مجری نباید مستقیم‌گویی کند

او در حال حاضر دانشجوی رشته دکترای روان‌شناسی تربیتی دانشگاه الزهرا است. حضور ملکی در ویژه ‌برنامه نوروز ۷۹ شبکه قرآن سیما به عنوان جوان موفق به دلیل کسب رتبه سوم مسابقات قرائت قرآن دانشجویان سراسر کشور باعث شد تا وارد دنیای اجرا شود. او در طول این سال‌ها در کنار اجرای آفتاب شرقی برنامه‌هایی چون آیین ‌زندگی، تا نیایش، اشراق، صبح عالی بخیر و روشنا را اجرا کرده است.

ملکی معتقد است تسلط مجری بر موضوع و محتوای برنامه یکی از مولفه‌های مهم برای یک اجرای خوب به‌شمار می‌آید. این مساله حین اجرا و صحبت با کار‌شناسان برنامه بروز خطاهای احتمالی را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود مجری بتواند به شیوه‌ای مطلوب اجرای یک برنامه را به عهده بگیرد. البته آشنا بودن با فن گویندگی، نوع پوشش، نحوه اجرا و همچنین داشتن اطلاعات عمومی و البته تخصصی در برنامه‌ای که اجرای آن را به ‌عهده دارد از دیگر مولفه‌های ضروری برای مجری برنامه به‌شمار می‌آید که ملکی به آن اشاره می‌کند.

شنیده‌ایم اتفاقی وارد حوزه اجرا شدید، چگونه پا به دنیای مجری‌گری گذاشتید؟

بله، خیلی اتفاقی وارد شدم! من در دوران دانشجویی در مسابقات قرآن رتبه کشوری کسب کردم و به‌عنوان مهمان به برنامه «عیدانه» شبکه قرآن دعوت شدم. حدود 10 تا 15 روز بعد از شبکه قرآن که زمان زیادی از افتتاحش نگذشته بود، با من تماس گرفتند و دعوتم کردند و به‌ صورت حضوری این مساله را با من در میان گذاشتند.

ابتدا امتناع کردم، چون بیشتر دوست داشتم ادامه تحصیل بدهم، اما با اصرار مسئول شبکه قرآن وارد سازمان صدا‌ و‌ سیما شدم. اولین تجربه اجرا را چهارم تیر ۷۹ با برنامه «اشاره» که یک برنامه تخصصی در حوزه علوم و قرآن و حدیث بود، شروع کردم.

گذشت زمان و استقبال مردم از برنامه باعث شد تشویق شوم و به کارم ادامه بدهم. در هر صورت این علاقه در من به تدریج ایجاد شد و احساس کردم نه به‌عنوان مجری، بلکه به‌عنوان مبلغ دین خدا و پیغمبر وظیفه‌ای برای ادامه کار به عهده دارم.

مهارت‌هایی که در اجرا دارید و باعث می‌شود کارتان را بدون خطا انجام دهید و در عین حال مخاطب را هم جذب کنید، چیست؟

در اجرای برنامه‌های معارفی زمانی که شما از شکل دادن یک باور صحبت می‌کنید یا مثلا درباره باوری حرف می‌زنید که شکل گرفته و اکنون می‌خواهد تثبیت شود، باید قدری آرام‌تر حرکت و با احتیاط عمل کنید. آرام حرکت کردن به این دلیل که مفاهیم آهسته آهسته و پله به پله به مخاطب منتقل شود. از سوی دیگر باید محتاط باشید تا آنچه را صحیح است از یک منبع موثق برای مخاطب بازگو کنید.

بنابراین برای انتقال درست مفاهیم و باورهای دینی که پایه‌های بنیادی در مردم دارد، باید مجری دانش کافی داشته باشد و در مرحله بعد باید سراغ پارامترهایی برود که اجرای خوب را شکل می‌دهد. این‌که مجری برنامه معارفی صرفا یک فرد فرهیخته و نویسنده متبحر در حوزه عرفان، علوم قرآنی، حدیث و... باشد، کافی نیست. تا زمانی که مجری چهره و صدای مناسب نداشته باشد و از مهارت‌های فن بیان بی‌اطلاع است، مطمئن باشید در اجرا دچار مشکل می‌شود و مردم هم با او ارتباط برقرار نخواهند کرد.

تحصیلات‌تان در حوزه علوم قرآنی است؟

بله، بخشی از تحصیلات من در حوزه علوم قرآن و حدیث است و در حال حاضر دانشجوی دکترای روان‌شناسی تربیتی دانشگاه الزهرا هستم.

تحصیلات دانشگاهی چقدر در اجرا به شما کمک می‌کند؟

در کنار تحصیلات، استمرار در اجرا مجری را پخته می‌کند. تحصیلات خیلی موثر است. زمانی که شما در قبال مخاطبان ـ که تشنه دریافت یک حرف خوب هستند و حتی یک جمله می‌تواند مسیر زندگی‌شان را تغییر بدهد ـ احساس مسئولیت کنید، حتما خودتان را ملزم می‌کنید دانش لازم را به دست آورید و برای دریافت اطلاعات کافی و لازم در فضای مجازی جستجو ‌کرده و به اساتید متخصص نیز مراجعه می‌کنید.

