ژئوپارک قشم برای ثبت‌ در فهرست جهانی می‌جنگد

ژئوپارک قشم سال 1385 در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها به ثبت رسید، اما چهار سال بعد (سال 89) و به دلیل رعایت نکردن استانداردهای یونسکو، کارت زرد (خروج موقت از فهرست ماندگار ژئوپارک‌ها) و فرصت دو ساله‌ای گرفت تا با جبران کوتاهی‌های گذشته، دوباره خود را بالا بکشد؛ اما این فرصت دو ساله نیز اسفند سال 90 به پایان رسید بدون این‌که بتواند بازرسان یونسکو را که در این زمان به ایران آمدند، راضی کند.

به این ترتیب، اواخر شهریور سال 91 رای خروج قشم از فهرست یونسکو صادر شد. از آن سال تا اواخر سال گذشته نیز اقدام خاصی برای این منطقه صورت نگرفت و شرایط مطلوب برای بازگشت آن به فهرست یونسکو فراهم نشد؛ موضوعی که مسئولان وقت، نبود اعتبار و عواملی همچون اهمیت قائل نشدن برای ژئوپارک در سال‌های گذشته و تعویض‌های پی‌درپی مدیریتی را دلیل آن عنوان کردند. تا این‌که اواخر سال گذشته و با روی کار آمدن مدیر جدید منطقه آزاد قشم، کمیته اجرایی برای بازگرداندن این ژئوپارک به فهرست یونسکو تشکیل شد.

آماده سازی ژئوپارک برای ثبت جهانی

دبیر اجرایی کمیته ژئوپارک قشم در این باره به جام‌جم می‌گوید: تشکیل این کمیته که به دستور رئیس منطقه آزاد قشم صورت گرفت، اولین گام برای اجرای خواسته‌های بازرسان یونسکو در راستای برگرداندن ژئوپارک به جایگاه و منزلت گذشته آن بود و در این خصوص بودجه‌ای در اختیار این کمیته قرار گرفت و اجرای موارد خواسته شده به جد آغاز شد.

تورج امانی با اشاره به وجود 12 سایت در ژئوپارک قشم و با بیان این‌که ایجاد جاده‌های دسترسی به این سایت‌ها، نصب تابلوهای راهنمایی به منظور هدایت گردشگران به سمت سایت‌ها و معرفی کامل آنها و ایجاد مراکز اطلاع‌رسانی از جمله خواسته‌های یونسکوست، می‌افزاید: از اواخر سال گذشته کلید اجرای این موارد زده شد، به طوری که اکنون در سایت لاک‌پشت‌ها جاده دسترسی ایجاد شده و پارکینگ در حال احداث است. همچنین برای اولین بار کاتالوگ و بروشورهای راهنمایی ژئوپارک تهیه و منتشر شد. نصب تابلوهای راهنمایی نیز در حال انجام است.

به گفته وی راه‌اندازی مرکز اطلاع‌رسانی و معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری آن در فرودگاه قشم نیز اقدام دیگری است که اجرای آن آغاز شده است.

دبیر اجرایی کمیته ژئوپارک قشم، مهم‌ترین اقدام صورت گرفته اخیر در این زمینه را حضور کمیته‌ای از ایران در همایش بین‌المللی ژئوپارک‌های جهان در فنلاند طی یکی دو هفته اخیر اعلام می‌کند و یادآور می‌شود: سه نفر از کارشناسان ما سه مقاله درباره ژئوپارک قشم و ظرفیت‌های آن در همایش ارائه کردند که مورد استقبال شرکت‌کنندگان از سراسر جهان قرار گرفت. همچنین در این همایش بازگشت این ژئوپارک به فهرست جهانی ژئوپارک‌ها، از مسئولان اجرایی کمیته بین‌المللی ژئوپارک‌ها خواسته شد که آنها در پاسخ، خواستار درخواست رسمی شدند تا براساس آن بازرسان خود را برای ارزیابی به ایران بفرستند.

امانی با بیان این که درخواست رسمی به‌زودی و طی یکی دو هفته آینده آماده و ارسال می‌شود، می‌گوید: طبق وعده یونسکو بازرسان در اولین فرصت که اسفند امسال باشد، وارد ایران خواهند شد و نتیجه ارزیابی خود را سال آینده اعلام می‌کنند.

