کول‌بران؛ باری روی دوش، پایی روی مین

از دیرباز برخی مرزنشینان کشور ما معیشت خود را از طریق تردد در مرز و واردات و صادرات جزیی کالا تامین می‌کردند و کول‌‌بری نیز پیشه آنها نامیده می‌شد، اما بتدریج با جدی شدن بحث حفظ امنیت در مرزها، تردد آزاد کول‌بران با دشواری​هایی همراه شد ولی آنان برای تامین ارتزاق باز هم حاضر بودند خطرهای تردد در مرز را به جان بخرند و تبعات آن را که گاهی رفتن روی مین و معلولیت و گاهی قرار گرفتن در تیررس شلیک نیروهای مرزبانی بود، بپذیرند.

این شرایط پیچیده، مسئولان را بر آن داشت تا طرح تجارت چمدانی را راه‌اندازی کنند و به عبارتی به تردد کول‌بران و مرزنشینان در دو سوی مرز با اعمال نظارت‌هایی جنبه قانونی بدهند. بر این اساس بازارچه‌های مرزی فعال شد و کارت‌هایی با سهمیه یک تا چند میلیون تومانی برای مرزنشینان صادر شد تا بتوانند ماهانه یک یا دو بار در مرزهایی که بازارچه‌های مرزی فعال دارد ، تردد و برای تامین مایحتاج خود از طریق واردات و صادرات کالا اقدام کنند. این طرح البته به دلیل فعال نبودن بسیاری از بازارچه‌های مرزی، در عمل نتوانست چندان موفق باشد و به همین دلیل همچنان شاهد تردد کول‌بران در مسیرهای غیرقانونی، سخت، ناهموار و پرخطر هستیم که گاه این ترددها با آسیب‌های جانی برای آنها همراه است.

محمد که در مریوان مغازه‌ کوچکی دارد و پیش از این کول‌‌بر بوده است، با بیان این‌که همه کسانی که کول‌‌بری می‌کنند از سرناچاری است و بیشتر اهالی روستا به این کار مشغولند،به سایت محلی کردستان زریان می‌گوید: کول‌‌بری کار سخت و طاقت‌فرسایی است، زیرا اگر به مأموران برخورد نکنید و بازداشت و جریمه هم نشوید، سقوط کردن و افتادن و خطر مین همیشه وجود دارد.

وی می‌افزاید: از همه مشکل‌تر حمل سوخت است، که یک نفر مجبور می‌شود چند پیت ۲۰ لیتری را به یک‌باره روی کول و دست خود حمل کند، ولی در ازای آن مبلغ بسیار ناچیز ۱۵ تا ۲۵ هزار تومان را دریافت کند.

وی با اشاره به زنان مسنی که به این کار مشغول هستند، می‌گوید: ظاهر آنها بسیار پیر و فرسوده به نظر می‌آید، اما هنگامی که سنشان را سوال می‌کنی سی تا سی و پنج ساله هستند، در حالی که در نگاه شما حداقل پنجاه و پنج ساله و شصت ساله به نظر می‌رسند. سرما، گرما و تحمل این همه سختی آنها را به این روز درآورده است. بیشتر آنها سرپرست و نان‌آور خانواده هستند، برخی نیز شوهرشان در همین راه معلول و کشته شده است.

به گفته محمد بسیاری از دانشجویان بومی و دانش‌آموزان نیز در فصل تعطیل به این کار مشغول هستند.

یونس که ساکن پیرانشهر کردستان و نان‌آور یک خانواده چهار نفره است نیز با وجود معلولیت و نداشتن دو پا از 12 سال پیش تاکنون، برای گذران زندگی‌اش، به کول‌بری روی آورده است.

وی در گفت و گو با ایرنا ضمن بیان این‌که کول‌‌بری حتی برای آنانی که دو دست و دو پا دارند، شغل پرمخاطره و سختی است، چه برسد به من که فقط دو دست دارم، می‌افزاید: اما چاره‌ای نیست. فقر، آدم را وادار به هر کاری می‌کند.

بازکردن حساب بانکی برای مرزنشینان

نماینده مردم استان کرمانشاه در مجلس درباره بهبود وضع این کول‌بران به فعال شدن مرزهای شوشمی، شیخ صالح و تیلکو اشاره می‌کند و می‌گوید: طرح‌ها و راهکارهایی برای ساماندهی و مساعد شدن وضع کول‌بران این استان و بویژه در شهرهای مرزی پاوه و ثلاث باباجانی به تصویب رسیده است و مهم‌ترین طرحی که هم‌اکنون مقدمات آن در حال اجراست، مربوط به مرز شوشمی در منطقه اورامانات است چرا که این مرز، باز و کول‌بری و تردد مسافر در آن آزاد اعلام شده و قرار است شرایطی برای مرزنشینان شهرستان‌های اورامانات (پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی) فراهم شود تا آنها بتوانند با ثبت‌نام و دریافت کارت عبور، علاوه بر تردد به اقلیم کردستان عراق از طریق بازارچه مرزی شوشمی، در صورت تمایل به واردات و صادرات کالا نیز برای تامین معیشت خود اقدام کنند.