مجری موظف است بعد از دریافت اطلاعات خام از طریق کتاب، مراجع دانشگاهی و... آنها را به زبان رسانه تبدیل کند؛ یعنی وقتی اطلاعات خام در ظرف رسانه ریخته می‌شود باید به شکل متفاوت به مخاطب ارائه شود تا مباحث برای بینندگان عام هم کاربردی باشد.

معتقدم اطلاعات تخصصی باید به گونه‌ای به مخاطب ارائه داده شود که خودش متوجه نشود دانش او ارتقا یافته، اما کاربرد آن را بتوان از الفاظی که او در شبانه‌روز استفاده می‌کند، متوجه شد. ما مسئولیم سبک زندگی مردم را ارتقاء دهیم.

ما با زبان معیار در رسانه حرف می‌زنیم. اگر خودمان نتوانیم با ادبیات خوب با مردم صحبت کنیم و اگر نتوانیم برای آنها الگو باشیم، پس کارمان بی‌فایده است. برخی مواقع شاهد هستم مجری حواسش نیست و بکرات از کلمه گاها استفاده می‌کند. این در حالی است که نباید تنوین به کلمه فارسی داد. به نظر من مجری در زمان اجرا باید کاملا حواسش به آنچه می‌گوید، باشد. ضمن این‌که من گلایه‌ای دارم و این‌که چرا مجریان برنامه‌های مذهبی و معارفی را از دیگر برنامه‌ها جدا کردیم. قبول دارم مجریان این حوزه باید مطالعات تخصصی داشته باشند، اما چرا دین را در ساحت‌های دیگر نمی‌آوریم. مگر مجریان ورزشی یا اجتماعی آدم‌های دینداری نیستند؟ یا چرا از مجریان برنامه‌های معارفی برای دیگر برنامه‌ها استفاده نمی‌شود؟

به نظرتان چرا این محدودیت برای مجریان برنامه‌های معارفی به وجود آمده است؟

واقعا دلیل این مساله را نمی‌دانم که چرا اجرای یک برنامه اجتماعی را به مجری برنامه معارفی نمی‌دهند. در حالی که یک مجری باید در حوزه‌های مختلف دانش مناسب داشته باشد، اما متاسفانه به مجریان برنامه معارفی اعتماد نمی‌کنند و از توانایی‌هایشان استفاده نمی‌شود. گرچه قبول داریم اجرای برنامه‌های معارفی کار سختی است و کار را فقط به مجریان خاص می‌سپاریم، اما جالب است که چرا برای مجریان برنامه‌های معارفی محدودیت ایجاد می‌کنیم.

منظور از این حرف خودم نیستم، چون من برنامه‌های اجتماعی هم اجرا کرده‌ام؛ منظورم دیگر مجریان خوب معارفی است که افراد موفقی هستند، اما از مهارت‌هایشان به نحو مطلوب استفاده نمی‌شود. نمی‌دانم چرا فکر می‌کنیم مجریان برنامه‌های معارفی نمی‌توانند درباره مباحثی از جمله رابطه زوجین، تربیت فرزندان، ترافیک و فرهنگ شهرنشینی صحبت کنند. در حالی که به خاطر پشتوانه دینی خوبی که دارند بهتر می‌توانند به این مسائل ورود کنند.

در مجموع، مجریان ما در حوزه‌های مختلف باید مطالعات جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم سیاسی، ورزش، سلامت و... داشته باشند تا اگر یک مجری بنا به دلایلی نتوانست خودش را به موقع یک برنامه زنده برساند، سریع یک مجری جایگزین شود. باید یک مجری در حوزه‌های مختلف توانمندی لازم را داشته باشد. به نظرم شاکله اصلی خوب اجرا کردن است و بعد دانش و اطلاعات به مجری کمک می‌کند. اگر یک مجری فنون اجرا را بداند، می‌تواند مهارت‌هایش را نشان بدهد.

شما از چه سالی برنامه آفتاب شرقی را اجرا می‌کنید؟

از سال 83.

در طول این سال‌ها برای این‌که اجرایتان طراوت و تازگی لازم را برای مخاطب داشته باشد و حرف‌هایتان تکراری نشود از چه راهکارهایی استفاده کردید؟

بخشی از این مساله به من به عنوان مجری برمی‌گردد و بخش دیگر دست تهیه‌کننده و دست‌اندرکاران برنامه است. در بخش خودم باید بگویم برای هر فصل برنامه‌ریزی خاصی دارم و سعی می‌کنم پلاتوی اول و آخر برنامه دارای پیام و محتوا باشد، بدون این‌که مردم متوجه شوند؛ یعنی مستقیم‌گویی نمی‌کنم.

