اسباب کشی از خنده بازار به مکتب‌خانه، بازار و قصر

امروزه با توجه به نگاه تخصصی در حوزه‌های گوناگون به نظر می‌رسد گونه‌های مختلف هنری نیز متاثر از این عامل به سبک و سیاق خاصی دست یافته‌اند، چنان​که در رسانه‌ای همچون تلویزیون تاسیس شبکه‌های جدید با رویکرد موضوع‌محور، مخاطب‌محور و رویکرد‌محور در دستور کار قرار دارد. شبکه نسیم ازجمله شبکه‌هایی است که با رویکردی خاص، غالب برنامه‌ها و آثار خود و به تبع آن مخاطبانش را دسته‌بندی می‌کند. این شبکه که بنیان آن بر خنداندن بیننده و ایجاد لحظه‌هایی شاد برای او به فراخور محتوای مورد نیازش شکل گرفته، در ماه‌های اخیر بویژه با شروع فصل تابستان، گوی سبقت را در جذب مخاطب از بسیاری شبکه‌های قدیمی ربوده و نقطه عطف آن در خندوانه نمود یافته است. این شبکه مجموعه نمایشی جدیدی در حال تولید دارد که با توجه به سابقه گروه و عوامل آن، رقم خوردن شب‌های پرمخاطب دیگری را برای آن نوید می‌دهد. شکرآباد به تهیه‌کنندگی و کارگردانی شهاب عباسی مجموعه‌ای 90 قسمتی در 25 دقیقه است که برای پخش از اوایل پاییز آماده می‌شود. این سریال که اکثریت عوامل و بازیگران آن را همان ترکیب طنز آیتمی خنده بازار تشکیل می‌دهند، دارای خط داستانی مشخصی است که در دو آیتم 10 دقیقه‌ای از هر قسمت دنبال می‌شود.

ترکیب فضای قدیمی و لوکیشن‌هایی که می‌توان نشانشان را در تاریخ جستجو کرد، با موضوعات روز اجتماعی از ویژگی‌های بارز این سریال است. داستان سریال در دکورهای مختلفی از شهرک غزالی می‌گذرد که ازجمله آنها می‌توان به مکتب‌خانه، قصر، بازار و خانه اشاره کرد. فیلمنامه این مجموعه به قلم حمزه صالحی، شاهرخ باقری‌نژاد، معصومه صفایی‌پور و کیمیا گیلانی نوشته شده است. آرش میراحمدی، یزدان فتوحی، محمدرضا خسروی، حامد تهرانی علوی، کورش معصومی، ابراهیم شفیعی، رضا عظیمی، علی کاظمی، مختار سائقی، احمد ایراندوست، مرتضی رستمی، میثم رستگاری، مبین رستگار و ماهان عبدی گروه بازیگران شکرآباد را تشکیل می‌دهند.

واپسین روزهای فصل گرماست که برای تهیه گزارش پشت صحنه از پروژه شکرآباد به شهرک غزالی می‌روم. گذر از کنار دکورهای میدان بهارستان و فیلم مریم مقدس حال و هوای کارهای فاخر سینمایی و تلویزیونی زیادی را برایم زنده می‌کند. راه مستقیم به کوچه پس‌کوچه‌های کاهگلی در مجموعه‌های تبریز در مه، نردبام آسمان و سال‌های مشروطه می‌خورد و کنار آن مقصد اصلی مان یعنی سوله‌ای که مکتب‌خانه شکرآباد در آن قرار دارد. گروه مشغول ضبط سکانسی از این بخش است. تا برداشت دیگر گوشه‌ای می‌ایستم. شاگردان مکتب‌خانه با شماره‌های 1 و 2 و 3 و 4 ایستاده‌اند و با والدین خود خداحافظی می‌کنند. شهاب عباسی پشت مانیتور نشسته و سیاوش مفیدی بازیگردان سریال نیز کنار اوست. از رنگ‌های شادی در دکور فعلی استفاده شده و کتاب‌هایی روی قفسه‌های چوبی نصب شده بر دیوار قرار دارد. موضوع داستان سریال طرح مساله حمایت از گردشگری است که تا چند قسمت ادامه می‌یابد.

