خروج خانه‌های تاریخی خراسان رضوی از فهرست میراث فرهنگی

یک کارشناس و پژوهشگر آثار تاریخی در این باره به مهر می‌گوید: سال‌هاست سایه تخریب بر سر خانه‌های سنتی و تاریخی این مرز و بوم سنگینی می‌کند، طوری که می‌توان به جرات گفت تقریبا تمامی این آثار طی سال‌های اخیر یا تخریب و ویران شده یا با اعلام تمایل مالک، از فهرست آثار تاریخی خارج شده و در حال نابودی است.

به گفته محمدرضا منعم خراسانی، یکی از علل اصلی تخریب خانه‌های تاریخی به این مساله بازمی‌گردد که مالک با اعلام آمادگی نسبت به خروج خانه خویش از ثبت ملی، زمینه تخریب و تبدیل این مکان به برج و ساختمانی تجاری را فراهم می‌کند.

وی تاکید می‌‌کند: احترام به قوانین مرتبط با حوزه میراث فرهنگی و نگهبانی و نگهداری از آثار تاریخی، اصلی اساسی است و به نظر می‌رسد قوانین ما آنقدر بازدارندگی ندارد؛ زیرا امروز اغلب خانه‌های تاریخی به آسانی از ثبت ملی خارج شده و به ساختمانی عظیم تغییر هویت می‌دهد.

این کارشناس و پژوهشگر با بیان این که اکنون سراهای تاریخی فراوانی در سطح شهر مشهد و استان خراسان رضوی وجود دارد و نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه اعلام کرد، می‌گوید: اما طی سال‌های اخیر سرای ترکمن‌ها، خانه حناساب، جوان صبور و خانه زرین‌زاده از سوی مالکان ویران شده و این در حالی است که اگر فرهنگ‌سازی لازم صورت می‌گرفت، این سراها امروز به جای تخریب به موزه‌ای بزرگ یا مکانی برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی تبدیل می‌شد؛ زیرا خانه‌های تاریخی ظرفیت بالقوهای برای جذب گردشگر دارند که البته همواره مورد غفلت قرار گرفته و در کوران بی‌توجهی‌ها تخریب و ویران شده‌اند.

خروج خانه‌های تاریخی از ثبت ملی

مدیر پایگاه بافت تاریخی ثامن در مشهد نیز در این باره می‌گوید: از آنجا که طرح بهسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم به شکل نامطلوب اجرایی شد، آسیب جدی به مجموعه بافت‌های تاریخی وارد کرده است.

احسان زهره‌وندی درباره تعداد خانه‌های تاریخی در خراسان و شهر مشهد یادآور می‌شود: آمار دقیقی درباره مجموع خانه‌های تاریخی استان وجود ندارد، اما بیش از 30 سرای تاریخی در منطقه ثامن (اطراف حرم مطهر امام رضا(ع)) وجود دارد و اکنون نیز دو خانه تاریخی کوزه کنانی و سرای عزیزاله اف هم که دارای ارزش و اعتبار بالایی است، در حال خروج از ثبت ملی از سوی مالکان آنهاست تا پس از تخریب به برجی تجاری که سودآوری هم دارد، تبدیل شود.

به گفته وی، رضایت و تمایل مالکان برای خروج این سراهای تاریخی از ثبت ملی در حالی صورت می‌پذیرد که اجرای طرح بهسازی بافت فرسوده هم بر پیکره خانه‌های تاریخی و سنتی ضربه‌ای جبران‌ناپذیر وارد کرده، طوری که اکنون خانه‌های تاریخی حناساب، سرای ترکمن‌ها، خانه جوان صبور و خانه زرین‌زاده به دلیل اجرای همین طرح تخریب شده است.

مدیر پایگاه بافت تاریخی ثامن با اشاره به این که اغلب بناهایی که در بافت فرسوده قرار گرفته، دارای هویت تاریخی و فرهنگی است، تصریح می‌کند: توجه به محافظت از معماری اسلامی و حفظ بناهای تاریخی در اجرای طرح بهسازی بافت فرسوده باید مدنظر قرار می‌گرفت که در عمل این گونه نشد.

رعایت نکردن قوانین

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در این باره معتقد است: رعایت نکردن قوانین یکی از علل اصلی تخریب خانه‌ها و سراهای سنتی و تاریخی است، زیرا اغلب این مکان‌ها در فهرست آثار تاریخی، ثبت ملی شده و مطابق قانون نمی‌توان آنها را براحتی ویران کرد.

رجبعلی لباف خانیکی با اشاره به این که منطقه‌ای در اطراف حرم مطهر به نام منطقه ثامن وجود دارد که از مدت‌ها قبل عملیات بهسازی و بازسازی بافت فرسوده آن آغاز شده است، می‌افزاید: در این محل 37 خانه تاریخی و سنتی به ثبت ملی رسیده، اما با وجود ثبت در فهرست آثار تاریخی، چهار خانه به دلیل رعایت نکردن قانون و بی‌توجهی به میراث تاریخی و فرهنگی بسادگی تخریب شده و اکنون از مجموع 37 سرای تاریخی 33 خانه باقی مانده است.

وی تاکید می‌کند: میراث فرهنگی بر حفظ و مراقبت از تک‌تک خانه‌های تاریخی تاکید دارد، اما امروز طرح بهسازی بافت فرسوده، آسیب‌های فراوانی را بر پیکره سراهای تاریخی وارد کرده و در این میان شهرداری هم برخی آثار را تاریخی نمی‌داند و به بهانه اجرای این طرح به تخریب خانه‌های تاریخی دست می‌زند و این اتفاق در حالی روی می‌دهد که میراث فرهنگی، تنها حوزه‌ای است که می‌تواند در زمینه ارزش آثار تاریخی و فرهنگی اظهارنظر کند.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی یادآور می‌شود: در هیچ کجای دنیا اثری که در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده ویران نمی‌شود، اما جالب است که در کشور ما آثار تاریخی به ثبت رسیده و خانه‌های قدیمی بی‌ارزش تلقی می‌شود، در حالی که می‌توان از طریق این خانه‌های قدیمی، گردشگران بسیاری را جذب کنیم و هویت و پیشینه خود را به نمایش بگذاریم.