فوت و فن تقویت حافظه

اخذ نمره قبولی در این آزمون ‌کشنده مستلزم حفظ کردن انبوهی از اشعار کلاسیک چینی بود، کاری که شاید یک عمر طول بکشد. گفتنی است فقط یک درصد کسانی که در این آزمون شرکت می‌کردند موفق به اخذ نمره قبولی می‌شدند؛ اما ریچی با ممارستی ۱۰ ساله شاخ آزمون را شکست، آن هم در حالی که حتی یک کلمه چینی بلد نبود!

پرسش این است که چگونه می‌توانیم از همه ظرفیت‌های ذهن‌مان استفاده کنیم؟ آیا علم روان‌شناسی راهکاری در این زمینه ارائه می‌دهد؟ بِن واتلی، کارشناس حافظه و اِد کوک، قهرمان پیشین حافظه و طراح نرم‌افزار ممرایز (Memrise) به‌همراه جمعی از پژوهشگران کالج دانشگاهی لندن قصد دارند بهترین روش تقویت حافظه را کشف کنند.

آنها مسابقه‌ای ترتیب دادند و از کارشناسان حافظه در سراسر جهان خواستند تا با شرکت در این مسابقه پاسخ پرسش مقابل را با دیگران به اشتراک بگذارند: آسان‌ترین و کارآمدترین روش تقویت حافظه برای به خاطر سپردن اطلاعات جدید کدام است؟

در اینجا تعدادی از پاسخ‌های دریافت شده را که حاوی کندوکاو در چگونگی کارکرد حافظه است با یکدیگر مرور می‌کنیم. با توجه به این که به روزهای پایانی سال تحصیلی و آغاز امتحانات نزدیک می‌شویم، موارد زیر می‌تواند برای دانش آموزان و دانشجویانی که باید حجم زیادی از مطالب درسی را در ذهن جای دهند مفید واقع شود.

پرسش آغازین مسابقه ظاهرا ساده به نظر می‌رسید: چگونه می‌توانیم ۸۰ عدد لغت لیتوانیایی را در طول یک ساعت طوری حفظ کنیم که همه آنها را یک هفته بعد به خاطر داشته باشیم؟ کارشناسان ‌باید یک روش مشخص برای حفظ کردن لغات انتخاب می‌کردند و روش انتخابی خود را روی دو گروه مورد آزمایش قرار می‌دادند: گروه اول کسانی که این روش روی آنها پیاده می‌شد و گروه دوم کسانی که هیچ روش خاصی به آنها پیشنهاد نمی‌شد. با این‌که کارشناسان بزرگی از سراسر جهان در این رقابت شرکت کردند، تعداد زیادی از راهکارهای انتخابی آنها با شکست مواجه شد و نتیجه مطلوبی در تقویت عملکرد حافظه در پی نداشت. این حجم از راهکارهای ناکارآمد نشان می‌دهد راهکارها و اهدافی که کارشناسان در ذهن دارند در موارد زیادی در زندگی واقعی، عملی و ممکن‌شدنی نیست.

خستگی و بی‌حوصلگی از عوامل آزاردهنده این مطالعه بود. برای مثال، مشاهده شد یکی از شرکت‌کنندگان در جلسه یک ساعته حفظ کردن لغات دچار خواب‌آلودگی شده است. گرچه از شرکت‌کنندگان در این آزمایش با کیک و شیرینی پذیرایی شد، اما طبیعی است که این چیزها در هر آزمایشی پیش می‌آید. جدای از این مشکلات جزئی، عده‌ای از کارشناسان به راهکارهای قانع‌کننده‌ای دست یافتند که میزان یادگیری آزمایش‌شوندگان را دو برابر کرد. آنها به جای این که روی یک روش خاص تمرکز کنند، ترجیح دادند ترکیبی از راهکارهای زیر را امتحان کنند:

1- از اشتبا‌ه‌هایتان درس بگیرید

خودآزمایی از بهترین روش‌های تقویت حافظه است. به گفته کارشناسان از جمله راهکارهای خودآزمایی روشی است که به آن «تکرار پشت سرهم خطا» گفته می‌شود. در این روش به داوطلبان که پیش از این هیچ نوع آموزشی ندیده بودند، گفته شد که معنی واژگان لیتوانیایی را حدس بزنند. خیلی عادی بود که همه داوطلبان در این مرحله حدس‌های اشتباه زدند و نتوانستند معنی درست واژگان را تشخیص دهند.