صدا، دوربین، حرکت... به فرمان کارگردان برداشت سکانس ادامه می‌یابد. عباسی تذکرات لازم را در نحوه ایستادن و نگاه به دوربین به بازیگران می‌دهد. بهشاد مختاری می‌گوید: با سبیل پدر ما چی کار داری؟

معلم می‌گوید: نوگلانم جلسه اولیا و مربیان است. بروید خانه‌هایتان، مدرسه تعطیل است.

و باقی دیالوگ‌ها به همین ترتیب بین بازیگران ردوبدل می‌شود. بعد از چند برداشت یکی از آنها مورد تائید کارگردان قرار می‌گیرد و زمانی کوتاه برای صرف ناهار در نظر گرفته می‌شود. از شهاب عباسی می‌خواهم درباره سریال و شکل‌گیری طرح مجموعه توضیح دهد. او ابتدا درباره طرح کار می‌گوید: طرح این پروژه به حدود چهارماه قبل بر‌می‌گردد که به شبکه نسیم ارائه دادم، همان زمان مورد قبول واقع شد و نگارش متن‌ها را شروع کردیم. خوشبختانه همه چیز آنقدر خوب پیش رفت که در نهایت این پروژه کلید خورد.

وی برای اشاره به تفاوت‌های شکرآباد با پروژه خنده بازار از اصطلاح اسباب‌کشی استفاده می‌کند و ادامه می‌دهد: سیاست‌های شبکه نسیم بر ریتم تند برنامه‌ها استوار است. نشاط و سرگرمی جزء شعارهای اصلی این شبکه است و باید در کارهای این شبکه هم نمود یابد. خنده، عنصر تفکیک‌ناشدنی سریال‌ها و برنامه‌های این شبکه است و حساسیت‌های زیادی هم بر متن شکر‌آباد وجود داشت و وسواس‌های زیادی به خرج داده شد. بعد از تجربه موفق خنده بازار همه منتظر هستند ببینند سریال بعدی این گروه چه خواهد بود.

این کارگردان، شکرآباد را ناکجاآبادی در زمانی دور و نامشخص می‌داند و می‌گوید: زندگی در اینجا جریان دارد و اتفاقات روز دستمایه پیشبرد قصه‌ها قرار می‌گیرد. به‌دنبال حل مساله نیستیم، اما صورت مساله را مانند خنده بازار مطرح می‌کنیم. یکی از تفاوت‌های اصلی آن با خنده‌بازار در سریالی بودن کار است. بسیاری از کمدی‌های مطرح و موفق دنیا هم در حال حاضر زمان‌های کوتاهی دارد و تجربه نشان داده این زمان کم برای بیننده جذاب‌تر است. این اصل را در شکایت‌آباد هم مد نظر داریم. البته هنوز کار در اول راه قرار دارد، اما باتوجه به همین چند هفته که از شروع کار می‌گذرد، پیش‌بینی خوبی از نتیجه دارم.

شبیه‌سازی نمی‌کنیم

او در پاسخ این‌که آیا در شکر‌آباد هم مانند سریال خنده بازار از شبیه‌سازی استفاده می‌شود یا نه، گفت: دوست دارم در این مجموعه از خنده بازار فاصله بگیرم. می‌خواهم فضای تازه و جدیدی را در این کار تجربه کنم و بدون شبیه‌سازی هم می‌توان نتیجه‌ای جذاب را انتظار داشت.

عباسی درباره ویژگی‌های سریال نیز بیان می‌کند: شکرآباد اپیزودهای مختلفی دارد و مسائل مختلفی ازجمله اعتیاد و ازدواج طی چند روز و چند قصه در آن مطرح و دنبال می‌شود. البته شاید در ادامه کار از اتفاقات و رویدادهایی که در شبکه‌های اجتماعی مد شده مانند چالش سطل آب یخ صحبت کنیم. این مجموعه 90 قسمت حدود 25 دقیقه‌ای دارد و پخش آن اوایل پاییز امسال از شبکه نسیم شروع می‌شود.

