ناگفته‌های انقلاب در دهه فجر تلویزیون

به همین بهانه سراغ سازندگان آثار نمایشی و مورخان رفتیم تا این موضوع را مورد بررسی قرار بدهیم که آیا وقایع انقلابی باز هم ظرفیت پرداخت در آثار نمایشی را دارند یا نه؟

بی‌توجهی به سوژه‌های بکر انقلاب

خسرو معتضد به عنوان مورخ و مشاور تاریخی با سازندگان سریال تلویزیونی «معمای شاه» همکاری می‌کند، در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان به وقایع تاریخ انقلاب اسلامی نگاه تازه‌ای داشت تا برای نسل جوان همراه با جذابیت باشد به جام‌جم می‌گوید: به نظرم تاریخ انقلاب اسلامی به حدی جذابیت دارد که می‌توان سریال‌های متنوعی ساخت، اما زمانی این مساله میسر می‌شود که سازندگان آثار نمایشی از قبل تحقیقات و پژوهش ویژه‌ای درباره تاریخ انقلاب داشته باشند.

وی ادامه می‌دهد: البته منظورم این نبوده که این مسئولیت فقط به عهده کارگردان است. اتفاقا باید گروهی برای تحقیق در نظر گرفته شود. ضمن این‌که در آوردن فضای سریال‌های انقلابی کار راحتی نبوده و دشوار است. به همین دلیل تاکید می‌کنم که کنار هر کارگردان باید یک محقق باشد. نظر محقق هم باید بی‌طرفانه باشد. این حرف به این معنا نیست که محقق خنثی باشد، بلکه می‌گویم نباید برداشت خاص محقق در کار القا شود، بلکه باید درست به وقایع تاریخی نگاه کرد.

این مورخ با اشاره به سریال معمای شاه می‌افزاید: به عنوان نمونه برای سریال معمای شاه خیلی زحمت کشیده شده، اما متاسفانه عده‌ای ایرادهای بی‌جهت می‌گیرند. ما نباید توقع داشته باشیم که کارگردان سریال انقلابی همه چیز را از تاریخ بداند. بنابراین باید متخصصان مختلف حضور داشته باشند. حضور این افراد باعث می‌شود از زوایای تازه به وقایع بکر و تاریخی انقلاب نگاه کنیم. اتفاقا محمود گلابدره‌ای کتابی درباره انقلاب نوشته که بسیار بکر است و می‌توان سوژه‌های متنوع انقلابی از این کتاب استخراج کرد، اما متاسفانه کسی به این کتاب توجه نمی‌کند، حتی خودم هم کتابی با نام شب ژنرال‌ها نوشتم که پنج بار چاپ شده است. این کتاب شرح تمام وقایع انقلاب است. بنابراین مطالعه و تحقیق، بهره بردن از متخصصان و پرهیز از قضاوت‌های شخصی در ساخت آثار انقلابی نقش بسزایی دارد و با رعایت این مسائل می‌توانیم شاهد تولید سریال‌های جذاب انقلابی باشیم.

آگاهی نسل جوان

احمد کاشانچی، تهیه‌کننده سریال «ارمغان تاریکی» با محوریت وقایع انقلاب اسلامی درباره تولید سریال‌های انقلابی به جام‌جم می‌گوید: تولید چنین آثاری ضرورت دارد، اما به نظرم تولیداتی که تا امروز داشتیم برای آگاهی نسل جوان کم است و باید بیشتر از این سریال‌هایی با محوریت انقلاب تولید کنیم.

وی عنوان می‌کند: متاسفانه کمبود امکانات باعث شده کمتر سراغ چنین سوژه‌هایی برویم. از سوی دیگر معماری تهران با آن سال‌ها خیلی فرق کرده و ساخت چنین آثاری دشواری‌های خاص خودش را دارد. به عنوان نمونه ما چند ماشین قدیمی داریم یا چقدر باید از هنرورانی استفاده کنیم که تیپ آن سال‌ها را داشته باشند یا چند ساختمان قدیمی با معماری همان سال‌ها باید پیدا کنیم. البته من نمی‌دانم آثار ساخته شده تا امروز چقدر موفق بوده، اما باید همت کنیم تا بتوانیم شاهد تولید آثار انقلابی باشیم.

این تهیه‌کننده در پاسخ به این سوال که آیا باید برای ساخت کارهای انقلابی شهرک خاصی داشته باشیم، می‌گوید: پاسخ به این سوال کار راحتی نیست، ولی باید این مساله را هم بررسی کرد که آیا کارگردانی حاضر است در دکوری کار کند که قبلا یک کارگردان دیگر بخش‌هایی از سریال‌ انقلابی‌اش را ضبط کرده یا نه. به هر حال هر کارگردانی دیدگاه و نگاه خاص خودش را دارد و هر سازنده‌ای علاقه‌مند است فضای کارش را آن طور که می‌خواهد ترسیم کند.