در پاییز و زمستان سال گذشته جملاتی را از صحیفه سجادیه انتخاب کرده و بعد به زبان دیگری در برنامه نقل می‌کردم. به عنوان مثال، امام سجاد(ع) در صحیفه می‌فرمایند؛ خدایا من را از آن دست آدم‌هایی قرار بده که در هر تپش قلب‌شان به یاد تو هستند. من در برنامه این دعا را به‌گونه‌ای دیگر بازگو می‌کنم و می‌گویم: سلام به همه آنهایی که با هر تپش قلب‌شان به یاد خدا هستند و سلام به کسانی که دوری از گناه منجر به رشد و هدایت‌شان می‌شود.

یا برای سلام گفتن از جملات جوشن کبیر یا دیگر ادعیه استفاده می‌کنم که توسط اهل بیت روایت شده است. مطالعات و برنامه‌ریزی باعث می‌شود حرف‌هایم را موضوع‌بندی کنم و در هر فصلی سراغ موضوعات متنوع بروم تا حتی سلام و احوالپرسی‌ام برای بینندگان تکراری نباشد یا درباره نشانه‌های واقعی انسان‌های مومن می‌گویم. در مجموع همیشه مطالعاتم را به روز می‌کنم تا حرف‌هایم برای مخاطب تکراری و قدیمی نشود.

اما گاهی حرف‌های کارشناسان مذهبی که به برنامه دعوت می‌شوند برای مخاطبان تکراری و خسته‌کننده است، حتی برخی مواقع مباحث را در شبکه‌های مختلف فقط تکرار می‌کنند.

بله با شما موافقم، چون گاهی کارشناسان مذهبی مطالعات‌شان را به روز نمی‌کنند یا سراغ تازه‌های نشر در حوزه شخصیت‌هایی مانند حضرت زهرا(س) یا حضرت ولیعصر(عج) نمی‌روند و در مناسبت‌ها حرف‌های تکراری می‌زنند. آیت‌الله جوادی آملی کتابی با نام «موجود موعود» دارند که به زیبایی و به زبان روز به مباحث مختلف پرداخته‌اند. ما باید خودمان را به روز کرده و در این مسیر حرکت کنیم، در غیر این صورت در مسیر رخوت قرار خواهیم گرفت.

اتفاقا من هم وقتی شنونده صحبت‌های تکراری برخی کارشناسان می‌شوم، کلافه می‌شوم. این در حالی است که مطالعه جدیدترین مقالات روز جزو وظایف کارشناسان و مجریان است. ممکن است مبحثی مثل بندگی خدا تکراری باشد، اما همین بحث را می‌توان با دیگر مطالب حاشیه‌ای ترکیب کرده و آن را برای مخاطب شنیدنی کرد.

اگر مجری اجرای یک برنامه روزانه را به عهده دارد باید برای فصل به فصل اجرایش برنامه‌ریزی کرده، دانش خودش را نو کند و ذهنش را درگیر مسائل دیگر نکند. یعنی مجری نباید دغدغه مالی داشته باشد، بلکه باید به این فکر کند که روی آنتن چه چیزی می‌خواهد بگوید و چگونه باید آن را مطرح کند تا بیننده خسته نشود؟ در کنار این باید آیتم‌های برنامه و گرافیک هر چند وقت یکبار تغییر کند تا فضای برنامه به لحاظ بصری تنوع لازم را برای مخاطب داشته باشد. نباید بین برنامه‌های معارفی و دیگر برنامه‌های تلویزیون تبعیض قائل شد. در حال حاضر دو سال است که دکور برنامه آفتاب شرقی تغییر نکرده است. چرا باید این اتفاق بیفتد؟ حتی اگر من به عنوان مجری سعی کنم تغییراتی در لحن و ادبیاتم ایجاد کنم، اما تغییری در آیتم یا دکور داده نشود مثل این می‌ماند که یک تنه سربالایی را بالا می‌روم و بعد در طول راه هم نفس نفس بزنم. البته من همیشه تلاشم را می‌کنم، اما مجموعه عوامل در کنار مجری می‌تواند برنامه را سر پا نگه دارد.

شما بیش از یک دهه در حرفه اجرا مشغول به فعالیت هستید. در طول این سال‌ها چه مساله‌ای بیشتر ذهن‌تان را درگیر کرده است؟

بعد از 14 سال اجرای برنامه‌های معارفی از مدیران رسانه نه به عنوان مدیر، بلکه در کسوت مسلمانان شیعه که پرچم تبلیغ دین را به عنوان سربازان جنگ نرم به عهده گرفتند، عاجزانه درخواست دارم که در گوشه ذهن‌ و در برنامه کاری‌شان یک برنامه‌ریزی ویژه برای برنامه‌های معارفی داشته باشند تا این نوع برنامه‌ها با قوت بیشتری پخش شوند.

همان‌طور که ساعت‌ها آنتن تلویزیون مثلا به آفساید بودن یک گل یا بی‌ادبی یک بازیکن اختصاص دارد و درباره آن بحث می‌شود، بهتر است کمی هم به تولید برنامه‌های معارفی توجه شود. این روزها نوجوانان و جوانان ما درگیر عرفان‌های نوظهور و مسائل دیگر هستند و ما با تولید برنامه‌های جذاب و شنیدنی می‌توانیم جوانان را در این باره آگاه کنیم.

فاطمه عودباشی ‌/ ‌گروه رادیو و تلویزیون