وی درباره حفظ گروه پشت صحنه و بازیگران خنده بازار می‌گوید: تقریبا 90 درصد گروه بازیگران خنده بازار در این کار حضور دارند و بسیاری از اعضای گروه پشت صحنه نیز در این پروژه با ما همکاری می‌کنند. به نظرم عاقلانه نیست بخواهی یک تیم موفق را کنار بگذاری؛ چراکه بسیاری از این افراد در حال حاضر به پختگی رسیده‌اند و بازی‌هایشان دیدنی شده است، ضمن این‌که مجموعه به دلیل برخورداری از تداوم حس بیشتر از یک کار آیتمی امکان نمایش توانایی بازیگر را فراهم می‌کند. از طرفی در آیتم، بازی کردن کار سختی است. کارگردانی آن هم دشواری‌های خاص خود را دارد. در مجموعه زمان بیشتری در اختیار داری و قصه‌ای واحد با شاخ و برگ‌های خاص آن را پیش می‌بری، اما در آیتم مدت زمان محدودی برای انتقال یک پیام در اختیارت است و ممکن است در یک صحنه بیش از 20 نفر بازی داشته باشند.

عباسی درباره تهیه‌کنندگی و کارگردانی همزمان این پروژه بیان می‌کند: این همزمانی به صورت اتفاقی انجام شد و بسیار هم کار سختی است. ضمن این‌که به‌عنوان سرپرست نویسندگان هم در این کار فعالیت می‌کنم و به دلیل درگیری در دو سمت دیگر کمتر فرصت نوشتن برایم فراهم می‌شود. امیدوارم از پس این دو همزمان بربیایم و به نظرم تجربه جالبی است. بیشترین چیزی که من را به این کار دلگرم می‌کند، حضور خوب و همراهی گروه بازیگران و پشت صحنه است. دستمزدی که به بعضی از آنها پیشنهاد شده، شاید هزینه بنزین اتومبیل‌هایشان باشد، اما همه آنها با انرژی سر کار حاضر می‌شوند.

روح رفاقتی در دل این کار نهفته است که من نظیر آن را ندیده‌ام. کسی چشمداشت مادی ندارد و از میان حدود 24بازیگر همگی با انسجام و همدلی با ما همکاری می‌کنند و من ایمان دارم همه این انرژی‌های مثبت به بیننده و آنچه روی آنتن می‌بینیم هم منتقل خواهد شد.

او درباره علت انتخاب شهرک غزالی به‌عنوان لوکیشن می‌گوید: برای کلید و دکور زدن این سریال به دنبال سوله‌هایی بودم. پیش از این در آتش‌نشانی و ستاد بحران کار کرده بودم. ابتدا سراغ باغ بهشت برای اجاره سوله رفتم؛ درواقع همان جایی که ضبط خنده بازار در آن صورت می‌گرفت که متاسفانه امکانش فراهم نشد. پیگیری‌های ما ادامه یافت، اما متاسفانه هر سوله‌ای در سطح شهر یا تبدیل به باشگاه ورزشی شده یا کلاس‌های آموزشی در آن برگزار می‌شود. زمان به سرعت می‌گذشت و باید کارمان را شروع می‌کردیم تا این‌که شهرک غزالی به ما پیشنهاد شد. به دعوت آقای مقدسی رئیس این شهرک به اینجا آمدیم و جالب است که دقیقا مطابق تصورات و انتظارات ما نسبت به فضاهای مورد نیاز در متن بود. البته در برنامه‌ریزی‌ ناچار شدیم جا‌به‌جایی‌هایی را اعمال کنیم. شکل کلی کار هم تغییراتی داشت و لوکیشن‌های داخلی هم باید تغییر می‌کرد، اما فضای قصر و بازار به همان صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد. خوشبختانه اتفاقی که در زمان تولید خنده بازار پیش آمد و همه چیز دست به دست هم داد تا پروژه در بهترین شکل ممکن پیش برود درباره سریال شکرآباد نیز اتفاق افتاد.

عباسی درباره شیوه تصویربرداری کار ادامه می‌دهد: در این کار رج می‌زنیم، اما رج‌ها طولانی نبود و این‌طور نیست که همه بخش‌های مکتب‌خانه باهم تصویربرداری شود، زیرا از طرفی باید کار به پخش هم برسد و هر بخش را طی چند روز تصویربرداری می‌کنیم.