مطالعات روان‌شناختی نشان داد وقتی معنی واژه‌ای را اشتباه حدس می‌زنید و بعد معنی درست آن را یاد می‌گیرید آن واژه بیشتر در ذهنتان باقی خواهد ماند.

به زبان ساده، وقتی متوجه اشتباهتان می‌شوید ذهن فعال‌تر شده و قدرت یادگیری دو برابر بیشتر می‌شود. این روش بر پایه ایده «دشواری مطلوب» که در روان‌شناسی تعریف می‌شود، قرار دارد.

دشواری مطلوب یعنی این که اگر میزان دشواری کاری را افزایش دهیم، آن وقت میزان توجه و دقت ما نیز به همان اندازه بیشتر می‌شود و در نتیجه آنچه یاد گرفته‌اید دیرتر از خاطرتان خواهد رفت.

2- بین یادگیری استراحت کنید

کارشناسان الگوریتم‌هایی طراحی کردند که به طرز هوشمندانه‌ای نشان می‌داد حفظ کردن هر یک از ۸۰ کلمه چه میزان قدرت حافظه می‌طلبد. این الگوریتم‌ها کمک کرد تا آنها بتوانند در صورت بروز فراموشی مسیر بازیابی حافظه را دنبال کنند.

نرم‌افزار ممرایز یک نمونه از این راهکار را به نمایش می‌گذارد. ممرایز در واقع یک ابزار یادگیری آنلاین است. شرکت‌کنندگان در این نرم‌افزار گروهی می‌توانند درس‌هایی را که فکر می‌کنند مفید است با دیگران به اشتراک بگذارند. این درس‌ها بیشتر در حوزه آموزش زبان قرار می‌گیرد، اما دیگر موضوعات آکادمیک یا حتی غیرآکادمیک نیز گاهی به اشتراک گذاشته می‌شود. روش یادگیری در ممرایز از طریق فلش کارت است، اما نرم‌افزار طوری طراحی شده که برنامه یادگیری را به فواصل زمانی مشخص تقسیم می‌کند.

اما بدون استفاده از این نرم‌افزار هم می‌توانید از این راهکار بهره‌مند شوید، فقط کافی است به قدرت شهودی خودتان تکیه و فرآیند یادگیری‌تان را زمان‌بندی کنید. بهترین نتیجه زمانی حاصل خواهد شد که بین تکرارهای مجدد و یادگیری از اشتباهات‌تان فاصله زمانی کافی در نظر بگیرید.

تعدادی از کارشناسان برای آزمایش شوندگان استراحت‌های کوتاه در نظر گرفتند، مثلا ویدئویی از یک آبشار پخش کردند و به آنها اجازه دادند تا آموخته‌یشان را هضم کنند. کارشناسان معتقدند یادگیری نباید بی وقفه و یکسره باشد، بلکه توصیه می‌شود بین یادگیری به خودتان استراحت دهید تا خستگی بر شما غلبه نکند و قابلیت‌های طبیعی تان را از شما نگیرد.

3- در یادگیری تنوع ایجاد کنید

شاید بهتر باشد مطالبی را که قرار است یاد بگیرید براساس موضوع طبقه‌بندی کنید و سپس آنها را یک به یک یاد بگیرید. در این آزمایش بعضی از کارشناسان به همین ترتیب واژه‌ها را براساس موضوع دسته بندی کردند؛ اما عده‌ای دیگر معتقدند که بهتر است همه ۸۰ لغت را بدون طبقه بندی یک‌بار خیلی سریع از جلوی چشم بگذرانید و بعد مرور کنید. بسیاری از قهرمانان حافظه نیز برای حفظ کردن فلش‌کارت‌های مختلف به همین ترتیب عمل می‌کنند، یعنی به جای این که طبقه‌بندی شده حرکت کنند کارت‌ها را بدون ترتیب حفظ می‌کنند.

