تنوع زیستی توجه جهانی و بحران ملی

در تعریف علمی، به همه شکل‌های زندگی از ژن‌ها تا گونه‌های زیستی، تنوع زیستی گفته می‌شود. تنوع زیستی شبکه‌ای از همه موجودات زنده، اعم از گیاهی و جانوری است و نژادهای انسانی، جانوران، گیاهان، قارچ‌ها و سایر جانداران تک سلولی را در بر‌می‌گیرد. امروزه روی کره زمین حدود دو میلیون گونه موجود زنده شناسایی و نامگذاری شده‌اند که دانشمندان حدس می‌زنند این رقم تا حدود ده میلیون قابل افزایش باشد.

تنوعی که ما امروزه می‌بینیم شبکه حیاتی است که میوه بیلیون‌ها سال تکامل می‌باشد و ما نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از آن هستیم و کاملا به آن وابسته‌ایم. در حقیقت تنوع زیستی به تنوع حیات روی زمین و الگوهای طبیعی آن بر می‌گردد. در هر اکوسیستم مخلوقات زنده بر یکدیگر اثر گذاشته و نیز با آب و هوا و خاک اطرافشان دارای تاثیرات متقابل هستند. در نهایت و در یک جمله تنوع زیستی در واقع گوناگونی حیات و حکمت مجسم خالق بی‌همتاست.

ارزش‌های تنوع زیستی و دلایل حفاظت از آن

ارزش‌های اخلاقی: این واقعیت که آنها زنده‌اند.

ارزش‌های زیباشناختی: زیبایی آنها و پاداشی که از این زیبایی عاید انسان می‌شود.

ارزش‌های اقتصادی: شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیمی که تنوع زیستی به انسان سود می‌رساند.

ارزش‌های اکولوژیکی: سهم آنها در سلامت اکوسیستم.

ارزش‌های فرهنگی و فکری: سهم آنها در فرهنگ و دانش بشری.

ارزش‌های احساسی و عاطفی: احساس شگفتی و احترامی که تنوع زیستی در انسان برمی‌انگیزد.

ارزش‌های مذهبی: از جانب یک ذات و نیروی فراطبیعی خلق شده‌اند.

ارزش‌های تفریحی، ورزشی و توریستی: ایجاد سلامت جسمی و روانی در انسان

شعار روز جهانی تنوع زیستی در سال 2016 از سوی دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی تعمیم و جریان‌سازی تنوع زیستی، حفظ پایداری مردم و معیشت آنها اعلام شده است. بر این اساس، تنوع زیستی، پایه و اساس زندگی و بن‌مایه خدمات ضروری ارائه شده توسط زیست‌بوم‌هاست. بنابراین تنوع زیستی، معیشت مردم و توسعه پایدار را در تمامی حوزه‌های فعالیت از جمله بخش‌های اقتصادی همچون کشاورزی، جنگلداری، شیلات و گردشگری پایه‌ریزی می‌کند. لذا با ممانعت از نابودی تنوع زیستی، ما در حفظ مردم، معیشت آنها و رفاهشان سرمایه‌گذاری می‌کنیم.

با این حال و به‌رغم‌ اهمیت تنوع زیستی در جهان، شوربختانه وضعیت تنوع زیستی محیط‌زیست ایران در بدترین شرایط تاریخی خود قرار گرفته است. وضعیتی که با دخالت مستقیم سودجویان طبیعت‌خوار در منابع آب، مافیای سدسازی و اخیرا کانال‌سازی، در کشاورزی با سوءمدیریت منابع آب، در توسعه ناپایدار صنایع سنگین آب‌خوار در قلب مناطق خشک و کم آب کشور، با طرح‌های بسازوبفروش در مناطق طبیعی حفاظت شده برای گونه‌های گیاهی و جانوری، همچون جزیره آشوراده، با طرح‌های سودآور ضد محیط زیستی همچون طرح انتقال آب دریای کاسپین (با غلط خزر) به سمنان و... به شرایط امروز رسیده است. امید که آگاهی مسئولان و مردم در زمینه حفظ تنوع زیستی افزایش یافته و باتعمیم این مقوله حیاتی در تمامی بخش‌ها، حفظ تنوع زیستی و محیط‌زیست نسل‌های آینده ایران زمین تضمین شود.

دکتر میر مهرداد میرسنجری

استادیار دانشگاه