استخوان‌بندی گروه خنده بازار حفظ شده است

ساعت 2 بعد‌از‌ظهر است که صحبت‌هایم با تهیه‌کننده و کارگردان اثر به پایان می‌رسد. وقفه‌ای برای استراحت عوامل در نظر گرفته شده است. در این فاصله از سیاوش مفیدی که در این سریال به‌عنوان بازیگردان با گروه همکاری دارد، می‌خواهم درباره انتخاب گروه بازیگران و ملاک‌ها و معیارهایی که مورد توجه بوده، توضیح دهد. او که بتازگی در دو فیلم تلویزیونی سرقت بی‌نقص و رفقای ما به ایفای نقش پرداخته و در سریال معمای شاه که دکورهای آن در شهرک غزالی قرار دارد هم بازی می‌کند، درباره تیم بازیگران شکر‌آباد می‌گوید: در این سریال بازیگران جدید زیادی به کار اضافه نشده‌اند. بلکه تیم قبلی که باهم در خنده بازار همکاری می‌کردیم در این سریال حضور دارند و به اصطلاح استخوان‌بندی گروه حفظ شده است. فرم این سریال تقریبا مانند خنده بازار است. با این تفاوت که یک خط داستانی در آن دنبال می‌شود، ولی نه به این صورت که به هر قصه اجتماعی پرداخته شود. اگر هم این اتفاق بیفتد در قالب و در دل داستان اصلی صورت می‌گیرد. بنابراین آیتمی نیست اما دارای دو بخش اصلی است که هرکدام به 10 یا 12 دقیقه تقسیم می‌شود و هر قسمت مجموعا 25 دقیقه دارد. هرکدام از این بخش‌ها هم خود خط داستانی دارند.

مفیدی درباره بخش مکتب‌خانه که سکانسی از آن چند دقیقه پیش تصویربرداری شده است، توضیح می‌دهد: داستانی وجود دارد که به مکتب مربوط و همیشه در این مکان روایت می‌شود. به این ترتیب یک راوی موضوعات روز را در فضای داستانی قدیمی روایت می‌کند. نزدیک به 30 یا 40 قسمت از سریال دارای بخش مکتب‌خانه است، اما در دل مکتب‌خانه و روایت داستان‌ها اتفاقات و رویدادهایی صورت می‌گیرد که باعث تغییر فاز می‌شود. برای مثال در حین روایت داستان در مکتب‌خانه به سراغ بازار، قصر یا مکان‌های دیگر می‌رویم.

وی درباره معیار انتخاب بازیگران جدید می‌گوید: شهاب عباسی پیش از این، کارهای بعضی از آنها را دیده بود و نسبت به بازی‌شان شناخت داشت. اگرچه تجربه چندانی ندارند، اما پیش از این بازی کرده‌اند. هر قسمت هم دارای دو داستان است و بازیگرانی ثابت در کار حضور دارند و هرکدام به یک بخش مشخص مانند مکتب، بازار و قصر مربوط می‌شوند.

بازیگر سریال خوب، بد، زشت درباره عنوان بازیگردانی و کنترل جنس بازی‌ها در این سریال اضافه می‌کند: درست است در خنده بازار گاهی بازی‌ها کنترل شده نبود، اما سعی می‌کنیم در شکرآباد این اتفاق تکرار نشود و شتابزدگی وجود نداشته باشد. وی در پایان به رویکرد شبکه نسیم در قصه‌پردازی آثار تولید شده در آن و نگاه ویژه‌اش در برنامه‌سازی اشاره می‌کند و می‌گوید: شبکه نسیم بر خنداندن بیننده تاکید دارد. اگر متن خوب باشد بازیگر هم می‌تواند نکاتی را چاشنی آن کند، کارگردان هم در اجرا ایده‌هایی به کار اضافه می‌کند، به نظرم موضوعات جالبی در شکر‌آباد مطرح می‌شود که بیننده را جذب خواهد کرد.

