انتقاد از افزایش تعطیلات تابستانی مدارس

همیشه گفته می‌شد «سه ماه تعطیلی»، اما هر چه زمان می‌گذرد به تعداد روزهای تعطیل پایان سال تحصیلی اضافه می‌شود و گاهی نیز بخشی از ماه آخر بهار به روزهای تعطیل مرسوم می‌چسبد تا در آینده‌ای نزدیک، اصطلاح چهار ماه تعطیلی میان دانش‌آموزان رایج شود.

هم اکنون در مقاطع پایین‌تر روزهای تعطیل دانش‌آموزان به 120 روز هم می‌رسد، 120 روزی که حتی با کلاس‌های آموزشی هم در اغلب موارد به بطالت می‌گذرد.

اتفاقی که در سال‌های اخیر رخ داده کوتاه شدن سال تحصیلی و کش آمدن تعطیلات آخر سال با بهانه‌های مختلف است که امسال به بهانه شروع جام‌جهانی از بیست و سوم خرداد انجام شد و سال گذشته به بهانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 24 خرداد.

در حقیقت، فراغت بیش از اندازه‌ای که در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد، مشکل اصلی تعطیلات طولانی‌مدت تابستانی است، بخصوص این که تعداد خانواده‌هایی که برای روزهای تعطیل فرزند خویش برنامه دارند بسیار کمتر از خانواده‌های بی‌برنامه است.

تعطیلات دراز بی‌توجیه

اگر قضاوت را به دانش‌آموزان و بخشی از فرهنگیان بسپاریم، تعطیلات تابستانی مدارس، هرچه درازتر باشد خوشایندتر است. اما این تعطیلات چند ماهه دغدغه آدم‌های زیادی است، کسانی مثل دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش که وقفه طولانی میان دو سال تحصیلی را بی‌توجیه می‌داند.

مهدی نوید‌ادهم توضیح می‌دهد که دست و پای این شورا برای تصمیم‌گیری در این حوزه بسته است، چون حرف اول و آخر را مصوبه مجلس می‌زند که شروع سال تحصیلی را اول مهر، پایانش را در اردیبهشت و برگزاری امتحانات را در خرداد طراحی کرده است. پس اگر این مصوبه نبود شاید طول سال تحصیلی با آنچه که اکنون وجود دارد، فرق می‌کرد و شاید تابستان، مترادف با تعطیلی درازمدت مدارس نمی‌شد که حالا نوید‌ادهم بگوید این تعطیلات با فلسفه تعلیم و تربیت در تناقض است.

در واقع تعلیم و تربیت مد نظر او هیچ‌گاه تعطیل نمی‌شود و روندی مستمر دارد، حال آن که تعطیلی ممتد مدارس در تابستان با این ویژگی‌ها جور درنمی‌آید.

اگر تعطیلات شناور شود

در کارتون‌های زمان کودکی‌مان دانش‌آموزان خارجی، چند روز بابت سال نو تعطیل بودند و به آن تعطیلات زمستانی می‌گفتند و مدتی هم در تابستان به مدرسه نمی‌آمدند که به آن تعطیلات تابستانی می‌گفتند. آن چیزی که ما در کارتون‌ها می‌دیدیم و هنوز هم در بسیاری از فیلم‌های سینمایی دیده می‌شود همان سیستم تعطیلات شناور است که برخلاف کشور ما که تعطیلات را در تابستان جمع می‌کند، روزهای تعطیل را در طول سال سرشکن‌ می‌کند.

این سیستم همان است که دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش نیز به آن اعتقاد دارد و چنین استدلال می‌کند که چون در ایران تنوع اقلیم و آب و هوا فراوان است باید تعطیلات مطابق با‌این تنوع طراحی شود. در واقع او نگاهش به تفاوت‌های منطقه‌ای است مثل این که در زمستان دمای استان‌های سردسیر کشور تا زیر 20 درجه سانتی‌گراد می‌رود و سرما آن هم در شرایطی که سیستم گرمایشی بسیاری از کلاس‌های درس، استاندارد و مطبوع نیست، مانع تمرکز و یادگیری دانش‌آموزان می‌شود.

به عبارت دیگر، این مقام مسئول در آموزش و پرورش یکی بودن زمان تعطیلات دانش‌آموزان سراسر کشور را غیرمنطقی می‌داند، به همان اندازه غیرمنطقی که از دانش‌آموزان مناطق سردسیر بخواهیم زمستان‌ها به مدرسه بروند و دانش‌آموزان مناطق گرمسیر در اوج تابستان.

اعتقاد به شناور بودن تعطیلات مدارس برای کیومرث امجدیان، از کارشناسان آموزش و پرورش که از مخالفان جدی تمرکز در نظام آموزشی و پیچیدن نسخه‌ای واحد برای همگان است نیز اعتقادی راسخ است.

