ایران با یوزپلنگ هایش می‌دود

حدود 20 سال پیش بود که زمزمه منقرض شدن نسل یوز پلنگ ایرانی سرزبان‌ها افتاد،چون مدتی بود این گونه وضع روشنی نداشت و حتی تعدادی از مجلات و نشریات تخصصی، نام یوزپلنگ را از نقشه آسیا خط زده بودند.هشدارها نسبت به شرایط نامناسب یوز ایرانی ادامه داشت تا این که تلاش‌های برخی سازمان‌های مردم نهاد و مسئولان به بار نشست و سال 1380 پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و بخش برنامه ریزی برای توسعه سازمان ملل کلید خورد. تلاش برای نجات یوزپلنگ از خطر انقراض همواره با کاستی‌هایی همراه بوده و هست، برای نمونه تا چند سال پیش دوربین تله‌ای در اختیار کارشناسان این پروژه نبود و آنها فقط با توجه به رد پا و مدفوع این گونه شرایط آنها را تخمین می‌زدند، اما با وجود این نقشه‌ای برای مناطقی که گمان می‌شد یوز در آنها وجود دارد، تهیه شد . آن موقع این نقشه پنج ناحیه را شامل می‌شد که در فلات مرکزی ایران قرار دارد.اما اکنون این محدوده‌ها به ده منطقه افزایش یافته، مناطقی که شش میلیون هکتار از خاک کشور را پوشش می‌دهد.

خانواده کوچک یوزپلنگ ها

برخلاف این که تا مدتی قبل نمی‌شد برآوردی از تعداد یوزپلنگ‌ها در کشورمان داشت،اکنون جمعیت آنها در کشور بین 50 تا 100 یوز برآورد می‌شود،یعنی دست کم 50 یوزپلنگ در کشورمان وجود دارد.

بجز آمار جمعیتی که حالا وجود دارد،وضع زادآوری یوز در طبیعت نیز خوشبختانه بهبود پیدا کرده، برای نمونه در ماه گذشته 13 مورد یوز مادر و توله دیده شد و می‌توان با توجه به آن امیدوار بود که یوزآینده بهتری خواهد داشت.

یوزپلنگ‌ها همیشه با خطراتی مانند تخریب زیستگاه،تصادفات جادهای،سگ‌های گله و برخی چوپان‌های ناآگاه رو به رو بوده و هستند، اما این روز مهم‌ترین عامل تهدید را شاید بتوان مسائل توسعه‌ای در زیستگاه یوز دانست که بیشتر از قبل شده است.

جاده و معدن علیه یوز

به طور مشخص جاده و معدن را باید از تهدید‌های اصلی تخریب زیستگاه یوز دانست ؛ زیرا تقاضا برای احداث معدن زیاد شده اما خوشبختانه سازمان حفاظت محیط زیست توانسته مقاومت کند و برای احداث معدن در زیستگاه‌های یوز مجوز صادر نکند. با این حال تقاضای زیاد برای احداث معدن در زیستگاه‌های یوز خطری است که نیاز به تعامل بین بخشی دارد ؛ زیرا معادن بزرگ استراژیک آهن، زغال‌سنگ، اورانیوم و معادن کوچک سرب و روی زیادی در زیستگاه‌های یوز وجود دارد.جالب اینجاست که پروانه معادنی که صادر شده بیشتر برای بهره برداری نیست، بلکه افراد فقط پروانه‌های صادر شده را به یکدیگر می‌فروشند.

در این بین بهبود شبکه جاده‌ای و کیفیت آن را نیز باید خطری برای یوزپلنگ‌ها دانست؛ برای نمونه جاده یزد به بندرعباس که از میان زیستگاه کالمند می‌گذرد، در گذشته یک بانده بود، به همین خاطر گونه‌های جانوری مانند یوز براحتی از آن عبور می‌کردند؛ اما اکنون این جاده دو بانده شده و در بین آن گاردریل کار گذاشته‌اند، به همین دلیل گونه‌های جانوری بسختی از آن عبور می‌کنند و هنگام رد شدن از جاده با خودروهای عبوری تصادف کرده و کشته می‌شوند.

