گشت و گذار در سرزمین باد و آفتاب

سعی می‌کنم در این صفحات چمدان مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری بزرگ‌ترین استان کشور را معرفی کنم؛ استانی که بزرگ‌تر از بسیاری از کشورهای اروپایی، از جمله انگلستان است! از طرفی سال 96، سال گردشگری استان سیستان و بلوچستان اعلام شده است. بیایید امسال با هواپیما، قطار، اتوبوس یا خودروی شخصی به این سرزمین زیبا سفر و با مردم خونگرمش معاشرت کنیم تا عظمت تمدن در جنوب‌شرق ایران را بیشتر از گذشته بشناسیم.

کوه آتشفشان تفتان

تفتان، تنها آتشفشان نیمه‌فعال کشور با ارتفاع 4042 متر از سطح دریا (78 متر بلندتر از قله توچال در تهران) و از مقاصد مهم کوهنوردان در فصول مختلف سال است. در 130 کیلومتری جاده زاهدان به خاش واقع شده و خاش نزدیک‌ترین شهر به این قله است. در مسیر قله از غار زیبای لادیز و آبشار تمین حتما بازدید کنید.

‌ کوه بزمان

اگر با خودرو از جاده بم در استان کرمان به سمت ایرانشهر سفر کنید، در مسیر جاده با قله مخروطی بسیار زیبایی روبه‌رو خواهید شد. به‌طوری که در مسیر جاده آن را نیم‌دایره دور خواهید زد. بیشتر مسافران ناآشنا با منطقه تصور می‌کنند این کوه زیبا همان تفتان است؛ اما واقعیت این است که این کوه آتشفشانی «بزمان» است و 3497 متر ارتفاع دارد. کوه بزمان در مرز کویر لوت و چاله جازموریان قرار دارد و منظره غروب خورشید در کنار این کوه فوق‌العاده به یادماندنی است.

کوه خواجه و دریاچه هامون هیرمند

در شمال استان و در دشت سیستان، جایی که دریاچه هامون سال‌ها رونق‌بخش حیات و تمدن بوده است، تنها عارضه زمین‌شناسی برجسته کوه خواجه (نام‌های دیگر شامل کوه اوشیدا یا کوه رستم) با ارتفاع 609 متر است. عجیب آنکه در تمام دوره‌های تاریخی در 6 هزار سال اخیر، این کوه همواره مقدس و مورد احترام پیروان آیین‌های بودا، یهود، مسیحیت، اسلام و بویژه پیروان زرتشت بوده است.

چنان‌که برخی زرتشتیان این کوه و در کنار آن دریاچه کیانسه (هامون) را محل ظهور سوشیانس (منجی) دانسته‌اند. از همین رو کاخ‌ها و بناهای گوناگون عمدتا خشتی متعلق به دوره اشکانیان، ساسانیان و دوره‌های پس از اسلام در دامنه کوه خواجه وجود دارد که کار کاوش باستان‌شناسی آنها زمانی طولانی و هزینه‌ای هنگفت را می‌طلبد.

‌ غارهای سه‌گانه بان مسیتی در تیس، چابهار

اگر به چابهار سفر کردید، علاوه بر گشت و گذار در بندر، حتما سری به روستای تیس بزنید و از مسجد زیبای روستا که متعلق به اهل تسنن است بازدید کنید. در پنج کیلومتری شمال‌شرق روستا و هشت کیلومتری چابهار، یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند که نزد محلی‌ها به «بان‌مسیتی» مشهور است. بان در زبان بلوچی یعنی مرد صالح و خداپرست و مسیتی هم به معنی معبد است. در یکی از غارها شکل یک گور گچی دیده می‌شود و نقش و نگارهایی با خطوط هندی روی دیواره‌ها به چشم می‌خورد. به احتمال زیاد این غارها جایی برای قربانی کردن یا عبادت بوده و از سکوهای موجود در غار برای اعمال مذهبی استفاده می‌شده است.

چاه نیمه‌ها

اگر به زابل و زهک سفر کنید، آخر هفته‌ها در بهار و پاییز و بویژه در ایام نوروز می‌بینید مردم عازم پیک نیک در کنار دریاچه‌های «چاه نیمه» هستند. چاه‌نیمه‌ها در حقیقت چهار گودال طبیعی آب در 35 کیلومتری جنوب شرق زابل و نزدیک به مرز افغانستان هستند. با توجه به مشکلات جریان آب هیرمند و خشکسالی سال‌های اخیر، با احداث این دریاچه‌های مصنوعی تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی سیستان و زاهدان میسر شده است.