کاشانچی با اشاره به تولید سریال ارمغان تاریکی تصریح می‌کند: تمام لوکیشن‌های خانه در سریال ارمغان تاریکی در تهران تصویربرداری شده که حالا آپارتمان‌ها جایگزین این خانه‌ها شده است. مسلما تولید کار دشواری بود، اما همه عوامل تلاش خودشان را کردند. ویژگی عمده ما در این سریال، حضور افراد همفکر بود. در مجموع باید از تولید آثار انقلابی حمایت کرد.

حرکت در چارچوب اندیشه‌ها

اصغر هاشمی، کارگردان سریال «یک مشت پر عقاب» با موضوع انقلاب درباره این که آیا این سوژه جای کار برای ساخت سریال‌های متنوع را دارد یا نه، به جام‌جم توضیح می‌دهد: ما به تعداد کارگردانان، نویسندگان و تهیه‌کنندگانی که داریم، می‌توانیم سریال‌های متنوعی با موضوعات انقلابی بسازیم، اما باید بپذیرید سفارش‌دهنده تلویزیون است و باید دید مدیران فرهنگی تلویزیون برای ساخت چنین آثاری چه برنامه و نگاهی دارند.

وی ادامه می‌دهد: در واقع اندیشه مدیران هم اهمیت دارد. مسلما تفکر مدیران و توقعاتشان نسبت به ده سال قبل فرق کرده و کارگردانان هم باید در چارچوب این اندیشه‌ها حرکت کنند. بنابراین ساخت آثار انقلابی به نگاه مدیران بستگی دارد.

بازخوانی سوژه‌های تکراری

عباس نعمتی، نویسنده سریال‌های انقلابی «تا صبح» و «شب می‌گذرد» نیز با اشاره به این که تاریخ انقلاب مثل هر موضوع تاریخی دیگر ظرفیت بررسی را دارد، به جام‌جم می‌گوید: در این مقطع زمانی مهم‌ترین حوادث تاریخ ایران اتفاق افتاده و این ظرفیت را برای ساخت آثار نمایشی دوچندان می‌کند. ضمن این‌که بیشتر مخاطبان تلویزیون کسانی هستند که بعد از انقلاب متولد شده‌اند. بنابراین 60 تا 70 درصد جمعیت ایران درک درستی از ماجرا ندارند و این وظیفه ماست که با ساخت آثار نمایشی، حادثه انقلاب را تحلیل کنیم تا نسل جوان بتوانند این موضوع را درک کنند.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به اهمیت موضوع و نیاز و تشنگی نسل جوان ما باید وقایع انقلاب را بازخوانی کنیم، حتی معتقدم باید سوژه‌های انقلاب بارها و بارها تکرار شود، چون نسل تغییر می‌کند و به روشنگری نیاز داریم. البته سازندگان آثار نمایشی باید به این مساله توجه کنند که فیلم را برای مسئولان نسازند که صرفا در عملکردشان اعلام کنند، بلکه در راستای نیاز مخاطب بسازند. نسل جوان نیاز دارد بداند ریشه‌های انقلاب چیست و چگونه شکل گرفت. متاسفانه جنبه‌های فرهنگی و عقلانی انقلاب کمتر مورد توجه قرار گرفته است و باید به این زوایا توجه کنیم.

این فیلمنامه‌نویس با تاکید بر این که گروه‌های معاند با نظام تلاش می‌کنند عنوان کنند انقلاب یک هیجان آنی در میان مردم بوده و مذهبی‌ها سوار شدند، توضیح می‌دهد: باید درباره انقلاب سریال‌های متنوعی بسازیم، چون نیازمند تکرار هستیم و باید مفهوم انقلاب را ساری و جاری کرده و از نظر عاطفی اغنا کنیم. اگر ما جواب ندهیم، دیگران جواب را می‌برند. نباید پیام‌های انقلابی در سطح شعار باقی بماند. می‌توانیم در این عرصه اثرگذار باشیم.

حرف‌ زدن در دل تاریخ

حسین سهیلی‌زاده که ساخت سریال «روزهای اعتراض» را با محوریت انقلاب در کارنامه دارد، معتقد است برای ساخت آثار مناسبتی وجود یک گروه منسجم می‌تواند کار را پیش ببرد که در زمان کم ‌کار را جمع کند. این اتفاق برای سریال روزهای اعتراض افتاد و 400 دقیقه را باید طی 59 جلسه ضبط می‌کردیم و این جز با اتکا به بازیگران حرفه‌ای و عوامل پشت صحنه‌اش ممکن نبود.

وی درباره همکاری‌اش با علیرضا معتمدی، فیلمنامه‌نویس می‌گوید: از همان ابتدا که فیلمنامه را شروع کردیم با اتکا به طرح علیرضا کاظمی‌پور که با ذهنیت انقلابی نوشته شده بود، جلو رفتیم. ضمن این که چون می‌دانستیم دهه فجر آن سال با محرم همزمان است، سعی کردیم چارچوبی را برای قصه تعریف کنیم که به هر دو مناسبت بپردازد. بنابراین هم به محرم ادای دین کردیم و هم حرف‌هایمان را در دل تاریخ زدیم. بنابراین تلاش کردیم با خلق شخصیت‌ها و موقعیت‌های مختلف به این امر دست پیدا کنیم.

فاطمه عودباشی