چندی پیش حمیدرضا مومنی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم نیز در گفت‌و‌گو با مهر تاکید کرد تا بهمن تلاش می‌کند تنها ژئوپارک خاورمیانه را دوباره جهانی کند و در این راه معطل تخصیص اعتبارات دولتی نخواهد ماند و با همان اندک بودجه دولتی و درآمدزایی، از روش‌هایی همچون جذب گردشگر اعتبار لازم را برای اصلاحات و رفع نواقص ژئوپارک تامین خواهد کرد.

ضرورت آسیب‌شناسی ناکامی‌های گذشته

در همین حال برخی کارشناسان معتقدند این تلاش‌ها در صورتی سرانجام خوشی در برخواهد داشت که ابتدا اتفاقات گذشته آسیب‌شناسی و دلیل ناکامی‌های دوره‌های قبل مشخص شود تا شاهد تکرار آن نباشیم.

در این زمینه یک کارشناس گردشگری به جام‌جم می‌گوید: تا دلیل ناکامی‌های گذشته بررسی و موشکافی نشود، احتمال تکرار خطاها و ناکامی در رساندن مجموعه قشم به جایگاه پیشین آن زیاد خواهد بود.

هومن نجفی با اشاره به این که مجموعه سایت‌های قشم حدود 10 سال پیش با تلاش و همت دره شوری، مدیر وقت محیط زیست قشم و رئیس ژئوپارک به فهرست ژئوپارک‌های جهان راه یافت، می‌افزاید: اما پس از این اقدام ارزشمند، به دلایل نامعلوم و تغییرمدیریت‌ها و شاید اختلاف‌سلیقه‌ها، ایشان از گردونه خارج و مدیریت ژئوپارک و محیط زیست قشم با اصرار به بومی‌گرایی به دیگران سپرده شد؛ در حالی که مدیریت و فعالیت در زمینه یک سایت جهانی، نیازمند دانش، تجربه و نگاهی ملی و بین‌المللی است.

وی به دیگر دلایل این ناکامی تلخ اشاره و تصریح می‌کند: نبود ثبات مدیریتی و تعویض پی‌درپی مدیران منطقه آزاد قشم و در نتیجه تغییر نگاه شخصی مدیران به ژئوپارک در دولت‌های نهم و دهم، عدم استقلال بودجه‌ای مجموعه ژئوپارک، سیاست رابطه‌محور در انجام امور، عدم ارائه گزارش‌های شفاف (بودجه‌ای و عملکردی) و در نهایت عدم به کارگیری کارشناسان با تجربه (عملیاتی و مدیریتی) در ژئوپارک و همین طور دعوت نکردن از گروه‌ها و افراد فعال در زمینه‌های مختلف و مرتبط که می‌توانند به نوعی با ارائه ایده‌های جدید و حتی به طور عملیاتی و به عنوان مشاوره گروهی کمک شایانی کنند که نتیجه همه این عوامل به ناکارآمدی مجموعه انجامید، از جمله عواملی بود که باعث اخراج ژئوپارک قشم از فهرست جهانی شد.

این کارشناس طبیعت‌گردی با تاکید بر این که بازگشت به مجموعه ژئوپارک‌های جهان، دیگر به‌راحتی امکان‌پذیر نیست، یادآور می‌شود: پس از درخواست رسمی، پرونده این مجموعه دوباره و مثل هر پرونده دیگری در نوبت رسیدگی قرار خواهد گرفت و تمام مراحل از اول برای آن طی خواهد شد که این امر روندی طولانی، زمانبر و دشوار خواهد داشت.

گذشته‌ها را فراموش نکنیم

نجفی، کارشناس گردشگری معتقد است، نباید از کنار اشتباهات و خطاهای گذشته، عبور کنیم، زیرا روزگاری یک فرصت بزرگ در اختیار این ژئوپارک قرار داده شد و به دلیل همان عواملی که بخشی مدیریتی و بخشی بودجه‌ای بود این فرصت به طور زننده‌ای از ژئوپارک و ایران گرفته شد.

قرار نیست کسی محاکمه شود، ولی بررسی شفاف عملکرد گذشته چراغ راه آینده است؛ بنابراین انجام اقدامات و اصلاحات عجولانه و سطحی فقط برای جلب رضایت بازرسان یونسکو نه‌تنها دردی از این مجموعه دوا نمی‌کند، بلکه ممکن است هر گونه فرصت جهانی شدن را برای همیشه از آن سلب کند.

فاطمه مرادزاده