هراس والدین از رفتار​های ممنوع کودک

جام جم سرا: گاهی تکرار این رفتارش چنان عصبانی و سردرگمم می‌کند که به تنبیه متوسل می‌شوم تا شاید دست از این کار زشت و قبیحش بر دارد. اصلا متوجه نیست کجا و پیش چه کسی این رفتار را انجام می‌دهد. چند وقت پیش در یک مجلس مهمانی متوجه شدم او دوباره....؛ پیش همه دوستان و آشنایان آبرویم را ریخت. همه فکر کردند من در تربیت او کوتاهی کرده‌​ و آداب به او یاد نداده‌ام.

با آن‌که از پدرش بسیار حساب می‌برد، اما او هم نتوانست​ ​ این رفتارش را ترک دهد. دیگر نمی‌دانم چه کنم؟ خسته شده‌ام! هر کاری که بگویید انجام داده‌ام ولی گوشش بدهکار نیست و فرمان نمی‌برد.

حتی گمان می‌کنم به خاطر لجبازی با من این کار را انجام می‌دهد و می‌خواهد حرص من و پدرش را در بیاورد. می‌ترسم با این کار زودتر به بلوغ برسد و بعدها دچار انحراف یا مشکل جنسی شود.

در ارتباط با آنچه ذکر شده باید گفت خودارضایی، بخشی از تمایلات جنسی دوران کودکی به شمار می‌آید و یکی از رفتارهای دوران کودکی است. زمانی که آگاهی‌های جنسی کودک افزایش می‌یابد، او ممکن است شروع به آزمایش خودارضایی کند. خودارضایی کودک حول و حوش پنج یا شش سالگی، سنی که کودک تفاوت جنسیتی دختر و پسر را متوجه می‌شود، بروز پیدا می‌کند. در واقع روان‌شناسان معتقدند این رفتار به اصطلاح جنسی کودک، تفاوت بسیاری با رفتار جنسی دوران بلوغ و بزرگسالی دارد و در معنای دیگری قابل توصیف است.

اگر کودک اندام جنسی خود را لمس می‌کند یا آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و به‌کرات این رفتار کنجکاوانه‌اش را نیز تکرار می‌کند، هرگز به این معنا نیست که دچار بیداری جنسی شده است یا صحنه‌ای را مشاهده کرده و به تقلید آن این کار را انجام می‌دهد، بلکه این وارسی‌های مکرر و دائم چیزی نیست جز شناخت کودک از بدن خویش و آگاهی از دخل و تصرف خود بر بدنش. گاهی کودک طی این شناخت، عضوی از بدن که حالا اندام جنسی‌اش است را لمس کرده و بعد از آن، احساس لذتی را کسب کرده که باعث شده است دوباره برای تجربه آن لذت، تکرارش کند. لذت این حالت در کودک درست مثل لذت کودکی است که او هم طی همین جریان شناخت و کشف بدن خویش، دست به بینی‌اش می‌کند و با آن ور می‌رود و دوباره به‌‌رغم گوشزدهای والدینش دست در بینی‌اش می‌کند.

به دلیل تابو بودن امور جنسی، این عمل کودک بیش از هر رفتار دیگری که به شناخت وی از بدنش منجر می‌شود، مورد توجه والدین قرار می‌گیرد و وحشتشان را برمی‌انگیزد و آنان را در نحوه برخورد با آن رفتار دچار مشکل می‌کند.

بسیاری از مادران با مشاهده چنین رفتاری (خودارضایی) از فرزند خود، احساس ناراحتی می‌کنند و به تقلا می‌افتند تا هرچه سریع‌تر این رفتار کودکانشان را ترک دهند. آنها مدام به ترفندهای مختلفی متوسل می‌شوند تا به هر طریق ممکنی آن را حذف کنند.

با نصیحت کردن، اخم کردن، قهر کردن، کتک زدن، با ترساندن از پدر و... هرگز هیچ پدر و مادری نتوانسته است در حذف این رفتار موفق باشد. در ادامه این یادداشت سعی کرده‌ایم راهکارهای علمی را که منطبق بر روان‌شناسی کودک است و برای ترک این عادت رفتاری کودک مناسب است، بیان کنیم.

با خودارضایی کودک چه باید کرد؟

بر ترس و اضطراب خود غلبه کنید و با حفظ آرامش پیش بروید. یقین داشته باشید هرگز خودارضایی کودک شما، به انحراف یا مشکل جنسی در آینده منجر نمی‌شود مگر در مواردی خاص و بحرانی.

