از گوتنبرگ تا گرفتاری ما

کافی است چشمانمان را یک‌بار باز و بسته کنیم و به دنیای پیرامونمان همان گونه نگاه کنیم که انگار بشری متعلق به هزار سال قبل را به دنیای امروز آورده باشند. آن وقت ردی از تحیر و تحسین و البته ندامت ما را فرا خواهد گرفت.

برای نمونه، امروز سالگرد چاپ نخستین کتاب جهان توسط گوتنبرگ آلمانی است. 561 سال پیش در چنین روزی گوتنبرگ تاریخ جهان را به دو پاره قبل و بعد از خود قسمت کرد. تا عصر گوتنبِرگ، کتاب‏ها با صرف وقت و زحمت زیاد با دست کتابت می‏شد و در نتیجه، کم و گران‌قیمت بود و همین موضوع سبب شده بود که فقط ثروتمندان قادر به تهیه کتاب باشند. از این گذشته نسخه‏های خطی غالبا دارای غلط‌ها و اشتباهات زیادی بود.

در آن زمان نوعی چاپ موسوم به چاپ قالبی وجود داشت که با حک کردن حروف و مطالب به صورت معکوس، آن را به سطح نرمی می‏فشردند تا نقش ایجاد شود. اما گوتنبرگ در سال 1450میلادی تمام توان خود را برای اختراع روشی جدید که بعدها زمینه‌ساز ایجاد صنعت چاپ شد، مصروف داشت. او به این فکر افتاد که در ابتدا باید ماده‏ای ارزان‌قیمت که قابل دسترسی همگان باشد، تهیه کند. پس از تهیه مُرکب مخصوص چاپ، حروف ریز و نازک و یک اندازه را از فلز تهیه کرد و با قالب‏بندی آنها و زحمت فراوان موفق شد در 25 ژانویه سال 1456میلادی، صنعت چاپ را به جهان علم ارائه دهد. اولین کتابی که گوتنبرگ با این روش چاپ کرد، کتاب مقدس در 1282 صفحه بود. امروزه بجز تنها چند برگ، چیز دیگری از این نسخه باقی نمانده است و همین چند برگ هم در مهم‌ترین موزه‌های جهان از جمله کتابخانه کنگره واشینگتن دی‌سی نگهداری می‌شود.

جالب است بدانید گوتنبرگ برای چاپ نخستین کتابش پول نداشت و دست به قرض زد و چون نتوانست دین خود را ادا کند سر و کارش به دادگاه افتاد و در نهایت محکوم شد تا چاپخانه و همه لوازم چاپ را به طلبکارانش تسلیم کند.

حالا امروز حدود شش قرن از اختراع صنعت چاپ و عصری که به رنسانس ملقب شد، می‌گذرد. پیرامون ما را انبوهی کتاب در زمینه‌ها و حوزه‌های مختلف فرا گرفته است. خوب به داستان گوتنبرگ فکر کنید و زحمات و رنج‌های حاصل از این اختراع را از ذهن بگذرانید. آن‌وقت با خودتان خلوت کنید که باز هم دلتان می‌آید از گنجینه بی‌انتهای کتاب خود را سیراب نکنید؟ آیا باز‌هم گرفتاری و وقت نداشتن و مشغله داشتن، بهانه‌هایی می‌شود برای کتاب نخواندن؟

سجاد روشنی - جام‌جم