تحصیل تابستانی؛ تخلف آموزشی

ماه رمضان که تمام شد کم‌کم کرکره برخی مدارس بالا رفت. پیگیر که شدیم به غیردولتی‌ها و بعضی از مدارس خاص رسیدیم.

توجیه اینها استفاده از روزهای تابستان است و بازگرداندن دانش‌آموزان به مدرسه، بعد هم نشاندنشان در کلاس‌های مختلف، از جمله کلاس‌های درس. بعضی از خانواده‌ها از این وضع راضی‌اند، برخی اما نه، بعضی هم به برنامه مدرسه گردن نهاده‌اند بی‌این‌که موضع مشخصی داشته باشند.

برخی اما به این که مدرسه فرزندشان چند ماه زودتر بازگشایی شده و کلاس درس برپا کرده مباهات می‌کنند، به این امید که مدرسه‌ای با کیفیت را انتخاب کرده‌اند که بعد از تحمل کمی سختی، شیرینی موفقیت به کام فرزندشان خواهد ریخت .

دانش‌آموزان روایت می‌کنند

هر روز صبح ساعت 7:30 تا 14:30 بعدازظهر، یکی از دانش‌آموزان مدرسه‌ای خاص در تهران به مدرسه می‌رود تا در کلاس‌های فوق‌برنامه‌ای که مدرسه تدارک دیده شرکت کند. او در گفت‌وگو با ما از این تحصیل تابستانی ناراضی نیست، ولی نگران تکرار تجربه تابستان گذشته است که نکاتی در کلاس‌ها تدریس شد که قرار بود برای سال تحصیلی آینده به کار دانش‌آموزان بیاید، اما نیامد؛ او می‌گوید تابستان پارسال وقتمان تلف شد .

مدرسه این دانش‌آموز یکی از ده‌ها مدرسه‌ای است که دانش‌آموزان را تابستان‌ها به اجبار به مدرسه می‌آورند تا از یک سو، درس‌های سال گذشته را تکرار کنند و از سوی دیگر مروری بر درس‌های سال آینده داشته باشند تا از مهر تا خرداد، چیزی را بخوانند که فشرده‌اش را در تابستان خوانده‌اند .

دختری 11 ساله که دانش‌آموز یکی از مدارس غیردولتی تهران است نیز گرفتار همین سیکل شده، حتی زمانی که نوآموز دوره پیش‌دبستانی بوده است. او حالا هفته‌ای سه روز به مدرسه می‌رود و در حالی که مادرش می‌گوید رغبتی به درس خواندن در تابستان ندارد، اما به اجبار در کلاس‌ها حاضر می‌شود و ریاضی و علوم می‌خواند تا خواسته مدیر مدرسه برای یکدست شدن دانش شاگردان برای سال آینده برآورده شود .

این روایت‌ها حاکی از تحصیل اجباری تابستانه است که اگرچه بخش زیادی از خانواده‌ها به گمان تقویت بنیه علمی فرزندانشان به آن روی خوش نشان می‌دهند، اما خواسته قلبی همه دانش‌آموزان نیست. حتی پیگیری‌های ما نشان داد که به این وادی چاشنی‌ای از تخلف نیز زده شده که اصلش را زیر سوال می‌برد.

تخلف است

پاسخ کاملا صریح و شفاف بود، وقتی اتفاقات این روزهای برخی مدارس را در گفت‌وگو با سخنگوی آموزش و پرورش شهر تهران بازگو کردیم. مسعود ثقفی نامش را گذاشت تخلف اگر مدارس به اجبار، دانش‌آموزان را در کلاس‌های تابستانی ثبت‌نام کنند یا این که پا را فراتر بگذارند و درس‌های سال تحصیلی آینده را به آنها تدریس کنند، یعنی دو کاری که مدارس مورد نظر ما انجامش می‌دهند .

ثقفی می‌گوید مدارس آزادند برنامه‌های فوق‌برنامه آموزشی یا پرورشی برای تابستان داشته باشند، ولی به شرط دادن حق انتخاب به خانواده‌ها و به این شرط که برنامه‌های مصوب درسی را زودتر از موعد تدریس نکنند.

به گفته ثقفی، بخشنامه‌ای که این موضوع را برای مدیران شفاف‌سازی کرده نیز چندی پیش به مدارس ابلاغ شده، ولی شواهد نشان می‌دهد میل برخی خانواده‌ها برای تحصیل فرزندانشان در شرایطی خاص سیری‌ناپذیر است و برخی مدارس نیز به این خواسته پاسخ مثبت می‌دهند و تابستان مدرسه را طبق میل خویش می‌گردانند.

برقراری مدارس در تابستان به شرط ایجاد انگیزه

یک بار دیگر واژه تخلف شنیده شد وقتی ما با مجتبی زینی‌وند، مدیرکل مدارس غیردولتی آموزش و پرورش تماس گرفتیم. او نیز پرداختن به درس‌های سال آینده در تابستان را کاری خلاف دانست و فقط دایر کردن دوره‌های فوق‌برنامه آن هم به شرط اختیاری بودن و نیز تکرار دروس سال گذشته با هدف تقویت بنیه علمی دانش‌آموزان را (آن هم به شرط اختیاری بودن) مجاز اعلام کرد. او علت این سیاستگذاری را ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان می‌داند تا اگر در درسی ضعف دارند و می‌توانند از فرصت تابستان برای تقویت خود استفاده کنند، انگیزه بگیرند و با شور و اشتیاق به مدرسه بیایند نه این که گرفتار اکراه شوند.