دراین میان باید به ساخت جاده گزوئیه نیز اشاره کرد؛ جاده‌ای که تا ماه گذشته خیلی‌ها پیگیر ساخت آن بودند. این جاده در یزد و منطقه حفاظت شده بافق قرار دارد، هرچند مردم این منطقه به جاده نیاز دارند، اما این جاده از قلب زیستگاه و منطقه امن زیستگاه یوز می‌گذرد؛ بنابراین باید جایگزین مناسبی برای آن پیدا کرد.

خوشبختانه با جلسات متعددی که به کمک سازمان‌های مردم نهاد و پروژه حفاظت از یوز آسیایی برگزار شده، فعلا مردم رضایت داده‌اند این جاده ساخته نشود ؛ اما باید به فکر جاده‌ای جایگزین برای مردم بود.

این درحالی است که جاده جایگزین نیز مشخص شده و فقط باید منتظر اختصاص بودجه از سوی دولت بود تا عملیات ساخت آن اجرایی شود.

با توجه به آمار به شکل میانگین هرسال 1.5 یوز بر اثر تصادفات جاده‌ای تلف شده‌اند. باید یاد آور شد سال گذشته نیز دو یوز در محور شاهرود- سبزوار براثر تصادف با خودرو کشته شدند.

علاوه بر احداث جاده و معدن، خط لوله نیز زیستگاه یوز را تخریب می‌کند. برای مثال خط لوله یازدهم گاز از منطقه عباس آباد نائین عبور می‌کند که یکی دیگر از زیستگاه‌های یوز است. البته به نظر می‌رسد مسئولان به این توافق رسیده اند که خط لوله از لبه زیستگاه یوز عبور کند نه از دل آن.

یوز طعمه ندارد

کمبود طعمه را باید یکی دیگر از خطرات عمده‌ای دانست که یوزها را تهدید و هر روز نمود بیشتری پیدا می‌کند . در واقع علت این تهدید نیز چیزی نیست جز افزایش شکار غیر مجاز در زیستگاه‌های یوز که سبب کاهش جمعیت حیات وحش در زیستگاه آنها شده است.

در این میان می‌توان پیشرفت فناوری را دلیل افزایش شکار غیرمجاز دانست، زیرا فرهنگ استفاده از آن به گونه‌ای که باید رشد نکرده است؛ برای نمونه شکارچیان غیرمجاز برای این که دستگیر نشوند حضور محیط بانان را با استفاده از تلفن همراه به یکدیگر خبر داده یا شخصی را مامور می‌کنند تا لحظه به لحظه موقعیت محیط بانان را به آنها اطلاع دهد.

این درحالی است که تعداد محیط بانان نیز نسبت به گذشته افزایش نداشته و از طرفی جامعه محیط بانی کشور نیز سالخورده شده است، ارزان شدن سلاح‌های شکاری و دیگرتجهیزات آن را نیز باید دلیل دیگری برای کاهش طعمه‌های یوز پلنگ دانست ؛ زیرا اکنون شکارچیان غیر مجاز با استفاده از موتور به تعقیب آهو و جبیرها پرداخته و آنها را شکار می‌کنند. جمعیت قوچ و میش نیز در زیستگاه یوز کاهش پیدا کرده، متاسفانه شکارچیان تمام طعمه‌های یوز را شکار می‌کنند.