شهر سوخته

یکی از اسرارآمیزترین و ناشناخته‌ترین تمدن‌های فراموش‌شده فلات ایرات در 55 کیلومتری جاده زابل به زاهدان و در حاشیه محوطه سابق دریاچه هامون هیرمند جاخوش کرده است.

اینجا شهری متروک و باستانی به نام شهر سوخته به وسعت280 هکتار زیر خروارها خاک و تکه‌های شکسته سفال قرار دارد و جزو یکی از محوطه‌های تاریخی ثبت‌شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

باستان‌شناسان می‌گویند حدود 5 تا 6000 سال پیش، مردمی با تمدنی پیشرفته و درخشان در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. انبوهی از زیورآلات ظریف، پارچه‌های بافته‌شده، حصیر، لوله‌ها و ظروف سفالی، معرق‌کاری، تورهای ماهیگیری، گورهای پر از ظروف سفالی به اشکال مختلف در این منطقه کاوش شده است. اما کاوش همه بخش‌های آن به سال‌ها مطالعه و صرف هزینه بالا نیاز دارد. اولین بار که سال 87 به شهر سوخته رفتم، از دیدن انبوه قطعات سفالی شکسته و ریخته بر زمین که هنگام بازدید رویشان راه می‌رفتم حیرت‌زده بودم.

دهانه غلامان

در نزدیکی زابل واقع شده و کمی نامش عجیب است. دهانه غلامان بقایای شهری است متعلق به دوره هخامنشیان که روزگاری مرکز اداری- سیاسی ایالت زَرَنگ در امپراتوری هخامنشی بوده است. اکنون بقایایی از برخی ساختمان‌های آن از زیر خاک خارج شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است؛ اما بخش بزرگ آن هنوز کاوش نشده و بدقت حفاظت می‌شود.

‌ قلعه ناصری در ایرانشهر

در دوره ناصرالدین‌شاه در ایرانشهر که آن زمان فهرج نامیده می‌شد، قلعه‌ای به جهت حفاظت شهر ساختند که امروزه با نام قلعه ناصری شناخته می‌شود و از جاذبه‌های مهم گردشگری ایرانشهر محسوب می‌شود. در سال‌های آخر دوره پهلوی و پس از انقلاب اسلامی این قلعه تقریبا تخریب و متروک شده بود، اما در سال‌های اخیر نمای بیرونی و بویژه سردر آن بازسازی شده است.

گِل‌فشان تَنگ

از عجایب زمین‌شناسی بلوچستان است که در 95 کیلومتری غرب بندر کنارک و در دشت کهیر نرسیده به روستای تنگ در یک دشت قرار گرفته است. با ماشین می‌توانید تا کنار سه تپه‌ای بروید که یکی از آنها شبیه آتشفشان بوده و می‌توانید خروج گل خاکستری‌رنگ و حباب گاز را بر فراز قله آن ببینید. خروج تدریجی گل‌ این تپه‌ها را طی هزاران و بلکه میلیون‌ها سال ایجاد کرده است. اما دو گل‌فشان دیگر در سال‌های اخیر غیرفعال شده است. محلی‌ها می‌گویند وقتی دریا طوفانی است، فعالیت گل‌فشان‌ها بیشتر می‌شود و افسانه‌های جالبی درباره علت و مکانیسم کارکرد آن دارند.

قلعه بمپور

قلعه نظامی در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد. این قلعه روی تپه مصنوعی بلندی به ارتفاع ۸۰ متر قرار گرفته و بومیان آن را منسوب به بهمن، فرزند اسفندیار در افسانه‌های باستانی ایران می‌دانند. از این رو برخی معتقدند نام صحیح آن ابتدا بهمن‌پور بوده و با گذشت زمان به بمپور تلخیص شده است. قدمت قلعه به دوره اشکانیان و ساسانیان می‌رسد و سال‌ها محل حکمرانی حاکم کرمان و سیستان و بلوچستان بوده است.

کوه‌های مینیاتوری

یکی از زیباترین جاده‌های ایران، جاده‌ای است که در حاشیه شمال دریای عمان (مکران) قرار گرفته است. از پسابندر تا نزدیکی جاسک در مسیری به طول بیش از 250 کیلومتر، مجموعه‌ای زیبا از تپه‌های فرسایش‌یافته در سمت شمالی جاده، معروف به کوه‌های مریخی یا کوه‌های مینیاتوری کنار یکدیگر چیده شده‌اند که تماشای آنها برای هر بیننده‌ای شگفت‌انگیز است.

