«پرسش​ مهر»؛​ دانش‌آموزان می‌گویند، ​مسئولان ​نمی‌شنوند

جام جم سرا:او مهر سال گذشته با طرح این پرسش همان کاری را کرد که پیش از او روسای جمهور قبلی 13 بار دیگر انجام داده بودند و در قالب یک پرسش از دانش‌آموزان خواسته بودند آنچه را در دل و ذهن دارند روی کاغذ بیاورند و با بالاترین مقام اجرایی کشور در میان بگذارند.

فلسفه پرسش مهر همین است، این که در یک رابطه دو طرفه، رئیس‌جمهور و دانش‌آموزان کنار یکدیگر قرار بگیرند و یکی در قالب پرسشگر و دیگری در قالب پاسخگو، مسائل مبتلا به جامعه را استخراج کنند و همسو با هم راهکارهای اجرایی را بکاوند. مهر سال قبل نیز دولت یازدهم که شعارش تدبیر و امید و مشی‌اش اعتدال است پرسش مهر را با محور اعتدال و میانه‌روی طراحی کرد و چون رئیس‌جمهور خود را پدر دانش‌آموزان فرض کرد از آنها خواست در سایه آرامش ناشی از این رابطه پدر و فرزندی پاسخ‌های صمیمانه‌تری به پرسش جدی مهر ارائه دهند.

همه این اتفاقات خوب بود، اما اوضاع در دولت جدید نیز همچون سال‌های قبل طوری پیش رفت که هیجانات روزهای آغاز سال تحصیلی و شوری که پرسش مهر برپا کرده بود، خیلی زود خوابید و به واسطه وجود برخی ناهماهنگی‌ها، پرسش مهر 92 مثل گذشته لنگان لنگان پیش رفت.

امروز دومین روز از مهر سال 93 است، اما نتایج پرسش مهر 92 هنوز اعلام نشده آن هم در شرایطی که پرسش مهر 93 در راه است. این روند البته روندی تکراری است چون در شش سال گذشته نیز وضع به همین شکل بوده، به طوری که پرسش مهر در سال طرح آن به نتیجه نمی‌رسیده و در فضایی دلسردکننده، پرسشی جدید مطرح می‌شده، در حالی که اگر پرسش مهر در همان سال تحصیلی به نتیجه می‌رسید دانش‌آموزان شرکت‌کننده در این رقابت کشوری می‌توانستد با شور و هیجان بیشتری وارد رقابت شوند و پاسخ‌های معقول‌تر، خلاقانه‌تر و هنری‌تری به پرسش رئیس‌جمهور بدهند و در نتیجه، حس مشارکت در امور و روحیه پژوهشگری در آنها تقویت شود.

پول نیست، مکاتبات اثری نداشته

«پرسش مهر» یک رقابت است، جایی برای عرض اندام همه دانش‌آموزان برای این که پاسخ پرسش مدنظر رئیس‌جمهور را با زبان شعر، داستان، مقاله‌نویسی، پژوهش، تئاتر، نقاشی یا سرود بدهند، اما شواهد نشان می‌دهد فقط در هفت سال نخست برگزاری این رقابت ملی، به پرسش مهر این گونه نگاه می‌شده به طوری که از سال هشتم به بعد نه کنگره نهایی آن برگزار شده و نه جوایز برگزیدگان توزیع شده که اگر هم در برخی سال‌ها این جوایز وجود داشته، بسیار کمتر از رقم‌های اعلام شده بوده است.

یک منبع آگاه در وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با جام‌جم این موضوع را تائید می‌کند. او چالش اصلی پرسش مهر را نبود اعتبار برای برگزاری کنگره و نمایشگاه آثار برگزیده می‌داند که نهاد ریاست جمهوری باید آن را تامین کند که تا این لحظه نکرده است. این مقام مطلع می‌گوید علاوه بر نبود اعتبار، نبود یک رابط از سوی ریاست جمهوری که پرسش مهر را همسو با آموزش و پرورش پیش ببرد نیز مشکلی است که این رقابت ملی را به چالش انداخته است. او می‌گوید تا به حال نامه‌نگاری‌های زیادی شده، تماس فراوانی برقرار شده و پیگیری‌های بی‌شماری شده که هیچ کدام به نتیجه نرسیده است.