انسان، دام و سگ گله

وجود دام در زیستگاه‌های اصلی یوز را باید تهدید دیگری دانست که این گونه را به سمت انقراض سوق می‌دهد ؛ زیرا وقتی دام بیش از حد وارد زیستگاه شود خوراک حیات وحش منطقه را مصرف می‌کند. در واقع دام رقیبی برای چهارپایان این منطقه به حساب می‌آید که یوزپلنگ از آنها تغذیه می‌کند،اما دام تهدیدهای دیگری نیز با خود به همراه دارد؛ ورود انسان، وسیله نقلیه و سگ گله به زیستگاه‌های یوز همیشه حادثه ساز بوده است.

بنابراین باید از مسئولان خواست به جای تلاش برای خروج دام که در عملی کردن آن تاکنون موفق نبوده‌اند، جمعیت دام را در این مناطق مدیریت کنند ؛ زیرا دامداران تا سه برابر حد مجاز نیز دام به این زیستگاه‌ها وارد می‌کنند.

برکت یوزپلنگ

یوز مانند گونه‌های دیگری که در راس هرم اکولوژیک قرار دارند گونه‌ای قابل توجه به حساب می‌آید و برای حفظ آن باید سرمایه‌گذاری کرد. به واسطه این گونه، زیستگاه‌ها حفظ شده و در نهایت حیات انسان تهدید نمی‌شود، برای نمونه درمورد یوزپلنگ شش میلیون هکتار از خاک کشور تحت حفاظت قرار گرفته است.

در واقع در این بین فقط از یوز مراقبت نمی‌شود، بلکه از تمامی گونه‌های جانوری و گیاهی این زیستگاه‌ها مراقبت می‌شود.برای نمونه آبشخورها چک شده و بازسازی می‌شوند یا محیط بانان بیشتری با متخلفان به شکل جدی برخورد می‌ کنند .به این شکل باید یادآور شد حفظ یوزپلنگ به نفع مردم بومی منطقه و کشور است.

بیمه یوز؛ اتفاقی خوب

حدود یک سال و نیم از بیمه شدن یوز گذشته است ؛ اقدامی که باید آن را یکی از قدم‌های مثبتی ارزیابی کرد که تاکنون برای حفظ یوز برداشته شده است . به این شکل بیمه دانا تعهد کرده چنانچه یوزی به دلیل عوامل انسانی کشته شود 50 میلیون تومان خسارت پرداخت کند، برای نمونه سال گذشته که دو یوز در تصادف جاده‌ای کشته شدند، بیمه یکصد میلیون تومان خسارت پرداخت کرد تا این مبلغ برای رفع عواملی که سبب حادثه شده هزینه شود، علاوه بر این بیمه دانا محیط بانانی را که در زیستگاه یوز خدمت می‌کنند نیز تحت پوشش خود قرار داده است.

روز ملی یوز

21 سال پیش در چنین روزی حادثه‌ای تلخ در بافق اتفاق افتاد که هیچ وقت از خاطر طرفداران محیط زیست و حیات وحش پاک نمی‌شود.در واقع آن را باید تراژدی کاملی دانست که برای یک یوز مادر با سه توله اش در حاشیه نخلستان‌های بافق رقم خورد. شاید آن زمان افرادی که این تراژدی را خلق کردند نمی‌دانستند یوز حیوان بی آزاری است، شاید هم هیبت یوزپلنگ‌ها سبب ترس شان شد . در جریان این حادثه وقتی چهار یوزپلنگ به حاشیه بافق نزدیک شدند،عده‌ای با استفاده از سنگ و چوب تصمیم به نابودی آنها گرفتند . در جریان این حادثه یوز مادر موفق به فرار شد،اما دو توله اش کشته شدند و یک توله دیگر نیز که بشدت زخمی شده بود، پس از انتقال به تهران از مرگ نجات یافت. توله یوزپلنگ نجات یافته «ماریتا» نام داشت، ماریتا پس از 9 سال زندگی در پارک پردیسان مرد. به این ترتیب نهم شهریور 86 به پیشنهاد انجمن یوز پلنگ ایرانی روز ملی یوزپلنگ نامیده شد.

مهدی آیینی

جامعه