‌ پسابندر؛ جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران

در یک کلام اینجا آخر ایران است. آنقدر جاده چابهار به سوی مشرق را ادامه می‌دهید تا به آخرین نقطه مسکونی و شبه‌جزیره‌ای فرورفته در دریای عمان و خلیج گواتر می‌رسید. اگر گوشی موبایل را که نگاه کنید، می‌بینید پیامک خوشامدگویی اپراتور تلفن همراه پاکستان برایتان آمده است! مردهای روستا بسیار خونگرم هستند و وقتی متوجه می‌شوند میهمان هستید با خوشرویی میزبانتان می‌شوند.

ساحل زیبای مکران

در سمت جنوبی جاده چابهار به پسابندر، ساحل بغایت تمیز، زیبا و بکر مکران (دریای عمان) را با مناظر کارت‌پستالی بویژه در زمان طلوع وغروب می‌توانید تماشا کنید. در بعضی جاها ارتفاع دریا نسبت به ساحل بسیار زیاد است و در نتیجه از چشم‌اندازها زیبایی می‌توانید عکاسی کنید.

بندر بریس

بندری با حال و هوای کاملا بلوچی با چشم‌اندازی زیبا از قایق‌ها در ساحل و مردمی که لباس‌های سنتی سفید زیبا و پاکیزه خود را می‌پوشند و عمدتا ماهیگیر و البته بسیار مهمان‌نوازند. اگر میهمان مردم بریس شوید، به احتمال زیاد به‌وقت پذیرایی در منزل می‌بینید بدون این‌که از شما پرسیده باشند، یک لیوان چای خوشرنگ داغ و یک لیوان آب خنک تگری همزمان برایتان می‌آورند تا اگر تشنگی‌تان را آب خنک فرومی‌نشاند یا بدنتان چای داغ می‌طلبد، بدون رودربایستی از میزبان هر کدام را که خواستید نوش جان کنید!

تالاب صورتی‌رنگ لیپار

تالابی غنی از گونه‌های متنوع حیات وحش و جلبک‌ها و پلانکتون‌های عامل کشند سرخ در ابتدای مسیر چابهار به پسابندر در ساحل دریای عمان. درختچه‌های گز و کرت و گونه‌های جانوری مانند چنگر، فلامینگو، کشیم، حواصیل‌های سفید و خاکستری، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، خوتکا، دلیجه و طاووسک در این تالاب زندگی می‌کنند.

منطقه حفاظت‌شده گاندو

در جنوب‌شرقی استان واقع شده و ۴۵۶ هزار هکتار وسعت دارد. اینجا تنها منطقه‌ای در ایران است که گاندو یا همان تمساح پوزه‌کوتاه بومی ایران در رودخانه‌های باهوکلات، کاجو، سرباز و دریاچه سد پیشین زندگی می‌کند.

موزه منطقه‌ای جنوب‌شرق ایران

از غنی‌ترین موزه‌های باستان‌شناسی ایران است که در شهرستان زاهدان قرار دارد. بسیاری از آثار به دست آمده از شهر سوخته و همین‌طور تمدن جیرفت در این موزه نگهداری می‌شود.

‌ روستای دور

اگر در شمال کنارک رانندگی کنید، دیدن تابلوی روستایی به نام «دور» حتما توجه شما را جلب می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم از روستا دیدن کنید، مدرسه زیبا و تمیز روستا را ببینید و با اهالی و بچه‌های روستا گپ بزنید، تجربه خاص و بی‌نظیری برایتان خواهد بود.

خلیج گواتر

از پسابندر حدود 20 کیلومتر رو به شمال شرق رانندگی کنید تا به خلیج گواتر برسید. جنگل‌های حرا و روستاهای مرزی مناظر غریبی را برایتان خواهند ساخت. بومیان محلی با قایق می‌توانند شما را تا وسط خلیج گواتر ببرند، جایی که شنای دلفین‌ها را می‌توانید تماشا کنید!

‌ روستای تاریخی قلعه نو

روستای قلعه نو معروف است به ماسوله سیستان و دهانه غلامان در کنار آن واقع شده است. در 26 کیلومتری جنوب‌شرقی زابل واقع شده و معماری تمام منازل آن از خشت و گل سنتی سیستان بوده که در سال‌های اخیر نیز این ویژگی خود را حفظ کرده است. گورستان این روستا قبرهای پلکانی دارد و مقبره خوانین در داخل اتاقک‌هایی به نام معجره قرار دارد.

کاظم کوکرم - روزنامه نگار

ضمیمه چمدان جام جم