البته این مقام مسئول معتقد است وضع کنگره پرسش مهر فرهنگیان هم به اندازه بخش دانش‌آموزی‌اش بد است چون پرسش مهر فرهنگیان نیز چند سالی است بلاتکلیف مانده و به برگزیدگان جایزه داده نشده است. پس بیراه نیست اگر نتیجه بگیریم پرسش مهر که در ابتدای هر سال تحصیلی مطرح می‌شود فقط اقدامی است نمادین که از فلسفه وجودی‌اش فاصله گرفته که البته فرهنگیان و دانش‌آموزان نیز این شرایط را درک کرده‌اند و هر سال کمتر از سال قبل در این رقابت شرکت می‌کنند، موضوعی که مقام مطلعی که ما از او در این باره کسب اطلاع کردیم آن را تائید کرد و توضیح داد که برای پرسش مهر 92 کمتر از هزار اثر به آموزش و پرورش رسیده است.

پرسش مهر، فرصتی برای شکوفایی

انگار به همه دانش‌آموزان ایران یک موضوع انشای واحد می‌دهیم وقتی از آنها می‌خواهیم در پاسخ به سوال رئیس‌جمهور قلم بزنند و آثاری بدیع از خود خلق کنند. پرسش مهر را باید از این زاویه نگاه کرد تا فهمید این رقابت ملی برای نظام آموزش و پرورش کشور یک فرصت است، اما در سال‌های اخیر به این فرصت اهمیت داده نشده و حتی برخی مواقع به آن به چشم اقدامی غیرضروری نگاه شده که هزینه‌بر است، در حالی که مواجه کردن دانش‌آموزان با یک پرسش اساسی که آنها را به تفکر و پژوهش وامی‌دارد حتی اگر نیاز به هزینه داشته باشد عایدی‌اش بیش از هزینه‌ای است که صرف می‌شود.

امروز آموزش و پرورش در پی تربیت دانش‌آموزان پژوهشگر است، افرادی که نسبت به آنچه ​می‌بینند و می‌شنوند حساس باشند و برای یافتن پاسخ پرسش‌های ذهنی خود دست به کاوش بزنند. پرورش خلاقیت و نوآوری در جمعیت دانش‌آموزی کشور نیز از اهداف دیگر مورد تاکید است تا دانش‌آموزان از پوسته قدیمی و بسته خود خارج شوند و جسارت خلق اثر پیدا کنند.

تاکید بر مهارت‌های نوشتاری و تقویت زبان فارسی در مدارس نیز از تاکیدات آموزش و پرورش است که قصد دارد نوشتن را برای دانش‌آموزان جذاب کند. حالا اگر به پرسش مهر بهتر نگاه شود این یک سوال در واقع ابزاری است برای رسیدن آموزش و پرورش به همه این مقصودها، یعنی زدن یک تیر به چند نشان، یعنی وارد کردن میلیون‌ها دانش‌آموز به رقابتی ملی و سالم که افزایش دانایی و توانایی را به دنبال می‌آورد. پس بهتر است دقیق‌تر فکر شود به این که یکی از راه‌های داشتن دانش‌آموزان باانگیزه که برای تفکر و پژوهش انگیزه کافی دارند و به شوق دریافت هدیه از رئیس‌جمهور تلاش می‌کنند، جدی گرفتن پرسش مهر است.

دولت‌های قبل از دانش‌آموزان چه پرسیدند؟

پرسش مهر در کشور سابقه‌ای چهارده ساله دارد یعنی 14 سال است در روزهای ابتدایی مهر روسای جمهور در یکی از مدارس کشور حاضر می‌شوند و از آنها می‌خواهند به پرسشی که مدنظر آنهاست پاسخ دهند که تجربه این سال‌ها نشان داده هر دولت به فراخور باورها، اهداف، اولویت‌ها و دغدغه‌هایش، پرسش مهر را طراحی می‌کند.

​سال 91 که آخرین سال فعالیت دولت دهم بود رئیس‌جمهور یک سوال کلی از دانش‌آموزان کشور پرسید، این که: «اهداف شما چیست و برای زندگی، مکتب و جامعه خود چه برنامه‌ای دارید؟»

سال قبل از آن نیز رئیس دولت دهم از دانش‌آموزان سوالی تا حدی مشابه پرسید که طولانی نیز بود و حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شد: «اگر شما جای رئیس‌جمهور بودید برای ساختن و سعادت ایران و برای اعتلای نام مردم و پیشبرد امور کشور چه می‌کردید؟ با مسائل جهانی چگونه برخورد می‌کردید؟ برای ریشه‌کنی فقر و آبادانی ایران چه کار می‌کردید؟ و در یک کلام اگر رئیس‌جمهور بودید برای ایران چه اقداماتی انجام می‌دادید؟»

​سال 89 نیز این سوال از دانش‌آموزان پرسیده شد که: «تصویری که از آینده ایران در ذهن شماست چیست و دوست دارید ایران به کجا برسد؟»