در برخورد با این رفتار کودک، با همسرتان هماهنگ شوید. این گونه نباشد که شما مساله را جدی بگیرید و همسرتان به اندازه شما حساسیت نداشته باشد. در ضمن لازم است راجع به چگونگی عکس‌العمل به رفتار کودک، با همسرتان گفت‌وگو کنید و هر دو با روش‌های یکسانی با مشکل خودارضایی کودک مواجه شوید.

برخی والدین در همان اولین روزهای شروع این رفتار، به گونه‌ای نامناسب (تنبیه، دعوا و...) برخورد می‌کنند. این شیوه عکس‌العمل پدر و مادرها، بیشتر کودک را جری و به انجام و تکرار آن راغب می‌کند. چون کودکان باهوش هستند و متوجه می‌شوند با این رفتار می‌توانند والدینشان را کنترل کنند و حرفشان را به کرسی بنشانند.

وقتی شما به یکباره به این رفتار کودک، بیش از دیگر رفتارهایش توجه می‌کنید، او می‌فهمد خبری هست! چون شما کمی از نظر او غیرعادی برخورد کرده‌اید. پس بهتر است از شدت میزان توجه خود بکاهید و خشم‌تان را کنترل کنید. حالا دیگر می‌دانید علت آن کنجکاوی و شناخت بدن است نه چیز دیگر.

بهترین کار هنگام خودارضایی کودک، استفاده از تکنیک توجه برگردانی است. به محض شروع این کار، توجه کودک را به چیز دیگری که برای او جالب‌تر است، جلب کنید.

هرگز برای ترک این عادت به زور و تنبیه متوسل نشوید. اگر این کار را انجام دهید کودک فقط در مقابل چشمان شما این رفتار را انجام نخواهد داد و در جایی دیگر و به دور از چشم شما که منبع تنبیه هستید، آن را انجام خواهد داد و حتی گاهی به خاطر جبران محرومیت زمانی‌هایی که خودارضایی نکرده، به انجام چند باره آن متوسل خواهد شد تا در دنیای خود، به شما بفهماند می‌تواند کاری را که دوست دارد انجام دهد ولو این‌که شما از آن مطلع نباشید.

از تکنیک جایزه ستاره‌ها استفاده کنید. ظرف شیک و زیبای کودکانه‌ای را تهیه کنید و با کاغذهای رنگی ستاره یا هر شکل دلخواهی را همراه کودک نقاشی و آماده کنید. به کودک بگویید هر روزی که این رفتارش را انجام ندهد حق دارد ستاره‌ای داخل ظرف بیندازد. وقتی تعداد ستاره‌ها پنج تا شد به او جایزه خواهید داد. اگر کودک این مرحله را با موفقیت طی کرد تعداد ستاره‌ها را برای دریافت جایزه بعدی به ده عدد می‌رسانید و در صورت موفقیت دوباره 15 و در مرحله بعد 20. این کار را آن‌قدر ادامه می‌دهید تا رفتار کودک ترک شود.

برای ترک رفتار کودک، قانون بگذارید و در اجرای قانون نیز به هیچ وجه کوتاه نیایید. پیامد مثبت ترک رفتار و پیامد منفی انجام رفتار را برایش تعریف و مشخص کنید، مثلا بگویید: اگر این رفتار را ترک کنی می‌توانی با بچه همسایه بازی کنی و اگر این رفتار را انجام دهی تا دو ساعت از بازی کامپیوتری محروم خواهی بود. با این قانون، شما به او حق انتخاب داده‌اید و او را مسئول رفتارش قلمداد کرده‌اید. با اصرار به اجرای این قانون و در صورت لزوم سخت کردن قانون می‌توانید در مدت زمان اندکی، عادت کودک را ترک دهید.

هرگز به او نگویید این رفتار تو مرا ناراحت می‌کند، چون او متوجه این ناراحتی شما نمی‌شود و رفتار خود را بد نمی‌داند. بهتر است به او بگویید: این رفتار جالبی نیست مگر نه! با این سوال خبری خود، او را نه‌تنها متوجه زشتی این کار کرده‌اید بلکه به او به طور غیرمستقیم نیز می‌فهمانید از این کارش خوشتان نمی‌آید. از آنجا که کودک به نظر شما راجع به خودش اهمیت می‌دهد، صد درصد سعی خواهد کرد برای شادی شما هم که شده، رفتارش را تا آنجا که ممکن است تکرار نکند.

مبادا پیش کودک با دیگران بویژه افراد مورد علاقه کودک اعم از مادربزرگ، پدربزرگ، خاله، عمه و... راجع به این رفتارش صحبت کنید، چون قبح این عمل خصوصی را از بین می‌برید و کودک را نسبت به انجام آن بی‌پروا می​کنید.