البته زینی‌وند می‌خواهد خیال مردم از بابت برخورد با متخلفان راحت باشد، حتی در گفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که تاکنون هیچ موردی از تخلفات این چنینی به سازمان مدارس غیردولتی نرسیده، اما ما که پیگیر این سوژه بودیم مدارسی با این جنس تخلفات را یافتیم. این نشان می‌دهد که همیشه احتمال فرار از زیر ذره‌بین نظارت‌ها وجود دارد .

برنامه متراکم درسی، ملاک برتری مدرسه نیست

سرنخ باز شدن مدارس در تابستان و برقرار شدن کلاس‌های درس در آنها را که بگیریم و پیش برویم، ریشه‌اش را جایی بجز خانواده‌ها نخواهیم یافت. بیشتر خانواده‌ها، مدرسه بی‌تعطیلی، برنامه‌های متراکم درسی، ساعت‌های طولانی آموزش و رگبار کلاس‌های فوق‌برنامه را ملاکی بر کیفیت بالای آموزش در مدارس می‌دانند که علت استقبال از کلاس‌های تابستانه نیز همین است . اما تقریبا هیچ کارشناسی یک برنامه شلوغ درسی را ضامن موفقیت نمی‌داند که حتی مسعود ثقفی، سخنگوی آموزش و پرورش شهر تهران نیز این هجوم اطلاعات را منجر به سوءهاضمه آموزشی می‌داند که در شباهتی عجیب با سوءهاضمه گوارشی، مطالب آموزشی را پس می‌زند و از ازدیادش تهوع می‌گیرد .

پس درس خواندن در تابستان و تلاش برای پیشتر از موعد آموختن کتاب‌های درسی سال آینده کاری کم‌فایده و حتی بی‌ثمر است. برنامه‌های فوق‌برنامه مدارس نیز مشمول این قاعده می‌شود؛ چون سال‌ها رسم شده برخی خانواده‌ها فوق‌برنامه بیشتر را مساوی با کیفی بودن مدرسه می‌دانند و برای چنین مدارسی و این چنین کلاس‌هایی هزینه‌های سنگینی نیز می‌پردازند .

اما آنچه مصوب آموزش و پرورش است، این است: در دوره ابتدایی در کنار 25 ساعت تدریس هفتگی، هشت ساعت فوق‌برنامه، در دوره متوسطه دوم، 30 ساعت تدریس دروس مصوب و کمتر از 12 ساعت فوق‌برنامه و برای متوسطه دوم 12 تا 16 ساعت فوق‌برنامه در کنار 36 ساعت تدریس.

طبق این زمان‌بندی استاندارد آموزشی، مدارسی که گاه تا غروب آفتاب یا ساعت‌های عصر، دانش‌آموزان را به اسم فوق‌برنامه در مدارس نگه می‌دارند، کاری غیراستاندارد انجام می‌دهند، درست مثل مدارسی که موضوع این گزارش شده‌اند و با هدف جلو انداختن دانش‌آموزان خود از بقیه هم‌سن و سال‌ها، کتاب‌های درسی سال آینده را در کلاس‌های اجباری تدریس می‌کنند .

ویژگی ‌های یک مدرسه خوب

امیر زنده‌نام - مشاور تحصیلی

مدرسه خوب، مدرسه‌ای نیست که ساعات بیشتری از شبانه‌روزِ دانش‌آموزان را بگیرد و با برنامه‌های فشرده ذهن بچه‌ها را خسته کند. یک مدرسه خوب که به کیفیت آموزشی فکر می‌کند قبل از هر چیز یک برنامه و استراتژی مشخص دارد؛ یعنی مدرسه‌ای که قصد اثربخشی دارد و می‌داند باید به کدام سمت برود و با چه روشی به هدفش برسد .

یک مدرسه خوب باید بتواند دانش‌آموزانش را پیروز کند که این پیروزی لزوما به معنی رساندن معدل همه دانش‌آموزان به عدد 20 نیست، بلکه ایجاد بستری است تا دانش‌آموزان با استعدادها و توانایی‌های متفاوت به آدم‌های موفقی تبدیل شوند.

در یک مدرسه خوب برای دانش‌آموزان ضعیف فرصت تلاش بیشتر و آموختن عمیق‌تر فراهم می‌شود و برای دانش‌آموزان قوی نیز مجالی برای تلاش ویژه‌تر. در چنین مدرسه‌ای مدیریت زمان بسیار مورد توجه است و چون هدفی مشخص در آن وجود دارد وقت دانش‌آموزان تلف نمی‌شود.

در یک مدرسه خوب و باکیفیت، فرآیند آموزشی و نقاط قوت و شکست دانش‌آموزان به صورت مستمر و دقیق ارزیابی می‌شود؛ چون این نیز یکی از لازمه‌‌های رسیدن به اهداف است.

در یک مدرسه خوب که برای موفقیت تلاش می‌کند، استرس وجود ندارد و اولیای مدرسه تولیدکننده فشار عصبی نیستند، در حالی که در بیشتر مدارس ما، نحوه برخورد معلمان در کلاس، تهدید دانش‌آموزان با نمره یا ترساندن آنها با اخراج اگر نمره مورد نظر مدرسه را کسب نکنند، دیده می‌شود که بشدت استرس‌زاست و اما ویژگی مهم یک مدرسه خوب این که فقط بر امور آموزشی متمرکز نمی‌شود و به پرورش نیز به اندازه آموزش بها می‌دهد؛ از جمله سلامت جسم دانش‌آموزان و پرورش قوه خلاقیت و حل مساله در آنها.

مریم خباز - جامعه