​ سال 88 نیز یک سوال کلی و ایدئولوژیک مطرح شد: «رابطه علم با رشد و کمال و پیشرفت انسان چیست؟ آیا بدون علم می‌توان به مراتب انسانی دست یافت؟ پیامبران از چه طریقی راه کمال را برای انسان‌ها قرار دادند؟»

​ سال 87 اما که از سال‌های استقرار دولت نهم بود رنگ و بوی پرسش‌ها با سال‌های بعد از آن تفاوت داشت به طوری که رئیس‌جمهور پرسید: «چه کنیم خدمتگزار خوبی باشیم، راه‌های خدمتگزاری چیست و چه کنیم روحیه خدمتگزاری در جامعه گسترش یابد؟»

در سال 86 نیز پرسش مهر به دنبال پاسخ‌های کاربردی از سوی دانش‌آموزان بود چون رئیس‌جمهور پرسید: «چه عواملی ما را در مسیر پیشرفت همه جانبه قرار می‌دهد؟ عوامل پیشرفت ایران چیست و موانع پیشرفت کدام است؟»

حرف‌هایی که دانش‌آموزان به رئیس‌جمهور زدند

بیشتر دانش‌آموزان دوره متوسطه در رقابت پرسش مهر شرکت می‌کنند و این را تجربه 14 سال قبل نشان داده است. در رقابت سال تحصیلی 93 ـ 92 نیز مدارس متوسطه فعال‌تر بودند و البته دبیرستانی‌ها فعال‌تر از دیگران. برخی از این دانش‌آموزان حرف‌های قشنگی خطاب به رئیس‌جمهور زدند، مثل یک دختر دانش‌آموز از دورود که به حسن روحانی نوشت: «بابا جونم می‌خوام بهت بگم وقتی سوار ماشین مدل بالات شدی و رسیدی به چهارراهی که بچه‌های کوچیک فال می‌فروشن و شیشه ماشینارو با التماس پاک می‌کنن و کلی هم توهین می‌شنون، تو به اونا لبخند بزنی و بگی من همه جنساتونو می‌خرم... من دوست دارم طوری به وظایفت عمل کنی که وقتی مسئولیتت تموم شد مردم از رفتنت ناراحت بشن. نذار تو دوره‌ای که هستی یکی شب از فقر نون خالی بخوره و دیگری غذایی مفصل داشته باشه.»

امسال یک پسر دانش‌آموز از بافت هم دو خواسته از رئیس‌جمهور داشته، یکی مقابله با فساد اخلاقی و اداری و پایان دادن به مسائل جناحی و حزبی. او نوشته: «هر کسی که بهتر می‌تواند به مردم خدمت کند باید در موقعیت‌های حساس قرار بگیرد و به اعتقاد من تنها معیار برای عزل و نصب‌ها باید شایستگی افراد باشد.»

دانش‌آموز دختری از خرم‌آباد هم این طور نوشته: «اگر پدرم رئیس‌جمهور بود توصیه می‌کردم به اشتغال جوانان توجه ویژه داشته باشد، توصیه می‌کنم کشور را سلیقه‌ای اداره نکند، همه سدها را خراب کند تا دریاچه ارومیه از خشکی نجات پیدا کند، مواظب جنگل‌ها و حیوانات باشد و آنقدر مدرسه بسازد که کسی مجبور نشود در کلاس‌های کپری درس بخواند یا مجبور به ترک تحصیل شود.»

در بخش شعر هم اشعار دو دانش‌آموز خطاب به رئیس‌جمهور خواندنی است. پسر دانش‌آموزی از نهاوند گفته: «گر باب شود رئیس‌جمهور/ قدرت نکند دو چشم من کور/ از خواسته‌های خود بکاهم/ قاضی بشود عقل و کلاهم/ کاخی نکنم بنا به آمل/ یک سر به خزر سری به بابل/ گویم پدرم ببین خدا را/ احوال قدیم و حال ما را/ پیش از تو بسی بزرگ بودند/ خدمت به من و تو می‌نمودند/ القصه پدر به همت خویش/ ایرانی بساز بهتر از پیش»

و دانش‌آموز دیگری از یزد چنین سروده: «با خودم فکر می‌کنم یک روز/ پدر من رئیس‌جمهور است/ در زمان ریاست پدرم/ دشمنی‌ها ز کشورم دور است/ کار او هست سخت جانفرسا/ مطمئنم که پیر خواهد شد/ ایده‌هایش اگر ثمر بدهد/ کشورم بی‌نظیر خواهد شد/ پدرم باید از همان اول/ فکر و تدبیر را بها بدهد/ بهترین کار خدمت خلق است/ فرصتش را اگر خدا بدهد»(مریم خباز /گروه جامعه)