استفاده از موسیقی سنتی

در حیاط یکی از لوکیشن‌های سریال حضور دارم. تعدادی از بازیگران فیلمنامه در دست دارند و دیالوگ‌های خود را مرور می‌کنند. انتهای حیاط اتاق گریم است و تجهیزات موسیقی در گوشه‌ای از آن قرار دارد. حامد تهرانی علوی بازیگر و آهنگساز پروژه نیز مشغول اتود زدن است. از او درباره بافت و تم اصلی موسیقایی در این کار می‌پرسم. این‌که آیا از ساز در متن کار و حین بازی‌ها استفاده می‌شود و موسیقی چقدر در خدمت فضای شاد و طنازانه سریال است. تهرانی این‌طور پاسخ می‌دهد: بافت موسیقی و سازبندی اصلی در سریال سنتی است، اما نه این‌که صرفا بخواهیم از دستگاه‌های ایرانی استفاده کنیم. اگرچه غالب سازها سنتی است، اما ممکن است قالب‌های دیگر موسیقی هم با آن ترکیب شود. به‌طور کلی در نظر داریم موسیقی متفاوتی در این سریال استفاده شود نه مانند کارهای فولکلوری که پیش از این دیده‌ایم و درواقع به گونه‌ای که هم برای مردم جذاب باشد و هم ذائقه موسیقایی ایرانی را تامین کند.

وی ادامه می‌دهد: در خنده بازار به دلیل این‌که بیشتر بازی می‌کردم، در تهیه برخی وله‌ها همکاری داشتم، اما در این سریال بخش طراحی و ساخت موسیقی، صداگذاری و میکس صدا به عهده خودم است. تدوین را هم حامد حسینی انجام می‌دهد.

آهنگساز فیلم سینمایی عشق، شانس، تصادف درباره تفاوت‌ سریال با طنز خنده بازار و به تبع آن تفاوت بخش‌های مختلفش ازجمله موسیقی کار ادامه می‌دهد: شرایط کاری در این سریال با خنده بازار تفاوت‌ زیادی دارد. در این سریال یک داستان روایت می‌شود و لوکیش‌های مختلفی در طول کار مورد استفاده است. برای مثال بازار، قصر، مکتب‌خانه هرکدام حال و هوا و فضای موسیقایی خاصی را می‌طلبد. خوشبختانه تا اینجا با وجود این‌که روزهای کمی از شروع کار می‌گذرد، همه چیز خوب پیش رفته و تصاویر پررنگ و لعابی ضبط شده است.

وی درباره شبکه تازه تاسیس نسیم نیز معتقد است: پیش از این قرار بود با این شبکه همکاری کنم و اجرای یک برنامه را به عهده بگیرم. برنامه ورود ممنوع را هم قرار بود با یزدان فتوحی اجرا کنیم که امکان آن فراهم نشد. به نظرم نسیم شبکه خوبی است، اما می‌تواند بهتر از این هم عمل کند. شبکه‌ای است که باید هنرمندان به آن کمک کنند. تیم خنده بازار برای مردم جذابیت دارد و حضور این تیم می‌تواند به دیده شدن کار کمک کند. این شبکه اخیرا مخاطبان زیادی جذب کرده و از خیابان که عبور می‌کنم می‌بینم بسیاری از تلویزیون‌ها در فروشگاه‌ها و مغازه‌ها برنامه‌های نسیم را نشان می‌دهد. به نظرم تاسیس این شبکه یک نیاز رسانه‌ای بود.

گام به گام تا رسیدن به ایده‌آل‌ها

محمدرضا خسروی از بازیگران سریال هم که به خاطر آفیش بودنش تازه از سفر برگشته و کمی خسته به نظر می‌رسد، با روی خوش به دعوت من برای مصاحبه پاسخ می‌دهد. او با اشاره به کلیت کار می‌گوید: قرار است آیتم‌هایی 20 تا 25 دقیقه‌ای در قالب طنز برای شبکه نسیم تهیه شود، اما فرم آن با خنده بازار تفاوت‌های زیادی دارد. هر سه یا چهار آیتم کنار هم با موضوع مشخصی قرار می‌گیرد و سوژه‌های مشخصی دارد. داستان در مکتبخانه، قصر، خانه، بازار و بسیاری از بخش‌های دیگر می‌گذرد و البته به نوعی جنبه تاریخی هم دارد.

