پردیسـان چشم به راه فرزندان «کوشکی» و «دلبر»

با اطمینان نمی‌توان از تعداد یوزپلنگ‌های ایرانی حرف زد، زیرا تاکنون به دلیل نبود تجهیزاتی مانند دوربین‌های تله‌ای برآورد دقیقی از جمعیت این گونه در کشور انجام نشده است، اما برخی کارشناسان ادعا می‌کنند با توجه به این که آمار دیده شدن یوزپلنگ‌های ماده با توله‌هایشان بیشتر شده باید به بهبود شرایط آنها امیدوار بود.

کوشکی و دلبر

برای ملاقات با کوشکی و دلبر باید به پارک پردیسان تهران رفت جایی در نزدیکی‌های برج میلاد. در میان پارک پردیسان محدوده‌ای به وسعت حدود 15 هزار مترمربع را با فنس جدا کرده‌اند، فنس‌هایی که تا نیمه با گونی‌های قهوه‌ای رنگ پوشیده شده‌‌اند و اجازه نمی‌دهند براحتی بتوان یوزپلنگ‌ها را دید.

اما پشت این فنس و گونی‌ها دو قلاده یوزپلنگ ـ کوشکی یوز نر و دلبر یوز ماده ـ زندگی می‌کنند. کوشکی و دلبر هر کدام در محدوده‌های مشخص شده‌ای که برایشان در نظر گرفته شده روزگار می‌گذرانند. برای این که آنها اسارت را بهتر تاب بیاورند سعی شده محیط طبیعی زیستگاهشان برای آنها بازسازی شود. برای نمونه کمی پوشش گیاهی، چند تنه درخت و حوضچه‌های کوچکی در این محدوده کار گذاشته شده است. آذر سال گذشته بود که این یوزها به پارک پردیسان و تهران منتقل شدند تا پیش از این، یوزپلنگ‌ها در دو منطقه جداگانه در در میاندشت خراسان شمالی و خارتوران سمنان نگهداری می‌شدند، چون آنها زمانی که توله بودند از سوی چوپان و سگ‌های گله از طبیعت جدا شده و نتوانستند مسیر عادی زندگی خود را طی کنند به همین دلیل تصمیم بر این شد تا در اسارت نگهداری شوند.

دلبر اکنون حدود 3.5 سال دارد و کوشکی نیز 8 سالگی را تجربه می‌کند، برخی کارشناسان معتقدند یوز ماده تا 6.5 سال و یوز نر تا 4 سال دیگر برای فرزندآوری طبیعی فرصت دارند. به همین دلیل باید مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست در فرصت باقیمانده شرایط را برای وصلت طبیعی آنها بیشتر فراهم کنند.

دلبر باید رضایت بدهد

شانس فرزندآوری یوزپلنگ‌ها در اسارت حدود 30 درصد است، زیرا آنها برخلاف گربه‌سانان دیگر مانند شیر خیلی راحت در قفس فرزندآوری نمی‌کنند. در زیستگاه‌های طبیعی یوز در کشورمان که وسعتی حدود شش میلیون هکتار دارد نیز 50 قلاده یوز باقیمانده تحت شرایط خاصی اقدام به فرزندآوری می‌کنند. به این شکل که یوز نر هر روز علائمی از خود در زیستگاهش به جای می‌گذارد، اما یوز ماده در بیشتر طول سال این علائم را می‌بیند، ولی به آنها بی‌توجه است و سعی نمی‌کند به یوز نر نزدیک شود. یوز ماده فقط زمانی به این علامت‌ها توجه می‌کند که به آمادگی جنسی رسیده باشد، او وقتی به این حالت رسید علائم یوز نر را آنقدر تعقیب می‌کند تا یوز نر را پیدا کند.

به این ترتیب یوز ماده بجز در این زمان‌ها یوز نر را نمی‌بیند و بعد از جفت‌گیری نیز از یوز نر جدا می‌شود. هنوز به طور قطع مشخص نشده یوز ماده در طول سال در چه زمان‌هایی به آمادگی جنسی دست پیدا می‌کند. به گفته کارشناسان یوز ماده زمانی که به آمادگی جنسی رسید بین سه تا شش روز این حالت را حفظ می‌کند. اگر جفتگیری انجام بگیرد، او وارد فاز بارداری می‌شود در غیر این صورت این سیکل ادامه پیدا می‌کند.