او به جام‌جم توضیح می‌دهد که در نظام آموزشی متمرکز کشور به تفاوت‌های اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی مناطق مختلف توجه نمی‌شود و همه تصمیمات از مرکز ابلاغ می‌شود، حال آن که لازم است حتی زمان آغاز و پایان سال تحصیلی متفاوت طراحی شود، چه رسد به تعطیلات که حتما باید متناسب با نیاز هر منطقه باشد.

بر این اساس یکی از پیشنهادهای مهدی نویدادهم در کسوت دبیرکلی شورای عالی آموزش و پرورش این است که می‌توان مثل برخی از کشورهای دنیا مثلا در هر ماه دو هفته مدرسه را دایر کرد و دو هفته تعطیل تا با این روش، تعطیلات در یک فصل تجمع نکند؛ گرچه او در همان حال که این پیشنهاد را مطرح می‌کرد بانی چنین تغییری را مجلس معرفی کرد نه آموزش و پرورش.

وزارتخانه پیشنهاد دهد

صدای مخالفت با تعطیلات بلندمدت مدارس در تابستان از مجلس نیز به گوش می‌رسد، با این وصف که آموزش و پرورش حواله امور را به مجلس می‌دهد و مجلس حواله کار را به وزارتخانه.

در واقع قاسم جعفری، سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس در گفت‌وگویش با جام‌جم تعطیلات با این حجم را مضر می‌داند و سبب فاصله گرفتن دانش‌آموزان از فضای آموزش، اما در عین‌حال می‌گوید چون ورود به این حوزه کاری اجرایی است و نیاز به‌قانونگذاری در مجلس ندارد، آموزش و پرورش خود باید آستین بالا بزند و پیشنهادهایش را به مجلس ارائه دهد که از اطمینان خاطری که او می‌دهد، می‌شود مطمئن بود در صورت اقدام آموزش و پرورش، مجلس نیز همراه خواهد بود.

بازنگری در تعطیلات، مشروط به برخی اصلاحات

از مضرات تعطیلات طولانی مدارس هر چه بگوییم به گوش دانش‌آموزان آوایی ناخوش است. بیشتر دانش‌آموزان، مدرسه خود را به دلایل موجه و غیرموجه دوست ندارند که گوشه‌ای از این حس را می‌شود از فریادهای شاد آنها هنگام خروج از مدرسه فهمید. پس اگر قرار است بر کوتاه شدن تعطیلات تابستانی و حضور طولانی‌تر دانش‌آموزان در مدرسه تمرکز کنیم باید به تحلیل ساختار مدارس و نظام آموزش کشور نیز بپردازیم و آن‌گاه تصمیم بگیریم که می‌شود دانش‌آموزان را بیش از اکنون در مدارس نگه داشت یا نه.

امجدیان نیز در گفت‌وگو با جام‌جم درست بر همین نقطه دست می‌گذارد و می‌کوشد رابطه بی‌میلی تحصیلی، نیاز به اوقات فراغت و مدت زمان تعطیلات را آشکار کند.

این کارشناس آموزش و پرورش، فراغت را هم‌معنی با‌آسودگی می‌داند که در آن فرد از تعهدات خانوادگی و اجتماعی آزاد است و ششدانگ در اختیار خود است. او با این توضیح، فراغت به معنی آسودگی را لازمه عمر تحصیلی دانش‌آموزان می‌داند، آن هم در شرایط فعلی که تحصیل در مدارس همراه با شادی، آرامش و اختیار نیست.

به عبارت دیگر او با تعطیلات طولانی کنونی مخالف است، چون فراغت بیش از حد را منجر به بطالت و تبدیل فراغت به ‌ولنگاری می‌داند، ولی چون به‌زعم او نظام آموزشی حاکم بر مدارس، نظامی است خالی از شادی و آسودگی، چاره‌ای نیز جز تعطیلی مدارس در مقطعی از زمان وجود ندارد. پس مشکل کار همان است که دانش‌آموزان احساس می‌کنند، یعنی حضور در‌محیطی کم‌جذبه که به قول امجدیان، برنامه‌های درسی‌اش همه تجویزی است.

در برنامه تجویزی، دیگران هستند که به دانش‌آموز می‌گویند چه بخواند و چه کار انجام دهد، در حالی که این شیوه با روح در غلیان دانش‌آموزان سازگار نیست. نگرانی بسیاری از کارشناسان آموزشی نیز از همین بابت است، چون در سیستم‌های تجویزی که به نیازها و علایق دانش‌آموزان توجه نمی‌شود، پرورش خلاقیت و شکوفایی استعدادها فراموش می‌شود.

پس تا این سیستم اصلاح نشود، کوتاه شدن تعطیلات تابستانی مدارس بی‌ثمر است، مگر این‌که تحولی بنیادین رخ دهد و طولانی شدن سال تحصیلی با تحول در برنامه‌های درسی همراه شود و بخشی از زمان دانش‌آموزان صرف کارهایی شود که آنها از انجامش لذت می‌برند.

مریم خباز‌ - گروه جامعه