موانع کاهش 25 درصدی اعتیاد

این سیاست‌ها 80 بند دارد که بند 57 آن مدتی است محل بحث شده؛ بندی که خواهان مبارزه همه‌جانبه با موادمخدر و روانگردان‌هاست و در تاکیدی بحث برانگیز کاهش 25 درصدی اعتیاد تا پایان برنامه ششم توسعه یعنی تا سال 1400 خورشیدی را هدف‌گذاری کرده است.

تاکید بر این کاهش چشمگیر با این که محل بحث و اما و اگر است، اما نشانه‌ای است از نیازکشور به این کاهش از یک سو و پیشی گرفتن برنامه ششم از برنامه‌های قبل‌ترش از سوی دیگر. در برنامه چهارم توسعه حتی اشاره‌ای به مواد مخدر و اعتیاد نشده و در برنامه پنجم توسعه نیز همه چیز خلاصه شده به یک بند در فصل ارتقای امنیت اجتماعی با این مضمون: «مبارزه همه‌جانبه با مواد مخدر و روانگردان‌ها و اهتمام به اجرای سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر.»

پس تاکید برکاهش اعتیاد ظرف پنج سال می‌تواند از یک زاویه، حسن سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه باشد که تصویری از بحران اعتیاد در کشور نیز محسوب می‌شود؛ اما این که کاهش 25 درصدی اعتیاد درعرض پنج سال تا چه اندازه شدنی است، همان نقطه چالشی است که در روزهای اخیر میان کارشناسان این حوزه زمزمه‌هایی به‌پا کرده است.

مشکل اول: ابهام آماری

25 درصد می‌شود یک چهارم از هر چیز و کاهش 25 درصدی اعتیاد در کشور یعنی کم شدن یک چهارم جمعیت معتاد درعرض پنج سال. پس طبق تاکید سیاست‌های برنامه ششم، ازسال آینده تا سال 1400 باید 5 درصد از تعداد معتادان کشور کم شود و تا پایان برنامه ششم توسعه جمعیت معتادان تا یک چهارم جمعیت فعلی تقلیل یابد. این اولین برداشتی است که از بند 57 این سیاست‌ها می‌شود و دکترسعید صفاتیان، عضو کمیته موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در گفت‌وگوبا ما همین تفسیر را مناسب این بند می‌داند.

اما وقتی با دکترپرویزافشار، معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت‌وگو کردیم، تحلیلی دیگر از این بند داشت که جای تامل دارد.

او این کاهش را به دو حوزه ربط داد که اولی مربوط به کاهش تولید معتاد جدید است و دومی مربوط به کاهش میزان عود اعتیاد درکسانی که تحت درمان قرارمی گیرند. طبق این تحلیل، از سال 1395 تا 1400 باید از تعداد کسانی که به موادمخدرآلوده می‌شوند هرسال 5 درصد کم شود، در حالی که میزان معتادان درمان شده‌ای که پاک می‌مانند نیز باید به همین میزان کاهش یابد. گرچه این تحلیل کمی از روح بند 57 دور به نظر می‌رسد، اما حتی اگر این تحلیل بجا باشد نیز با چالشی بزرگ دست به گریبان است ؛ چالش نبود آمار دقیق.

از سال 90 گفته می‌شود ایران یک میلیون و 325 هزار معتاد دارد در حالی که از همان سال و در سال‌های بعد این آمار همواره محل مناقشه بوده تا جایی که امروز گفته می‌شود با توجه به رشد شتابان اعتیاد در کشور، آمار سال 90 به کار سال 94 نمی‌آید. آمار دقیق در این حوزه به این علت مهم است که اگر بخواهیم سالی 5 درصد از میزان اعتیاد بکاهیم باید جایگاه امروزمان را بخوبی بدانیم و بعد سیاست‌های کاهشی را طراحی و اجرا کنیم.

دکترسعید صفاتیان، عضو کمیته موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام نبود این آمار را چالشی مهم می‌داند و دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد در گفت‌وگو با ما لازمه این کاهش را دانستن نرخ رشد اعتیاد.

او معتقد است ما هم اکنون از این نرخ رشد بی‌خبریم که ابتدا باید آن را محاسبه کنیم سپس نرخ رشد را به صفر برسانیم تا بتوانیم از کاهش 5 درصدی اعتیاد در هر سال حرفی به میان بیاوریم. پس این که ما هم اکنون کجا ایستاده‌ایم مهم است، مو به مو، جزء به جزء، همان طور که هستیم نه آن طور که دلمان می‌خواهد باشیم یا احیانا آن طور که مصلحت‌هایمان می‌گوید باش ؛ این لازمه کاستن از آمار معتادان درکشور است.

مشکل دوم: در دسترس بودن مواد

روایت‌ها متفاوت است، عده‌ای می‌گویند دست که دراز کنی مواد در دستت یا جلوی درخانه ات خواهد بود، عده‌ای نیز خرید مواد را منوط به اندک همتی می‌دانند برای گشت‌زدنی در محل و رد ساقی را یافتن و عده‌ای از جمله مسئولان کمی سخت‌تر از این دو حالت روایت می‌کنند. ولی از هر سه زاویه که نگاه کنیم مواد در دسترس است و این را دکتر پرویز افشار، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در گفت‌وگو با ما تائیدش می‌کند، البته نه یک تائید خشک و خالی که به عنوان یک مانع برای تحقق کاهش 25 درصدی اعتیاد در پنج سال؛ او معتقد است هرچه برای آموزش و مصون نگه داشتن افراد جامعه تلاش کنیم، همین که مواد در دسترس باشد رشته‌ها پنبه می‌شود.

تاکنون نیز همین شده و همجواری ما با بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده مواد مخدر جهان، موادافیونی را جزو دردسترس‌ترین کالاها در ایران قرار داده، به طوری که اگر آمارهای مربوط به ترانزیت 50 تا 70 درصد مواد مخدر تولیدی افغانستان از ایران را مبنا قرار دهیم و بپذیریم که عملکرد رایج جهانی سیستم‌های اطلاعاتی، کشف 10 درصد کل محموله‌های تزانزیت است، آن وقت خواهیم دید چه حجم بالایی از مواد در کشورمان در طول سال رسوب می‌کند و با قرار گرفتن در سیستم فروش، در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. پس تا زمانی که سیستم مقابله‌ای بیش از این توان کنترل ندارد و با هر بار کشف، فقط سرشاخه‌های یک شبکه غول‌پیکر هرس می‌شود، باید مشکل در دسترس بودن مواد را نیز به عنوان واقعیتی انکارنشدنی پذیرفت و قبول کرد در چنین شرایطی کاهش 25 درصدی اعتیاد شاید سنگی بزرگ باشد نشانه نزدن یا به تعبیر دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد، عددی بلندپروازانه نه فقط برای اعتیاد بلکه برای تمامی آسیب‌های اجتماعی.

مشکل سوم: برنامه‌های ضعیف پیشگیرانه

جامعه ما به یک سیکل معیوب عادت کرده، این که آدم‌ها را به حال خودشان رها کند تا این که وقتی پایشان لغزید و گرفتار آسیبی شدند آستین بالا بزند و برایشان نسخه بپیچد آن هم نه کامل و بی‌نقص. این سیکل معیوب در حوزه اعتیاد خیلی خوب دیده می‌شود و ما همیشه برای آدم‌هایی کار کرده ایم که کار از کارشان گذشته و امید به بهبود و بازگشت به زندگی سالم فقط در بعضی‌هایشان سوسو می‌زند. این که نرخ درمان کامل و برگشت به زندگی پاک برای معتادان ایرانی در خوشبینانه‌ترین وضع فقط20 درصد تخمین زده می‌شود نیز از این چرخه معیوب آب می‌خورد.