نعمت‌الله منوچهری در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این‌که تاکنون حدود هزار نفر در سامانه‌ای که به همین منظور راه‌اندازی شده است، ثبت‌نام کرده‌اند، می‌افزاید: کار صدور کارت تردد برای این افراد و توزیع آن تا یکی دو هفته آینده پایان می‌پذیرد و این افراد می‌توانند با در دست داشتن این کارت، سالانه پنج الی شش بار از مرز عبور کرده و هر بار به مدت چند روز در کردستان عراق اقامت داشته باشند و به کار ورود و خروج کالا به میزانی که در قانون آمده، اقدام کنند.

نماینده پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی با اشاره به این‌که این امر در کاهش مشکلات اقتصادی مردم این منطقه تاثیرگذار است و بازگشایی مرز شوشمی تحول و دگرگونی قابل توجهی در منطقه اورامانات ایجاد خواهد کرد، می‌گوید: یکی دیگر از طرح‌هایی که قرار است برای کمک به وضع معیشت مرزنشینان و ساماندهی کار و بار کول‌بران بزودی اجرایی شود، باز کردن حسابی برای مرزنشینان است تا تعاونی‌های مرزنشینان که در زمینه ورود و خروج کالا فعالیت می‌کنند، هر ماه سود حاصل را به حساب سرپرستان خانوارهای مرزنشین واریز کنند.

وی با بیان این‌که تعاونی‌های مرزنشینان تاکنون چندان فعال نبودند، به همین دلیل ساماندهی آنها نیز در دستور کار است، یادآور می‌شود: در همین راستا قرار است رئیس و هیات رئیسه این تعاونی‌ها دوباره از سوی مردم و با رضایت آنها انتخاب شوند و همچنین هرچند وقت یکبار بیلان کار نیز از آنها دریافت شود تا با فعال شدن دوباره آنها، رونق اقتصادی در منطقه حاکم شود و مرزنشینان از آن بهره‌مند شوند.

شهریار حیدری، مدیرکل امنیتی انتظامی استانداری کرمانشاه هم با اشاره به راه‌اندازی سامانه ثبت‌نام تردد مسافر از مرز شوشمی پاوه به اقلیم کردستان عراق، این کار را امتیازی بی‌نظیر برای مردم پاوه و اورامانات عنوان کرد و گفت: از این پس تردد از مرز شوشمی با کارت انجام خواهد شد و در صورت رضایتمندی از این امر بعد از یک سال مرز شوشمی به عنوان مرز رسمی تردد مسافر اعلام می‌شود و تردد از آن با گذرنامه و بدون محدودیت انجام خواهد شد.

نماینده مردم سیستان و بلوچستان در مجلس نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: در سال گذشته طرحی به منظور بهبود وضع معیشت مرزنشینان به تصویب رسید که براساس آن مقرر شد برای تمام مرزنشینان ساکن در شعاع 20 تا 50 کیلومتری مرزها، کارتی صادر شود که با آن بتوانند ماهانه حدود 1.5 تا سه میلیون تومان کالا از طریق مرز جابه‌جا کنند.

هدایت‌الله میرمرادزهی با بیان این‌که با صدور این کارت‌هاو تحویل آنها به مردم، عملا کل طرح متوقف شد، می‌افزاید: مردم این استان با توجه به خشکسالی‌های طولانی و از بین رفتن فرصت‌های اشتغالزایی از طریق کشاورزی و دامداری و نبود صنایع و کارخانه، چاره‌ای جز کول‌‌بری برای گذران زندگی خود و فرار از مرگ و نابودی ندارند؛ وقتی این امر از طریق مبادی قانونی تحقق نمی‌پذیرد، پس بناچار به قاچاق و ترددهای غیرقانونی روی می‌آورند.

نماینده سراوان، سیب و سوران و زابلی در مجلس افزود: مردم و مرزنشینان به انجام این نوع کار که درآمد روزانه آن 20 تا 30 هزار تومان است، تمایلی ندارند و به اجبار و اکراه به آن روی می‌آورند. تماس‌های مکرر خبرنگار ما با مسئولان استانداری دو استان کرمانشاه و کردستان برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره وضع کول‌بران و مرزنشینان بی‌نتیجه ماند و هیچ‌کدام از آنان حاضر به پاسخگویی نشدند.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران