سایه بلاتکلیفی بر سر میدان انقلاب

مدیران شهری دلیل این تعلل را تفکر و دقت نظر در انتخاب طرحی شایسته و مناسب می‌دانند و کارشناسان و متخصصان شهرسازی، پیکان انتقاد را به سمت خود آنها برمی گردانند و از نبود طرح و برنامه‌ای جامع برای رسیدگی به وضعیت این میدان تاریخی گله می‌کنند.

با تمام این تفاسیر این میدان پیر،‌ سال‌هاست که با مردم چشم در چشم نشده است. شهروندان تهرانی و گردشگرانی که گذرشان به این نقطه از پایتخت می‌افتد، مدت‌هاست که به جای میدان، فقط حصارهایی آهنی می‌بینند که با مناسبت‌های تقویم رنگ عوض می‌کنند و هر ازچند گاهی به یک شکل و قیافه درمی‌آیند و از میدان و المان ویژه‌ای که شهرداری برای آن در نظر گرفته هنوز که هنوز است خبری نیست حتی با آخرین حرف‌های مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران درباره ساخت سه ماکت برای نماد این میدان؛ ماکت‌هایی که به گفته عیسی علیزاده تصمیم‌گیری درباره آنها، ‌برعهده مدیریت شهری یعنی شخص شهردار و شورای شهر تهران است.

علیزاده درباره آخرین وضعیت ساماندهی میدان انقلاب به‌ جام‌جم می‌گوید:‌ میدان انقلاب یکی از میادین مهم سطح شهر تهران است که بر این اساس با سفارشی که به هنرمندان برای طراحی نماد این میدان داده بودیم سه اثر ارائه شده که این آثار را در معرض شورایی که درخصوص المان میادین تصمیم‌گیری می‌کند خواهیم گذاشت. ماکت‌های این سه طرح آماده شده و اگر به جمع‌بندی برسند یکی از آنها اجرایی خواهد شد.

حساسیت اعضای شورا روی طرح‌های پیشنهادی

جمع‌بندی این ماکت‌ها و تصمیم‌گیری درباره انتخاب المان برتر، اما رشته‌ای است که سر درازی دارد. تا به امروز بارها سازمان زیباسازی با فراخوان‌های متعدد از هنرمندان مختلف خواسته که برای این میدان نمادی مناسب طراحی کنند، در هرکدام از این فراخوان‌ها هم طرحی برگزیده شده و هنوز مدیران شهری، خودشان هم نمی‌دانند چه نمادی در نهایت به وضع آشفته چندین ساله این میدان پایان خواهد داد.

ماکت‌های آخرین نمادهای طراحی شده به گفته علیزاده در انتظار رای اعضای شورای شهر و شهردار تهران است؛ با این حال عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران به جام‌جم می‌گوید: هنوز طرح پیشنهادی برای میدان انقلاب از طرف شهرداری به شورای شهر نرسیده است.

ابوالفضل قناعتی می‌افزاید: طرح‌های انتخاب شده، باید به شورا بیایند، بعد به کمیسیون شهرسازی واگذار شود و بعد از بررسی‌های کارشناسانه در این کمیسیون، در صورت لزوم در صحن شورا مطرح و بررسی شوند. در آخر هم نظر شورا به مسئول زیباسازی داده شود. اما تا الان از این طرح‌ها چیزی به دست شورا نرسیده است.

با این حال او تاکید می‌کند: شورای اسلامی شهر تهران به شهرداری تکلیف کرده که هم از جهت زیباسازی و هم از جهت احیای فرهنگ غنی اسلامی ایرانی به ساماندهی میادین مختلف شهر از جمله میدان انقلاب بپردازد. دلیل این اهمیت ویژه هم به خاطر جایگاهی است که این میدان برای شهر دارد،‌به خاطر اتفاق مهمی است که در این میدان رخ داده و نقطه عطفی در تاریخ انقلاب ماست.

به خاطر همین موضوع است که به گفته قناعتی، اعضای شورا حساسیت و مطالبه بیشتری روی این میدان دارند و به دنبال تصویب طرح مناسبی هستند که هم با مردم ارتباط برقرار کند و هم بیانگر واقعه مهم این میدان برای آیندگان باشد.

تنش و استرس؛ ‌ارمغان فضاهای معیوب شهری

این حساسیت را ـ حتی اگر دلیل اصلی تاخیر در انتخاب طرح و ساماندهی میدان انقلاب باشد ـ جامعه‌شناسان و متخصصان شهری درک می‌کنند؛ با این حال چیزی که باعث اعتراض آنها شده، آسیبی است که در نتیجه طولانی شدن ساماندهی این میدان به شهر و شهروندان وارد می‌شود. از این نظر، ساختارهای نامناسب و فضاهای معیوب در شهر، برای شهروندان، ارمغانی جز تنش‌های مداوم، تشویش‌ها و استرس‌ ندارد. این موضوع را علیرضا سرحدی کارشناس شهری و رئیس سابق هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان هم تائید می‌کند. سرحدی به جام‌جم می‌گوید: معنا و مفهوم فضاهای شهری در تهران مدت‌هاست که تغییر کرده و فضاها از کارکرد و محتوای خودشان تهی شده‌اند. عامل اصلی این اتفاق هم توجه به هجوم بی‌رویه خودروها به شهر است. برای این خودروها، ‌خیابان‌ها پهن می‌شود، پیاده‌روها کوچک می‌شود، فضاهای سبز از بین می‌رود، تونل حفر می‌شود و... این بلا دقیقا سر میدان‌های ما هم آمده است.

این کارشناس شهری ادامه می‌دهد: میدان در تعریف فضاهای شهری،‌ برای خودش هویت دارد، میدان یعنی فضایی برای دور چرخیدن، تماشای فضای سبز، آبنماهایی که در این مکان تعبیه شده‌اند، یعنی ایجاد یک فضای مکث شهری در ساختار شهر. اما این فضای مکث مدت‌هاست که در میادین شهر تهران به چشم نمی‌خورد.

سرحدی می‌افزاید: از یک نظر ما بیشتر میدان‌های تهران را به این دلیل که خودرو از آنها عبور کند تغییر شکل داده‌ایم که بحث آنها جداست مثل فلکه دوم تهرانپارس، میدان سرو و میدان رسالت و... که در اینها دیگر زندگی جریان ندارد، ‌فضای مکثی برای مردم وجود ندارد. از نظر دیگر، ایرادی که به بحث ساماندهی میادین وارد می‌شود،‌ متوجه انتخاب المان و نماد برای این فضاهاست؛ این همان بلایی است که در این سال‌ها سر میدان انقلاب آمده است. هرچند سال یک بار بساط یک طرح را در این میدان نصب می‌کنند و بعد می‌فهمند بد است جمع می‌کنند، در هر جمع کردن و ساختنی هم کلی پول جابه‌جا می‌شود.

او می‌گوید: نتیجه تمام روابط رانتی در مدیریت شهری، این است که کار را به پیمانکارانی می‌سپارند که تخصص ندارند و نتیجه آن میدانی است که سال‌هاست بی‌نماد مانده و اوج بی‌سلیقگی را در شهر نشان می‌دهد، اصلا انگار یک تعمدی است که این شهر زشت بماند.

مسئولان شهری ما دیدگاه جامعه شناسی ندارند

آشفتگی‌ای که وضعیت بلاتکلیف میدان انقلاب به شهروندان وارد می‌کند، از دیدگاه دکتر مصطفی پودراتچی، جامعه‌شناس و کارشناس شهرسازی هم مورد انتقاد است.

آن هم وقتی که این جامعه‌شناس شهری به جام‌جم می‌گوید: در ادبیات شهرسازی،‌ میدان محلی برای تعامل و گذراندن اوقات فراغت مردم و حتی تصمیم‌گیری و... بوده است. در ایران میدان توپخانه سابق همین کارکرد را داشته، اما این نقش کارکردی در حال حاضر از بسیاری از میدان‌های شهر برداشته شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید می‌کند: در حالی که این میدان‌ها جزو فضاهای عمومی شهر هستند و باید استفاده بصری از آنها در انحصار مردم باشد، می‌بینیم که این اتفاق نمی‌افتد. دور میدان انقلاب مدت‌هاست حصار آهنی کشیده‌اند، دور میدان ولیعصر هم همین‌طور. در حالی که چه اشکالی دارد این حرکت و ساخت و ساز و پویایی را مردم در این میدان‌ها ببینند. چرا فعالیت انسانی و زندگی را که در اینها جریان دارد از چشم مردم پنهان می‌کنند؟

پودراتچی می‌گوید: متاسفانه مسئولان شهری ما می‌خواهند شهرسازی کنند اما دیدگاه جامعه‌شناسی ندارند، درصورتی که اگر در برنامه‌ریزی‌های اینچنینی به جامعه‌شناسان شهری هم بها بدهند، فضاهای شهری به بهانه ساماندهی و ساخت و ساز برای مدتی طولانی از مردم جدا نمی‌شود، ‌آن هم در حالی که همه اصلاحات هندسی ما در شهر و در اطراف میدان‌ها بیشتر به نفع خودرو است تا انسان.

آشفتگی‌های یک میدان از آغاز تا امروز

میدان انقلاب با این‌که امروز میدانی بی‌نماد است اما در گذشته این طور نبود، بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی و براندازی مجسمه‌ای که از رضا شاه در این میدان نصب بود، ایرج اسکندری هنرمند نقاش و مجسمه‌ساز در سال 1361 نمادی را برای این میدان طراحی کرد که تا 25 سال بعد نماد آشنای میدانی بود که در روند شکل‌گیری انقلاب کشورمان نقشی مهم داشت. اما این نماد در تابستان سال 86، به بهانه ساخت ایستگاه متروی انقلاب در خط 4 مترو، از مکان اصلی‌اش برداشته شد، با این شرط که بعد از پایان عملیات عمرانی دوباره در جایگاه قبلی‌اش نصب شود. اما وقتی ایستگاه متروی انقلاب افتتاح شد، این نماد به جایگاه قبلی‌اش برنگشت و به جای آن نمادی گنبدی شکل وسط میدان دیده شد که حاشیه‌های زیادی به دنبال داشت حاشیه‌هایی که در نهایت باعث ویرانی آن شد. از آن زمان تا امروز، میدان انقلاب هنوز چشم به راه طرح و نمادی است که به وضعیت بلاتکلیفش پایان بدهد. وضعیتی که ابتدای هر سال مسئولان شهری وعده ساماندهی‌اش را می‌دهند و تا پایان سال خبری از تحقق این وعده دیده نمی‌شود.

مینا مولایی - جامعه