بنای تاریخی متری چند؟

به گزارش جام‌جم، رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، بارها در گفته‌هایش اشاره کرده که در سراسر کشور بیش از 32 هزار بنای تاریخی وجود دارد که سازمان میراث فرهنگی با بودجه ناچیزش قادر به مرمت و حفاظت این بناها نیست. او مشارکت بخش خصوصی در این امر را تنها راه ممکن برای حفظ و احیای این بناهای تاریخی می‌داند؛ بناهایی که شامل خانه‌های تاریخی، کاروانسراها، حمام‌ها و... می‌شود که برخی در مالکیت دولت و میراث فرهنگی و بخشی در مالکیت بخش خصوصی و مردم است. اما سازمان میراث فرهنگی برای مشارکت بخش خصوصی در مرمت و احیای اماکن تاریخی چه اقدامی انجام داده است؟ این وظیفه را صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی به عهده گرفته است. انتظار می‌رود بخش خصوصی یا دیگر بخش‌های دولتی با کاربری‌بخشی یا تغییر کاربری بنا که صندوق احیا مجوز آن را صادر می‌کند، موجبات مرمت و حفظ آن را فراهم کنند. البته این صندوق وظیفه دیگری نیز بر عهده دارد و آن واگذاری اماکن تاریخی به بخش خصوصی یا دیگر نهادها برای حفظ و احیای این اماکن است. این صندوق تا پایان سال مزایده واگذاری حق مدیریت بهره‌برداری 25 بنا را در دستور کار خود دارد، به صورتی‌که تاکنون پنج مزایده واگذاری اماکن تاریخی در قالب تشریفات قانونی برای سرمایه‌گذاری و واگذاری حق بهره‌برداری توسط صندوق احیاء صورت گرفته است.

چگونگی انتخاب بناها

احسان ایروانی درباره چگونکی انتخاب این بناها برای واگذاری به جام‌جم می‌گوید: «اصل انتخاب ما چند ویژگی داشت؛ از جمله این‌که بتوانیم در چند منطقه‌ای که مسأله احیای بناهای تاریخی کمتر اتفاق افتاده است، حداقل الگویی ایجاد کنیم تا مقداری در اشاعه دادن بحث احیا تأثیرگذار باشد. سر پا بودن بنا به صورتی‌که امکان کاربری‌بخشی به آن وجود داشته باشد و اقتصادی بودن کاربری‌ که قرار است به بنا اعطا شود، از دیگر معیارهای ما برای انتخاب این بناها بود.»

او با اشاره به این‌که در انتخاب این بناها، کاربری گردشگری نیز مد نظر بوده، بیان می‌کند: «سعی شد این بناها در مسیرهایی باشد که امکان گردشگری وجود داشته باشد.» او از احتمال کم و زیاد شدن تعداد این بناها خبر می‌دهد و می‌گوید: «در صورت وجود تقاضا ممکن است تعداد آنها به 33 بنا افزایش یابد.» به گفته او، این بناها را که دولت در اختیار صندوق احیا گذاشته شامل، خانه، حمام و هفت، هشت کاروانسرای بین راهی و دورن‌شهری است. آن‌گونه که ایروانی اشاره می‌کند در شش ماه اول سال، صندوق بر روی تعیین کاربری و بحث‌های اقتصادی مانند دعوت از کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین قیمت پایه برای مزایده مشارکت و سرمایه‌گذاری کار کرد و اکنون مزایده آنها را برگزار می‌کند.

بناهایی از یک تا 8 میلیارد تومان

به گفته او، یک ماه پیش مزایده دو بنا اعلام شده که تاریخ دریافت اسناد آن نیز تمام شده است. دو مزایده بعد از آن اعلام شد و آگهی پنج مزایده نیز به تازگی اعلام شده است. در نتیجه صندوق احیا تاکنون 9 بنا را به مزایده گذاشته است. پنج مزایده اخیر شامل کاروانسرای ده‌نمک سمنان به مساحت 3835 متر مربع مربوط به دوره صفوی، خانه شترگلو به مساحت عرصه 1670 مترمربع و اعیان900 متر مربع مربوط به دوره قاجاری، خانه امینیان کرمان به مساحت عرصه 673 مترمربع و اعیان 510.5 مترمربع مربوط به دوره قاجاری، حمام تنکابنی قزوین به مساحت560 متر مربع مربوط به دوره قاجاری، کاروانسرای مهر خراسان به مساحت 4500 متر مربع مربوطه به دوره صفوی، می‌شود.

