رهاورد مستندسازی برای مخاطبان غیرایرانی

اما واقعیت این است که فیلم مستند در شبکه‌های برون‌مرزی موقعیت و جایگاه ویژه‌تری دارد و اهداف ملی و بین‌المللی را دنبال می‌کند و حتی می‌توان ادعا کرد تاثیر‌گذاری و اهمیت مستند در این شبکه‌ها از خود شبکه مستند بیشتر بوده و کارکردهایی فراتر از تامین سرگرمی دارد. قبل از این‌که به این کار ویژه بپردازیم باید اشاره کرد که مهم‌ترین و موثرترین مکان اکران و نمایش مستند در همه جای دنیا تلویزیون است.

ممکن است خیلی‌ها ندانند که ساخت مستندهای پژوهش‌محور از ساخت یک فیلم سینمایی دشوارتر است. شاید در بحث تهیه‌کنندگی آثار مستند و نیازمندی به یک دوربین و لوازم صدا، تصور سهولت تولید این آثار در ذهن سازندگان سبب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به تهیه این نوع تولیدات شود ولی تولید مستندی با درجه کیفی بالا به منظور روشنگری و تأثیرگذاری بر مخاطب غیرایرانی که در فضایی به دور از کشور و تحت نفوذ تبلیغات رسانه‌های غربی قرار دارد، کاری دشوار است و عزمی راسخ می‌طلبد.

تولید مستندهای قوی می‌تواند در جنگ رسانه‌ای امروز موثر باشد و خیلی ابهامات مردم کشورهای مختلف در مورد ایران را برطرف کند. از جمله این مستند‌ها می‌توان از مستندهای «تعصب کور» ساخته حمید کوهپایی و «جنایت در سایه» ساخته بهروز نورانی‌پور نام برد. «تعصب کور» به بررسی نحوه شکل‌گیری فرقه انحرافی وهابیت و نقش و اثرگذاری آن در سازمان یافتن گروه‌های تروریستی و جنایات این فرقه می‌پردازد و «جنایت در سایه» نیز به نمایش ابعاد و اثرات حمله شیمیایی ارتش بعثی صدام اختصاص دارد که هردو از جمله تولیدات مستند موفق و جذاب شبکه سحر به شمار می‌روند.

شبکه‌های برون‌مرزی که برای مخاطبان غیرایرانی برنامه سازی می‌کند، بیش از برنامه‌های سرگرم‌کننده و نمایشی، به مستندهای اجتماعی ـ فرهنگی نیاز دارد تا واقعیت‌های کشور را از طریق امواج و تصاویر به گوش و چشم جهانیان برساند؛ مثلا مستند‌هایی درباره آثار و بناهای تاریخی ایران که ضمن آشنا کردن مردم کشورهای دیگر با عظمت تمدن ایرانی، به جذب توریست نیز کمک کرده و در مخاطبان غیرایرانی انگیزه‌ ایجاد می‌کند تا به ایران سفر کنند و از نزدیک با میراث ارزشمند فرهنگی کشورمان آشنا شود. از این دست مستندها که به تعداد قابل ملاحظه‌ای در این گونه شبکه‌ها تولید می‌شود، می‌توان به مجموعه مستند «ایران دیاری برای تمام فصول» ساخته محمد میرسلطانی ـ با معرفی جاذبه‌های 9 استان کشور ـ و مستند «آوای هورامان» ساخته امیرحسین ماکویی ـ درباره قدیمی‌ترین آوازهای ایرانی در خطه کردنشین ایران ـ اشاره کرد. در مستند «راهنمای سفر» ساخته مرتضی طاهری حسینی نیز بیننده با جاذبه‌های گردشگری و تاریخی ایران آشنا شده و مستند «فرهیختگان» ساخته جمشید کلانتری سعی در معرفی چهره‌های ماندگار و برجسته ایران اسلامی دارد. به این ترتیب؛ تولید و پخش مستندهای خوب و تاثیر گذار از شبکه‌های برون‌مرزی می‌تواند دستاوردهای مثبت اقتصادی هم داشته باشد و حتی مستندسازان دیگر نقاط جهان را تشویق کند تا به ایران سفر کنند و درباره مسائل مختلف آن مستندسازی کنند. پخش مستند در این شبکه‌ها این کارکرد را دارد تا جهانیان با واقعیت‌های ایران آشنا شده و تصورات غلط خود را درباره آن اصلاح کنند.

علاوه بر تولید، سایرمستندهایی که توسط شبکه‌های برون‌مرزی تهیه و پخش می‌شود نیز نشان از دقت نظر مدیریت این شبکه‌ها در گزینش بهترین مستندهای موجود و پخش بموقع آنها دارد. مستند‌هایی مانند «کلوپ ترور» محصول باشگاه خبرنگاران جوان که درباره ترور دانشمندان هسته‌ای ایران ساخته شده بود که به صورت دوبله و زیرنویس از شبکه‌های مختلف برون‌مرزی پخش شد،یکی از این مستندها بود.

مستند در شبکه‌های برون‌مرزی یک کارکرد مهم دیگر هم دارد که بازهم در جهت شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی صحیح درباره ایران و ایرانیان است. وقتی در جایی از دنیا یک خبر دروغ یا اشتباه درباره ایران ترویج و تبلیغ می‌شود، می‌توان با مستندسازی درباره آن، شفاف‌سازی و دروغ‌های رسانه‌ای را برملا کرد. مستند «یک گام پس از جنگ» ساخته بهروز نورانی پور با روایت زندگی یکی از قربانیان سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق آن هم در فضای رسانه‌های که غرب در ماجرای دستیابی ایران به فناوری هسته‌ای علیه کشورمان به راه انداخته، از نمونه موفق این گونه مستندهاست که در زمان مناسبی روی آنتن رفت.

درواقع مستند در شبکه‌های برون‌مرزی چهار ویژگی مهم دارد: یکی اطلاع رسانی و آگاهی‌بخشی با نمایش و ارجاع به واقعیت، دوم تبلیغ و ترویج ارزش‌ها و دستاوردهای فرهنگ و تمدن ایرانی به جهانیان و سوم شفاف‌سازی درباره اطلاعات غرض‌ورزانه درباره واقعیت‌های کشور و درنهایت دفاع و صیانت از اعتبار و جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل.

سپنتا امانپور / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)