظاری از به کار گرفتن آن ابزار دارید. به‌طور کلی سه نوع تلسکوپ در بازار موجود است. تفاوت این سه نوع در نوع شیئی به کار رفته در آنها و آرایش قطعات اپتیکی است که موجب می‌شود کارکردهای متفاوت و متنوعی پیدا کنند. برخی برای عکسبرداری مناسب هستند، برخی برای رصد ماه و سیاره‌ها، برخی هم کاربردی شبیه به آچار فرانسه دارند و برای مجموعه‌ای از سوژه‌های متنوع به‌کار می‌روند. با این حال در نظر داشته باشید بی‌شک آچار فرانسه آن‌قدر آچار خوبی نیست که هنوز جعبه آچار در بازار فروش دارد!

تلسکوپ‌های شکستی

مهم‌ترین علامت این تلسکوپ‌ها این است که یک عدسی در جلوی لوله و یک چشمی در انتهای لوله‌شان قرار گرفته است. تقریبا همان شکل آشنای تلسکوپ‌ها که در ذهن بیشتر شماست، مربوط به تلسکوپ‌های شکستی است.

گذشته از نوع بی‌کیفیت و ارزان‌قیمت این تلسکوپ‌ها که معمولا در فروشگاه‌های اسباب‌بازی می‌توان پیدایشان کرد، تلسکوپ‌های شکستی در دو نوع آکروماتیک و آپوکروماتیک در بازار پیدا می‌شوند. نوع آکروماتیک برای رصد انواع سوژه‌های مناسب است، اما نوع آپوکروماتیک بیشتر برای کاربردهای عکاسی جدی از اعماق آسمان توصیه می‌شود و ابزار خوب و البته گران‌قیمتی است. یک تلسکوپ شکستی با قطر شیئی 6 تا 10 سانتی‌متر می‌تواند پیشنهاد خوبی برای خرید اولین تلسکوپ باشد.

اگر دیدید ابزار جذابی است، پس از این که کار با آن را یاد گرفتید می‌توانید به ابزارهای بزرگ‌تر، دقیق‌تر و گران‌قیمت‌تر فکر کنید. تلسکوپ‌های شکستی به علت شفافیت و وضوح و بخصوص وزن نسبتا پایین و قابلیت جابه‌جایی خوب و آسیب پذیر کمتر در برابر صدمات، ابزار مطلوبی برای رصد ماه و سیاره‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای و سحابی‌ها به شمار می‌آیند. موقع خرید دقت‌کنید که این تلسکوپ را با چپقی 45 درجه تهیه کنید تا تصویر خروجی آن مستقیم باشد. در غیر این صورت اگر چپقی این ابزار از نوع 90 درجه باشد، تصویر نهایی آینه‌ای دیده می‌شود که شاید هدایت تلسکوپ را برای کاربر مبتدی در ابتدا کمی دشوار کند.

تلسکوپ‌های بازتابی

وجه مشخصه اصلی این تلسکوپ‌ها استفاده از یک آینه مقعر و با فاصله کانونی زیاد به عنوان شیئی است. استفاده از آینه موجب کاهش قیمت این تلسکوپ‌ها نسبت به تلسکوپ‌های شکستی هم‌اندازه می‌شود.

تلسکوپ‌های بازتابی برای رصد خوشه‌های ستاره‌ای، سحابی‌ها و کهکشان‌ها ابزار مطلوبی به شمار می‌آیند، اما در کل نسبت به شکستی حجیم‌تر و سنگین‌تر هستند و دشوارتر جابه‌جا می‌شوند. بعلاوه در زمان جابه‌جایی گاهی تنظیم اپتیکی آینه‌هایش هم به هم می‌خورد و از اینرو کاربر گهگاه بایستی نسبت به تنظیم قطعات اپتیکی اقدام کند، اما در کل خرید نمونه‌های بزرگ آن در مقایسه با تلسکوپ‌های شکستی به‌صرفه‌تر است، از اینرو طرفداران زیادی دارد، اما نکته منفی اینها این است که تصویر در داخل چشمی‌شان کاملا وارونه است و از این رو کار با این نوع تلسکوپ‌ها برای کاربران مبتدی در ابتدا ممکن است کمی دشوار باشد.

تلسکوپ‌های ترکیبی (شکستی- بازتابی)

این نوع تلسکوپ‌ها که در شیئی‌شان عدسی و آینه مقعر به صورت توأم استفاده شده و در نتیجه کاربردهای متنوعی پیدا می‌کند، مناسب حال کسانی است که به عنوان دومین تلسکوپ سراغ آن می‌روند. کاربری‌های متنوعی دارند و بخصوص برای عکاسی و گشت و گذار در اعماق آسمان ابزارهای خوبی هستند، اما شاید فنون کار با آن برای کاربران تازه‌کار کمی دشوار باشد. علاوه بر این‌که به‌طور کلی ابزارهای گرانقیمت و در مقایسه با تلسکوپ‌های شکستی سنگین‌تر هم هستند.

سازندگان مشهور تلسکوپ در جهان

تلسکوپ‌ها نیز مثل هر وسیله دیگری، در طیف وسیعی از کمپانی‌ها تولید می‌شود. کمپانی‌هایی همچون ویکسن (Vixen)، ویلیام اپتیکس (Wiliam optics)، مید (Meade)، اسکای واچر (SkyWatcher)، سلسترون (Celestron)، اوریون (Orion) و... از مشهورترین سازندگان ژاپنی، کانادایی و آمریکایی تلسکوپ در جهان هستند.

با این حال جالب است بدانید که عمده محصولات اینها در چین تولید می‌شود. در ایران تلسکوپ‌های ساخت کمپانی کانادایی‌الاصل اسکای واچر و پس از آن کمپانی آمریکایی سلسترون و همین‌طور مید، نسبت به دیگر برندهای تلسکوپ رایج‌تر هستند و در صورت خرابی، مراکزی برای تعمیر آنها وجود دارد.

کاظم کوکرم - روزنامه‌نگار

ضمیمه چمدان جام جم