کاغذ برای اینها طلاست

کاغذها آسان خریده می‌شوند، راحت سیاه می‌شوند، مچاله می‌شوند، تکه‌ پاره می‌شوند و به دست باد و آب سپرده می‌شوند، درحالی که برای تولید هرتن کاغذ 4000 کیلووات برق و400 هزار لیترآب مصرف می‌شود و این همه انرژی از چشم مصرف‌کننده‌های کاغذ دور می‌ماند. اما میان ما کسانی هستند که چشم‌ها را شسته و کاغذ را جور دیگری دیده‌اند‌؛ به شکل درخت و شبیه ریه‌ای برای تنفس زمین. برای پیدا کردن یکی از این مردم باید به دهگلان رفت؛ شهرکوچکی میان بیجار، دیواندره، قروه، کامیاران، سنقرکلیایی و سنندج. ایستاده میان کوه‌های شیدا و خسروکش و عبدالرحمن. محمد نادری اینجاست. معلم 31 ساله دهگلانی که کاغذ را زباله نمی‌داند و دو سال است برای جاانداختن این مفهوم در زادگاهش تلاش می‌کند. محمد سال گذشته جرقه‌ای در ذهنش زد و پیگیر فصلی از کتاب شیمی شد که تدریس می‌کرد. فصل مربوط به بازیافت کاغذ. این فصل او را کشاند به چند کارخانه بازیافت کاغذ و مشاهده سرنوشت کاغذهایی که دوباره به چرخه مصرف برمی‌گردند.

بعد از این، کاغذ دغدغه او شد و طرح جمع‌آوری کاغذهای باطله در مدارس دهگلان کلید خورد البته به پشتوانه دستورالعمل شورای آموزش و پرورش دهگلان در حمایت از این کار.

کاغذها این‌گونه جمع می‌شود

طرح جمع‌آوری کاغذهای باطله در دهگلان از پژوهش سرای دانش‌آموزی تازه تاسیس این شهر فرماندهی می‌شود، جایی که محمد نادری مدیر آن است و رابط‌های پژوهش‌سرا را به عنوان اولین حلقه از زنجیره جمع‌آوری کاغذهای باطله به مدارس اعزام می‌کند. نقش این رابطان را مدیران مدارس نیز گاهی به‌عهده می‌گیرند. به این ترتیب که مجری طرح را از میان دانش‌آموزان هر مدرسه انتخاب می‌کنند و این دانش‌آموز مجری نیز سرگروه‌های هر کلاس را برمی‌گزیند.

وظیفه جمع‌آوری کاغذهای باطله هرکلاس به عهده این سرگروه‌هاست و هر زمان که میزان کاغذهای جمع شده‌شان زیاد شود به پژوهش‌سرا خبر می‌دهند و کامیون‌ها، کاغذها را به انبار می‌برند‌. محمد نادری می‌گوید انبار کاغذ مردم دهگلان گوشه‌ای از پارکینگ اداره آموزش و پرورش است که مدیر اداره، آن را سخاوتمندانه در اختیار طرح قرار داده است.

سرنوشت کاغذها

لابه‌لای کاغذهایی که تا امروز بچه‌ها جمع کرده‌اند همه چیز پیدا می‌شود. بیشترالبته برگه‌های کاغذ باطله، روزنامه، برگه‌های امتحانی و دفترمشق و کتاب‌های درسی کهنه. اما میان این حجم انبوه کاغذی، جعبه، مقوا، کارتن، شانه تخم‌مرغ، جعبه لامپ و کفش هم پیدا می‌شود که بچه‌ها با خود از خانه می‌آورند‌ این یعنی بچه‌های دهگلانی خانواده‌‌هایشان را نیز به نفع طبیعت بسیج کرده‌اند. محمد می‌گوید: وقتی جرقه این کار در ذهنش زده شد او دنبال همین تحول مثبت بود، این که تک‌تک خانواده‌ها دغدغه زیست‌محیطی داشته باشند و به کاغذ با احترام نگاه کنند. پارسال که این طرح درمدارس دهگلان اجرا شد به گفته او، دانش‌آموزان و خانواده‌‌هایشان درعرض 20 روز شش تن کاغذ جمع کردند و امسال که این طرح بیشتر شناخته شده انتظار می‌رود وزن کاغذهای باطله به 20 تن برسد. این پیش‌بینی محمد نادری است.

