لقاح مصنوعی؛ موفق یا ناموفق؟

دانش پزشکی امروز به روش‌های موثری برای درمان ناباروری دست یافته که مبتنی بر شیوه‌های لقاح آزمایشگاهی (شامل IVF، میکرو اینجکشن و ZIFT) است. در این روش‌ها، تخمک و اسپرم را در آزمایشگاه مجاور هم قرار می‌دهند و پس از تشکیل سلول تخم، آن را در شرایط خاصی در آزمایشگاه نگه می‌دارند و پس از چند روز به رحم مادر منتقل می‌کنند.

اما این تمام ماجرا نیست و هنوز در بهترین شرایط نیز میزان حاملگی با این روش‌ها که بسیار پرهزینه است، چیزی حدود 25 درصد است. یعنی از هر چهار زوج ناباروری که تحت درمان با روش IVF قرار می‌گیرند، یک زوج صاحب فرزند می‌شود. به گفته دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان، مهم‌ترین عاملی که میزان موفقیت IVF را تعیین می‌کند، سن تخمک و به عبارتی سن تقویمی مادر است. همه زنان با تعداد مشخصی تخمک به دنیا می‌آیند که مجموع این تخمک‌ها را در اصطلاح، رزرو تخمدان می‌نامند. رزرو تخمدانی هر کسی از ابتدای تولد مشخص است و تاکنون راهی برای افزایش آن یافت نشده است، اما با افزایش سن زن، تخمک‌های وی نیز پیر می‌شوند و از کیفیت سابق برخوردار نخواهند بود.

تخمک‌هایی که جوان نیستند

هر چه سن مادر بالاتر باشد، نه‌تنها رزرو تخمدانش کمتر می‌شود بلکه میزان پاسخ‌دهی تخمدان به داروها کمتر خواهد بود. این متخصص در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: تخمک‌هایی که از این افراد به دست می‌آید، کم‌کیفیت‌تر و جنین‌ها نیز فاقد کیفیت مطلوب خواهند بود. ضمن این که احتمال بروز مشکلات کروموزومی با افزایش سن خانم افزایش می‌یابد و طبیعتا جنین‌های مشکل‌دار قادر به لانه‌گزینی نیستند یا در صورت بروز حاملگی در مراحل اولیه سقط می‌شوند.

تشکیل جنین بی‌کیفیت

مشکلات ژنتیک سلول تخم منحصر به اشکالات تخمک نیست و اختلالات ژنتیک اسپرم نیز منجر به تشکیل جنین بی‌کیفیت می‌شود.

دکتر لاهوتی با تاکید بر این که در موارد شکست IVF، یکی از راهکارها برای افزایش میزان موفقیت، بررسی ژنتیک جنین قبل از لانه گزینی (PGD) است، توضیح می‌دهد: علاوه بر خوب بودن کیفیت تخمک و جنین، اندومتر (دیواره داخلی رحم که جنین در آن لانه‌گزینی و رشد می‌کند) باید پذیرای جنین باشد.

این متخصص تاکید می‌کند: لانه‌گزینی جنین در رحم مادر، فرآیند بسیار ظریف و پیچیده‌ای است. همزمانی تغییرات ایجاد شده پس از لقاح در جنین و اندومتر برای لانه‌گزینی و دستیابی به حاملگی طبیعی بسیار مهم است و چنانچه این تغییرات که لازمه پذیرندگی جنین است، در سلول‌های اندومتر ایجاد نشده باشد، جنین با وجود ورود به حفره رحم، قادر به تهاجم به بافت اندومتر و لانه‌‌گزینی در آن نخواهد بود و دفع خواهد شد.

بیماری‌های عامل IVF ناموفق

بعضی بیماری‌ها مثل اندومتریوز یا تنبلی تخمدان (تخمدان پلی کیستیک) و اختلالاتی مثل عفونت مزمن لوله رحمی ـ که با اتساع لوله و وجود مایع درآن مشخص می‌شود ـ با آسیب به جنین یا تغییر محیطی که جنین قرار است در آن لانه‌گزینی و رشد کند، می‌تواند موجب عدم دستیابی به حاملگی از طریق IVF شود.

دکتر لاهوتی تاکید می‌کند: در صورتی که این بیماری‌ها در خانمی که مبتلا به ناباروری است وجود داشته باشد، باید ابتدا به کمک دارو یا جراحی (در صورت نیاز) کنترل یا حداقل سرکوب و سپس اقدام به IVF شود.

ناباروری در مادران پراسترس

واضح است که استرس می‌تواند بر درمان ناباروری تأثیر بگذارد. همچنین ناباروری می‌تواند تأثیرات روان‌شناختی ایجاد کند و زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی و مشکلات زناشویی شود.

این متخصص زنان با اشاره به این که اثرات روان درمانی در افزایش میزان حاملگی در مطالعات مختلف متفاوت بوده است، می‌گوید: بعضی محققان نشان داده‌اند مداخلات روان درمانی تأثیر اندکی بر میزان حاملگی دارد، اما در بعضی مطالعات نتیجه گرفته‌اند، روان درمانی باعث کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و شانس پذیرش جنین در رحم را افزایش می‌دهد.

به همین دلیل، روش‌های مختلف روان درمانی و اضطراب‌زدایی به عنوان درمان کمک‌کننده در کنار دیگر روش‌های درمان وجود دارد، ولی اثر این درمان‌ها هنوز به قطعیت روشن نشده است.

بی‌نیاز از استراحت مطلق

طی انجام مراحل IVF پس از این که انتقال جنین به داخل رحم صورت گرفت، لازم است مادر چند ساعتی در بیمارستان استراحت مطلق داشته باشد، ولی پس از آن می‌تواند به منزل برود وبه صرف انجام IVF نیاز به استراحت مطلق ندارد، مگر این که مشکل همزمان دیگری وجود داشته باشد.

دکتر لاهوتی با اشاره به این مطالب اظهار می‌کند: نزدیکی جنسی نیز در ساعات یا شاید روزهای اولیه به دلیل ایجاد انقباض رحمی و احتمال دفع جنین بهتر است انجام نشود ولی بعد از آن، شخص می‌تواند زندگی معمول خود را از سر بگیرد.

ناامید نشوید

به گفته این متخصص در صورتی که اولین IVF منجر به بارداری نشود، بررسی‌های خاص (مثل بررسی مولکولی پذیرندگی اندومتر یا بعضی اعمال جراحی یا بررسی‌های ژنتیک) صورت خواهد گرفت. بنابراین یک بار شکست در IVF به معنی کاهش احتمال موفقیت در بار دوم نیست وحتی شاید با بررسی بیشتر، احتمال موفقیت، بیشتر بشود.

پونه شیرازی