وی درباره ویژگی نقش خود ادامه می‌دهد: به دلیل این‌که کار رج زده می‌شود و آیتم‌ها مورد به مورد نوشته می‌شود، من به طور پیوسته در همه قسمت‌ها حضور ندارم. برای مثال در مکتب‌خانه نقش بابای مدرسه را بازی می‌کنم، شاید از 20 آیتم مربوط به آن در پنج قسمت یا کمتر و بیشتر حضور داشته باشم. فعلا کار به این شیوه پیش می‌رود تا شخصیت اصلی که من ایفا می‌کنم قالب و فرم اصلی خود را پیدا کند.

بازیگر نقش دادماس و جبرانی در خنده بازار که شباهت‌هایش با مصادیق بیرونی کاراکترها شب‌های شادی را برای بینندگان شبکه سه رقم زد، معتقد است حرکت گام به گام تدریجی گروه برای به دست آوردن فرم و ساختار ایده‌آل یک پروژه رویه‌ای مطلوب برای به نتیجه رساندن ایده‌هاست و می‌گوید: به نظرم این رویه خوب است و کارگردان می‌تواند در روند پیشبرد پروژه به بهترین و ایده‌آل‌ترین حالت ممکن برسد. برای مثال ما در پروژه زیر آسمان شهر که من به‌عنوان دستیار کارگردان در آن حضور داشتم، در 10 قسمت ابتدایی هیچ‌گونه تکیه‌کلامی برای شخصیت خشایار و سایر کاراکترها قرار نداده بودیم و بعدها این ویژگی به نقش‌ها اضافه شد که به بهتر شدن و دیده شدن کار هم کمک کرد.

در این سریال هم چنین فضایی وجود دارد. به نظرم اگر روند کار به گونه‌ای پیش برود که بتدریج ویژگی‌های شخصیت‌ها بر آن سوار شود، بهتر خواهد بود. من به‌عنوان بازیگر خود با این روند موافق هستم در حالی که ممکن است بعضی بازیگران چنین اعتقادی نداشته باشند و بخواهند همان روز اول تکلیفشان با نقش روشن باشد.

خسروی درباره میزان محوریت نقش یا نقش‌های خود در سریال بیان می‌کند: این اتفاق در طول داستان افت و خیزهایی دارد. هرکس به‌عنوان مهمان نقشی را در قسمتی بازی می‌کند، حداقل ابتدای کار این‌طور است تا این‌که در قسمت‌هایی به کاراکتر ثابتی می‌رسد. نظیر اتفاقی که در خنده بازار افتاد و برای مثال نقش جبرانی در بعضی قسمت‌ها پررنگ‌تر شد. با این تفاوت که دیگر در این سریال کاراکترها ما به ازای خارجی ندارند، اما همچنان از تیپ استفاده می‌شود.

او استفاده از تیپ را یکی از عناصر جذاب‌تر کردن کارهای طنز می‌داند و می‌افزاید: طنز با تیپ‌سازی جذاب‌تر و خنده‌دارتر خواهد شد. در غیر این صورت اگر قرار باشد همه بخش‌های آن بر رئالیسم متکی باشد دیگر معنای طنز خود را از دست می‌دهد. در سریال شکرآباد هم تیپ بازی می‌کنیم. برای آن نقش تکیه‌کلام تکراری رفتاری و دیالوگی قرار می‌دهیم، اما این‌که تا چه میزان در روند قصه جا بیفتد و بیننده با آن ارتباط برقرار کند در ادامه مشخص خواهد شد. خسروی که تاکنون تجربه کارگردانی سه تله‌فیلم را پشت سر گذاشته، بزودی سریال کمدی راه برگشت را به‌عنوان اولین کار خود در حوزه سریال‌سازی در 26 قسمت 35 دقیقه‌ای برای شبکه طبرستان استان مازندران کلید می‌زند. (فرشید شکیبا/ ضمیمه قاب کوچک)