چه‌بسا شما با بیان این رفتار گمان می‌کنید کودک متنبه می‌شود یا از دیگر دوستدارانش حرف شنوی پیدا می‌کند و رفتارش را ترک می‌نماید، درحالی که با این عمل، کودک جرات انجام و تکرار بیشتری در خود احساس کرده و حتی در جمع نیز خودارضایی می‌کند. در صورتی که تجارب بالینی متعدد نشان داده است کودکان کمتر در جمع به این رفتار مشغول می‌شوند.

اگر کودک در جمع این کار را انجام داد، به جای دعوا کردن و داد زدن سر او یا گفتن ماجرا به دیگران و ابراز استیصال خود از این رفتار و... بهتر است با قاطعیت تمام و کنترل خشم خود برخیزید و کودک را از اتاق خارج کنید و در اتاقی دیگر، بدون آن‌که به او توضیح اضافی دهید(مگر به تو نگفته بودم در مهمانی این کار را نکن، چرا دوباره این کار زشتت را انجام دادی و...) فقط به او بگویید تا 5 دقیقه اجازه نخواهید داد به اتاق برود، سپس بعد از گذشت این زمان، به اتاق برگردید.

اگر دوباره تکرار کرد، زمان را 10 دقیقه کنید و در صورت تکرار مجدد 15 دقیقه و تکرار دیگر 20 دقیقه، پس از گذشت این زمان اگر کودک رفتارش را ترک نکرد او را از جمع خارج کنید و پشت دستش بزنید. در صورت تکرار مجدد با بیان این‌که «دفعه قبل به تو هشدار داده بودم که اگر رفتارت را ترک نکنی از مهمانی محروم می‌شوی! »، مجلس را ترک می‌کنید.

از آنجا که کودکان علاقه زیادی به قصه شنیدن دارند شما می‌توانید با خلاقیت خود، داستان‌هایی را برای کودک بسازید و تعریف کنید قهرمان داستان انجام چنین رفتاری را دوست ندارد و هرگز انجامش نمی‌دهد و به خاطر همین مورد تائید خانواده و دوستانش است.

اگر فکر می‌کنید این رفتار کودکتان تقلیدی است و چیزی بیش از شناخت بدنش است، بهتر است منبع تقلید را جستجو کرده و او را از دیدگان فرزندتان دور کنید. مثلا​ برخی والدین بی‌احتیاطی می‌کنند و رفتارهای جنسی خود را به طور ناخودآگاه به نمایش می‌گذارند، در محلی که کمتر به شئونات اخلاقی توجه می‌شود، کودک مکرر حضور می‌یابد، ارتباط کودک با دوستانی که آنان مرتکب این رفتار می‌شوند، تماشای فیلم‌های ماهواره‌ای و اینترنتی با فرض این‌که کودک در این سن متوجه این امور نمی‌شود و... می‌تواند باعث تقلید یا گاهی بیداری جنسی زودهنگام او شود. پس مراقب این الگوهای همانندساز باشید.

چه زمانی باید به پزشک یا روان​شناس مراجعه کرد؟

خودارضایی کودک حول و حوش هفت سالگی، درست همان زمانی که هوشیاری اجتماعی کودک افزایش می‌یابد و احساس شرم در او پدیدار می‌شود از بین می‌رود. در این سن کودک شما قطعا خواهد فهمید این رفتار یک فعالیت خصوصی است و انجام آن در مقابل دیگران چندان جلوه خوشایندی ندارد.

در این زمان اگر او دوباره این رفتار را انجام داد و حتی به کرات تکرارش کرد باید نگران شوید و بدانید ممکن است مشکل‌ساز شود. در چنین وضعی دنبال علت باشید. گاهی خودارضایی نشانه تحت استرس بودن کودک است یا نتیجه بی‌توجهی و کمبود مهر و محبت به او در خانه است. در موارد کمیابی نیز می‌تواند نشانه سوء‌استفاده جنسی از کودک باشد.

برخی کودکانی که مورد سوء‌استفاده قرار می‌گیرند بیش از حد به جنسیتشان علاقه‌مند می‌شوند و به رفتارهای این چنینی تمایل بسیار نشان می‌دهند. اگر خودارضایی به صورت مشکل بروز کرد با پزشک متخصص اطفال یا روانشناس کودک در میان بگذارید و از او کمک‌های تخصصی‌تری بخواهید. (ضمیمه چاردیواری)

نسرین صفری‌ / ‌روان​شناس