کاغذهایی که به این ترتیب جمع می‌شوند، اما کمی سفر می‌کنند تا به شهر سنندج برسند‌ به دست یک خریدار کاغذ که قول داده کاغذها را به منصفانه‌ترین قیمت بخرد. او سال پیش هر تن کاغذ باطله را 450 هزارتومان خرید و بابت کاغذهای جمع شده دو میلیون و700 هزار تومان پرداخت که اگر پیش‌بینی محمد برای وزن کاغذهای امسال محقق شود (20 تن) درآمد حاصل ازاین طرح می‌شود 9 میلیون تومان. این کاغذها می‌توانست دور ریخته شود، ندیده گرفته شود، آشغال فرض شود، سوزانده شود، دفن شود، اما با یک فکر بکر سرنوشت‌شان تغییر کرد‌، پول هم از آنها درآمد و این پول‌ها قرار است صرف کاری جالب شود .

انتخاب مدرسه سبز

روزی که چرخه کار در طرح جمع‌آوری کاغذهای باطله در شهرستان دهگلان تصویب شد، در حلقه آخر این زنجیره نوشته شد: «تعیین مدرسه برتر به عنوان مدرسه سبز و دست آخر، اهدای جوایز.»

این باید شیرین‌ترین بخش کار باشد برای آنها که دردوسال گذشته دل به انجام کار داده‌اند و پس از تحمل سختی جمع‌آوری کاغذهای باطله، حالا جا دارد تشویق شوند. نادری می‌گوید وقتی کاغذهای جمع شده امسال فروخته و پول‌های امسال و پارسال یک کاسه شد به مدارسی که بیشترین همکاری را داشته‌اند لقب مدرسه سبز (مدرسه حافظ محیط‌زیست) و به تک‌تک دانش‌آموزان فعال در طرح به عنوان حافظان محیط‌زیست لوح تقدیر داده می‌شود که این مازاد بر برنامه پیش‌بینی شده برای اهدای کارت‌های هدیه به دانش‌آموزانی است که به قید قرعه انتخاب می‌شوند .

این جوایز می‌تواند موتور محرک ادامه این طرح باشد‌؛ جوایزی که اصلا کلان نیست، اما حس خوبی که به دانش‌آموزان و خانواده‌‌هایشان می‌دهد ضامن تداوم آن است .

با این حال طرح جمع‌آوری کاغذهای باطله در مدارس فعلا از مرزهای دهگلان فراتر نرفته و نادری می‌گوید برخی از آنها که خبر آن را شنیده‌اند فقط تبریک گفته‌اند و آرزوی موفقیت کرده‌اند و برخی دیگرکه برای تکرار آن ابراز تمایل کرده‌اند فعلا عزم جدی نشان نداده‌اند. در این میان وزارت آموزش و پرورش نیز هیچ واکنشی نشان نداده نه تحسینی، نه تاییدی و نه پرسشی.

محمد می‌گوید اگراین بی‌اعتنایی‌ها تمام شود و همه به کاغذ حساس شوند، آن وقت طبیعت ما فرصت نفس کشیدن و تجدید قوا پیدا می‌کند. طبیعت هم که نفس بکشد ما آدم‌ها جان تازه می‌گیریم، البته به این شرط که بی‌اعتنایی‌ها نسبت به سرنوشت کاغذ تمام شود.

کاغذهای مناسب و نامناسب برای بازیافت

قدر کاغذهای سفید را باید دانست. تمیز نگه‌شان داشت، خشک و ریز ریز نشده. یک کاغذ خیس یا تکه پاره شده تقریبا شانسی برای بازیافت ندارد. همان‌قدر که کاغذهای کاربن، کاغذهای برچسب‌دار، کاغذهای قدیمی و زرد شده، دستمال‌های کاغذی، روبان‌های کاغذی، کاغذهای دیواری، کاغذهای روغنی و روکش شده‌های براق این شانس را از دست داده‌اند. در عوض کاغذ روزنامه، مجله، کاغذ تحریرسفید، کاغذهای مخصوص کپی، پاکت‌نامه، بروشورها، آگهی‌های تبلیغاتی کاغذی، کارتن‌ها، جعبه‌های مقوایی و مقواها ی ورقه‌ای بهترین کاغذها برای بازیافت هستند.

مدرسه کاغذی ساختنی است

قرار است در شهر نیشابور مدرسه‌ای ساخته شود که ویژگی‌های زیست‌محیطی قابل ملاحظه‌ای دارد و کاغذ در ساخت آن حرف نخست را می‌زند. به گفته رئیس اداره آموزش و پرورش نیشابور، این مدرسه معماری ایرانی ـ اسلامی دارد، چهارطبقه است، انرژی‌اش از خورشید و باد تامین می‌شود و تجهیزات و اجزای آن تا جایی که ممکن است از موادبازیافتی خواهد بود. جالب این که هزینه‌های ساخت این مدرسه از محل فروش روزانه 16 تن کاغذ باطله در نیشابور تامین می‌شود .

مریم خباز