ایروانی در توضیح مبالغ مزایده‌های واگذار شده هم این‌گونه توضیح می‌دهد: پیش از این بناهایی مانند کاروانسرای مرند به مبلغ یک میلیارد و 700 میلیون تومان واگذار شده است و بناهای دیگر تا مبلغ هشت میلیارد تومان برآورد شده است.

چارچوب‌ها و ضوابط

اما این واگذاری‌ها به چه صورت خواهد بود؟ ایروانی با بیان این‌که این واگذاری‌ها ترکیبی از قراردادهای مشارکت و اجاره است، می‌افزاید: «آورده صندوق ملک است و آورده سرمایه‌گذار منابع مالی‌اش. با سرمایه‌گذاری بنا شرایطی را می‌یابد که امکان بهره‌برداری از آن براساس چارچوب‌ها و ضوابط میراث فرهنگی به مدت مشخصی فراهم شود.

مهلتی برای بازگشت سرمایه و تنفس سرمایه اختصاص داده می‌شود و سرمایه‌گذار از بنا بهره‌برداری می‌کند و پس از تنفس، بهره‌برداری به صورت پرداخت اجاره ادامه می‌یابد. بهره‌برداری که آن هم شاخصه‌های خاص خود را دارد و عمدتا تا 20 تا 25 سال سقف این قراردادهاست.»

با وجود این، سرمایه‌گذاری در این حیطه نوپا نیاز به اعتمادسازی دارد. ایروانی اشاره می‌کند طبق آخرین پیگیری‌های دکتر سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، سعی شده مسیری گشوده شود تا سرمایه‌گذارانی که برای احیای بناهای دولتی یا غیردولتی ورود می‌کنند و طرح توجیهی، فنی و اقتصادی دارند با معرفی صندوق و تائید رئیس سازمان بتوانند از آن تسهیلاتی که در حوزه گردشگری وجود دارد استفاده کنند. هر چند به گفته او، این فرآیند کار ساده‌ای نیست: «طرح توجیهی، فنی، اقتصادی برای اماکن تاریخی نخستین بار توسط صندوق احیا حدود هشت ماه پیش مطرح شد و برای جا افتادن نیاز به زمان دارد.»

اما صندوق در مزایده‌ها تعهدی در این زمینه نمی‌دهد و ارائه وام یا تسهیلات بانکی جزو شرایط مزایده ذکر نشده است. پس از برنده شدن سرمایه‌گذار در مزایده و ارائه طرح توجیهی اقتصادی و با مجوز رئیس سازمان در قالب تسهیلات یارانه سود، نه وام مستقل به او ارائه می‌شود.

انتخاب سرمایه‌گذاران نیز براساس جداول کمیته فنی بازرگانی صندوق صورت می‌گیرد؛ جداولی که به گمان بسیاری سختگیرانه است. ایروانی در این خصوص می‌گوید: «ما اعتقاد داریم در هر صورت این مراحل باید طی شود. شما وقتی یک پیمانکار می‌خواهید انتخاب کنید به عنوان کارفرما خود را محق می‌دانید که به لحاظ کیفی بهترین پیمانکار را انتخاب کنید. بنای تاریخی خیلی حساس است. اگر اتفاقی و آسیبی به بنا برسد، تنها خسارت مالی نیست که بتوان آن را با پول جبران کرد، بلکه خسارات جبران‌ناپذیری به میراث فرهنگی کشور وارد شده است. بنابراین این سختگیری‌ها در جداول ما وجود دارد و در جلسات توجیهی آن را برای متقاضیان متذکر می‌شویم و در مرحله آخر ارزیابی مالی را انجام داده و قیمت پیشنهادی را بررسی می‌کنیم.»

او درباره استقبال از این مزایده‌ها می‌گوید: «در سری قبلی، استقبال قابل قبول بود و دست کم برای هر مزایده سه پاکت ارسال شده بود. هر چند ما با یک پاکت هم می‌توانیم مزایده را اجرا کنیم. البته اگر کسی برای مزایده امتیاز لازم را بیاورد؛ ولی در مزایده برنده نشود، در مزایده‌های بعدی شرکت داده می‌شود.»

در این میان برخی از اماکن وجود دارند که روی سودآوری اقتصادی آن نمی‌توان چندان حساب کرد. به گفته مدیرعامل صندوق احیا در مورد این بناها، تاکید صندوق این است که آرام آرام شهرداری شرایطی فراهم کنند تا این بناها به آنها واگذار شود؛ مانند خانه هنرمندان در سنندج.