اگر احساس می‌کنید گیج شده‌اید، بد نیست بدانید که کارشناسان پیشنهاد می‌کنند در جلسات مطالعه و شیوه یادگیری خود تنوع ایجاد کنید. به جای این که فقط روی یک موضوع یا روش خاص متمرکز شوید، به شما توصیه می‌شود موضوعات و مهارت‌های مختلف را امتحان کنید، اما یادتان باشد که روی هیچ‌کدام از آنها زیاد توقف نکنید، در عوض فکر کنید فقط قرار است یک اسنک ساده بخورید.

4- قصه‌پردازی کنید

هر شکلی از جزئیات و پیچیدگی به فعال شدن سیناپس‌ها کمک می‌کند تا آنچه یاد می‌گیرید بهتر در ذهن‌تان باقی بماند. یکی از کارشناسان از شرکت کنندگان خواست با واژه‌هایی که باید حفظ کنند قصه بسازند. یکی دیگر از کارشناسان از شرکت‌کنندگان خواست بین واژه‌هایی که در دست دارند با اجسامی که در اتاق می‌بینند ارتباط برقرار کنند. برای مثال به شرکت کنندگان تصویری از یک اتاق پذیرایی نشان داده شد و از آنها خواستند بین این تصویر و لغت لیتوانیایی lova به معنی تختخواب ارتباط برقرار کنند.

شرکت‌کنندگان می‌توانستند خودشان را تصور کنند که روی تختخواب دراز کشیده و استراحت می‌کنند. وقتی یادگیری خود را بر این پایه قرار دهید می‌توانید قدم به قدم به عقب برگردید و معنی آن واژه را به آسانی در ذهن بازیابی کنید.

این در واقع همان روشی است که متیو ریچی برای به‌خاطر سپردن واژه‌های چینی از آن استفاده کرد و سرانجام توانست این زبان را در سطح پیشرفته یاد بگیرد. حتی این روش در مواردی در به خاطر سپردن اعداد تأثیر داشته و سبب شده تا فردی به نام کوک بتواند ۲۲۶۵ رقم دوتایی را در کمتر از ۳۰ دقیقه یاد بگیرد.

کارشناسان قصد دارند یافته‌ها و روش‌های فوق را در وبگاه ممرایز امتحان کنند تا ببینند ترکیب کدام یک از این روش‌ها کارآمدی موثرتری خواهد داشت. کارشناسی که روش انتخابی او در این رقابت پیروز شود صاحب ۱۰ هزار دلار (حدود 33 میلیون تومان) جایزه نقدی خواهد شد. طراحان این مسابقه امیدوارند این رقابت را هر سال یکبار برگزار کنند تا از راهکارهای نوین یادگیری باخبر شوند. گردانندگان رقابت به یکی از راهکارهای جالبی که امسال موفق به حضور در مرحله نهایی شد اشاره و ابراز امیدواری کردند که در سال‌های آینده مورد توجه قرار بگیرد. این راهکار در واقع یک بازی رایانه‌ای بود که از شرکت‌کننده می‌خواست به فضاپیماها شلیک کند تا لغات لیتوانیایی و انگلیسی روی صفحه ظاهر شود. کارشناسان معتقدند این بازی ایده فوق‌العاده‌ای است که جای کار دارد.

سخن آخر این که چالش اصلی برای کارشناسان حافظه این نیست که فرآیند یادگیری را سریع و کارآمد کنند، بلکه همان‌طور که همه دانش‌آموزان و دانشجویان می‌دانند مانع اصلی یادگیری عدم تمرکز و پرت شدن حواس حین مطالعه است. کارشناسان می‌گویند که رفع این مانع بزرگ به مطالعات بیشتری نیاز دارد.

BBC / مترجم: صدف دژآلود