بنابراین برای تکثیر در اسارت نیز با توجه به رفتار یوزپلنگ‌ها این الگوها باید شبیه‌سازی شود یعنی تازمانی که دلبر به آمادگی جنسی نرسیده نباید کوشکی را ببیند. به این شکل زمانی که کارشناسان متوجه شوند یوز ماده به آمادگی جنسی رسیده به او اجازه می‌دهند به کوشکی نزدیک شود. با توجه به این ویژگی‌ها کارشناسان نیز سعی کرده‌اند برای کوشکی و دلبر چنین محیطی را فراهم کنند.

برنامه غذایی ویژه

تمام محدوده‌ای که برای یوزها در نظر گرفته شده به وسیله دوربین‌های مدار بسته کنترل می‌شود، خارج از محل در نظر گرفته شده نیز کانکسی قرار دارد که محافظان با کمک دوربین‌ها تمام رفتار یوزها را زیر نظر می‌گیرند. علاوه براین دو کارشناس دیگر نیز هر روز از نحوه رفتار یوزها گزارش تهیه کرده و روزانه اطلاعات خود را در اختیارشان مک‌کوین مشاور خارجی پروژه قرار می‌دهد، این مشاور نیز با مطالعه گزارش‌های آماده شده دستوراتی را برای نگهداری از یوزها صادر می‌کند.

برای نمونه برنامه غذایی یوزپلنگ‌ها اکنون سه روز در هفته خرگوش زنده، دو روز مرغ، یک روز نیز گوشت بز با پوست و پشم است البته با توجه به نظر مشاور پروژه یک روز نیز در هفته به یوزها غذا داده نشده یا فقط به یوزپلنگ ماده غذا می‌دهند تا برای فرزندآوری آمادگی پیدا کند.

15 هزار مترمربع عشق

محلی که برای کوشکی و دلبر در پارک پردیسان در نظر گرفته شده مستطیلی است که حدود 15 هزار مترمربع وسعت دارد، این مستطیل به دو فاز یک و دو تقسیم شده است، اکنون فاز یک این پروژه آماده شده و قرار است تا مدتی دیگر فاز دو نیز راه‌اندازی شود. فاز یک و دو به وسیله یک راه باریک از یکدیگر جدا شده و به کارشناسان این امکان را می‌دهد تا از نزدیک رفتار یوزپلنگ‌ها را در نظر بگیرند.

اطراف این محدوده نیز یک فنس محافظ دیگر کار گذاشته شده که با فنس‌های اصلی حدود چهارمتر فاصله دارد. این فنس با هدف پنهان کردن یوزها از چشم مردم و دور نگه‌ داشتن حیواناتی مانند سگ و گربه ایجاد شده است، زیرا برخی شهروندان سگ و گربه‌های خود را که ممکن است بیمار نیز باشند در این پارک رها می‌کنند.

فاز یک این محل اکنون به سه قسمت B، A و C تقسیم شده است، قسمت Aبه دلبر تعلق دارد، قسمت B محدوده مشترک و قسمت C به کوشکی تعلق دارد. به این ترتیب زمانی که یوز ماده از لحاظ جنسی آماده شد کارشناسان در تمام قسمت‌ها را باز کرده و به او اجازه می‌دهند وارد محدودهB شده و نشانه‌هایی که کوشکی از خود به جای گذاشته را دنبال کند. در این مرحله کارشناسان چند روز به یوزپلنگ‌ها فرصت می‌دهند تا جفتگیری کنند و بعد این سیکل دوباره به مرحله اول بازمی‌گردد. این در حالی است که بعضی وقت‌ها به یوزپلنگ‌ها اجازه داده می‌شود خودشان محدوده زندگی خود را انتخاب کنند. قرار است در فاز دو این محل نیز مکان‌هایی برای تیمارداری، اتاق معاینه و نگهداری از فرزندان کوشکی و دلبر ساخته شود. ‌به گفته مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تاکنون یک بار محافظان از جفتگیری کوشکی و دلبر گزارش کرده‌اند، اما سونوگرافی، حاملگی دلبر را رد کرده است.

مهدی آیینی

جامعه