پس ما در حوزه پیشگیری ضعیف هستیم و آدم‌های در معرض خطر را تقریبا همیشه تنها می‌گذاریم تا این که به وادی خطر سقوط می‌کنند و آن قدر آلوده می‌شوند که ناچاریم از دست رفته قلمدادشان کنیم . وقتی در دسترس بودن مواد را به عنوان چالشی بر سر راه کاهش اعتیاد در کشور دانستیم و این موضوع را با دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد در میان گذاشتیم، او به جای تائید این چالش به ضعف پیشگیری اشاره کرد و توضیح داد حتی اگر مواد در دسترس باشد ولی آدم‌ها آموزش دیده باشند که به سمت مواد نروند، تب اعتیاد فروکش می‌کند. البته از دید او نه فقط آموزش که کاستن از بسترهای ظهور اعتیاد در کاهش این بلای اجتماعی نقش دارد مثل کاهش فقر و بیکاری به استناد مطالعات انجام شده جهانی که تاکید دارد هرجا فقر و محرومیت کاهش یافته، اعتیاد نیز سیر نزولی یافته است.

اهمیت پیشگیری

پیشگیری، نقطه ضعف بزرگ ماست با این که بسیار از آن دم می‌زنیم، نتیجه این که به گفته دکتر رادفر ما افراد در معرض آسیب را خیلی راحت از دست می‌دهیم در حالی که وقتی دانش آموز هستند، می‌توانیم مهارت‌های زندگی را به آنها بیاموزیم و در سنین بالاتر کاری کنیم که اولین زمان مصرف موادشان به تاخیر بیفتد با این امیدواری که مطالعات جهانی نشان داده هر قدر اولین تجربه مصرف به سنین بالاتر موکول شود، احتمال اعتیاد کاهش می‌یابد. ضعف در پیشگیری از مصرف مواد را دکتر پرویز افشار، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان یک مسئول کشوری نیز قبول دارد و با این که به آغاز آموزش در خانه‌ها، محلات، محیط‌های دانشگاهی، کاری و فضای مجازی اشاره می‌کند، اما پوشش ناچیز این آموزش‌ها را نیز می‌پذیرد. او نهایت پوشش این آموزش‌ها را 10 درصد و در ایده‌آل‌ترین حالت 15 درصد می‌داند که یعنی فقط 10 درصد کسانی که باید تحت آموزش قرار بگیرند از آن بهره‌مند می‌شوند. افشار اما بی‌تعارف توضیح می‌دهد اگر قرار است اعتیاد در کشور در عرض پنج سال 25 درصد کاهش یابد، باید پوشش‌ها دست‌کم به 40 درصد برسد، در حالی که رقم ایده‌آل، تحت پوشش رفتن 60 تا 70 درصد جمعیت هدف است.

درمان را فراموش نکنیم

نمی‌توان آدم‌های اسیر در ورطه اعتیاد را نادیده گرفت. اینجاست که پای درمان وسط کشیده می‌شود و وقتی قرار است آمار ملی اعتیاد کاهش یابد، مهم‌تر از هر زمانی خودنمایی می‌کند.

اگر بتوانیم معتادان را درمان کنیم و آنها را در چرخه درمان نگه داریم، به نقطه‌ای می‌رسیم که دکتر صفاتیان، عضو کمیته مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام ترسیم می‌کند. او می‌گوید لازمه درمان کامل، تقویت برنامه‌های روان شناسی است و درمان‌های دارویی به طوری که از یک سو بیمار و خانواده‌اش از خدمات روان‌شناسی و مددکاری بهره‌مند شوند و از سوی دیگر دسترسی به درمان و دارو آسان‌تر از دسترسی به مواد مخدر باشد

اما کسانی که در گود درمان اعتیاد ایستاده‌اند گواهی می‌دهند در سال‌های اخیر در این دو وادی ضعیف بوده‌ایم و ترک اعتیاد جسمانی همواره بر ترک روحی و روانی پیشقدم بوده است.

این را بیفزاییم به گفته‌های پرویز افشار، معاون ستاد مبارزه با موادمخدرکه به اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن اجتماعی با شانس عود 80 درصد نگاه می‌کند و سم‌زدایی را حلقه‌ای از یک زنجیره می‌داند که با مشاوره و مددکاری و اندکی بعد از ترک با حرفه‌آموزی و حمایت‌های اجتماعی، تکمیل می‌شود.

این حرف‌ها نشان می‌دهد ما به عدد 25 درصد نخواهیم رسید مگر این که این نکات ریز به ریز رعایت شود و ملزومات کاهش 5 درصدی اعتیاد در هر سال مهیا شود.

مریم خباز - جامعه