اما و اگرهای طرح مجلس برای افزایش جمعیت

جام جم سرا:طرح دو فوریتی مجلس مبنی بر پیشگیری از کاهش رشد جمعیت کشور در ۴ ماده و ۲ تبصره تنظیم شده و بر این اساس زین پس، مرتکبین به اقدام در خصوص عقیم‌سازی، سقط جنین و تبلیغات در مورد مشوقین به کاهش فرزندآوری به مجازات محکوم می‌شوند.

روند کاهش جمعیت با وجود کنترل جمعیت از روش‌های مختلف به حدود ۲۵ سال گذشته (سال ۱۳۶۸) باز می‌گردد و اکنون که جمعیت رو به پیری می‌رود طرح چکشی و ۲ فوریتی مجلس تا چه حد در اجرا موفق است؟

موافقان می‌گویند: «جلوی ضرر را از هر کجا بگیری، منفعت است» و مخالفان، نگران سلامت و بهداشت زنان و سپس خانواده هستند. برخی‌ها هم که احتمالا یکی به نعل و یکی به میخ می‌زنند، می‌گویند تا زمانی که اقدامات سلبی برای جلوگیری از کاهش موالید صورت نگیرد، اقدامات ایجابی برای افزایش جمعیت بی‌فایده است. به نظر می‌رسد آنچه در سخنان رهبری در ارتباط با ابلاغیه به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام آمده است مستمسک طرح دوفوریتی قرار می‌گیرد. ایشان در بیاناتشان به اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی پرداخته‌اند و مجلس را به اجرای سیاست‌های کلی جمعیت در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته فراخوانده‌اند. البته اشاره مستقیم رهبری به راه‌های چگونگی رسیدن به هدف نیست، بلکه در جزئیات سیاست‌های کلی جمعیت به ارتقا پویایی و بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری، رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد آمده است. توجه به اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران بویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و مؤسسات حمایتی‌ ذی‌ربط هم در ادامه سیاست‌های ایجابی رهبری حائز اهمیت است. حال ببینیم جزئیات طرح ارائه شده توسط نمایندگان مجلس می‌تواند راهی برای رسیدن به هدف کلان افزایش جمعیت باشد؟ آیا راه‌های پیشنهادی و اجرای آنها می‌تواند علاوه بر کمیت به کیفیت جمعیت نیز نظری داشته باشد؟

ممنوعیت سقط جنین؛ همه یا هیچ؟! فرزندآوری کی و چگونه؟

ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی می‌گوید: «اگر طبیب یا ماما یا داروفروش، اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می‌کنند، وسایل سقط جنین را فراهم سازند یا مباشرت به اسقاط جنین کنند، به حبس از ۲ تا ۵ سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد گرفت.»

سقط جنین در ایران آمار مشخصی ندارد. آخرین آمار مربوط به سال ۷۷ است. دکتر محمد اسماعیل مطلق، مدیر کل دفتر سلامت و جمعیت خانواده در مدارس وزارت بهداشت می‌گوید: «هر سال حدود ۹۰ هزار جنین در کشور به صورت قانونی و غیرقانونی سقط می‌شود، یعنی به طور متوسط هر روز ۲۲۱ جنین و در هر ساعت ۹ جنین سقط می‌شوند. وی با بیان اینکه ۱۰ تا ۱۵ درصد بارداری‌ها به سقط منجر می‌شود، می‌گوید: «بررسی‌ها نشان می‌دهد از ۹۰ هزار سقط در سال، ۸۰ هزار سقط غیرقانونی است و به نظر می‌رسد در حال حاضر سالانه ۱۲۰ هزار سقط غیرقانونی انجام می‌شود.»

اما حتی دست پزشک قانونی از آمار سقط‌ جنین‌های غیرقانونی خالی است و به گفته رئیس پزشکی قانونی منطقه مرکزی تهران، فقط آمار سقط‌ جنین‌های قانونی و سقط‌های غیرقانونی که منجر به فوت مادر می‌شوند، در پزشکی قانونی ثبت می‌شوند. آمارهای این سازمان نشان می‌دهد در سال ۸۹، ۴ هزار و ۲۰۲ مورد مجوز سقط صادر شده که نسبت به سال پیش از آن ۸/۱۸ درصد افزایش داشته است.

با وجود آنکه امکان سقط درمانی در کشور ما وجود دارد. بسیاری از سقط جنین‌ها موبوط به مواردی است که مادران باردار بدون هیچ مشکلی می‌توانند فرزند خود را به دنیا بیاورند، اغلب این زنان بارداری ناخواسته‌ای داشته ‌اند و از آنجا که آمادگی روحی و روانی لازم برای فرزندآوری را ندارند، به هر روشی سعی می‌کنند تا جنین خود را سقط کنند. فارغ از اینکه چه عوارض روحی و جسمانی آنها را تهدید می‌کند.

سال ۷۶ بود که برای اولین بار جامعه پزشکی با فتوای مقام معظم رهبری برای «تالاسمی ماژور» با اجازه سقط جنین مواجه ‌شد.

«آسیه جعفری»،«متخصص پزشک قانونی و پزشک معین واحد مرکز اداره کل پزشکی قانون استان تهران» در ارتباط با ارائه مجوز سقط درمانی می‌گوید: «این مجوز تا پایان ۱۹ هفتگی صادر می‌شود برای همین زوجینی که مدارکشان کامل باشد و مدرکی داشته باشد که زوجیت آنها را ثابت کند، برای تأیید حَرَج۱ مادر، به سه پزشک مربوطه مراجعه می‌کنند. اما این مجوزها تنها در مراکز استانها داده می‌شود».

بیماری‌هایی که به واسطه آن مادر می‌تواند جنین خود را سقط کند:
- به گفته پزشکان هر نوع ناهنجاری که موجب حَرَج مادر پس از تولد نوزاد شود، بارداری مشمول سقط خواهد شد.

- تنها یک پنجم موارد سقط به دلیل موارد مادری و چهار پنجم به دلیل ناهنجاری‌های جنینی است. مشکل؛ تفسیر واژه تهدید جانی مادر در متن قانون است. گاهی بیماری منجر به مرگ مادر نمی‌شود، اما عوارضی برای او دارد که قانون باید تفسیر روشنی ارائه کند. بنابراین، سقط جنین در برخی موارد نه تنها پیشگیری نمی‌شود، بلکه به دلایلی که ذکر شد توصیه می‌شود.

- بیماری دریچه‌ای قلب که به نارسایی قلبی همراه با تنگی نفس شدید منجر می‌شود.

- هر نوع بیماری حاد قلبی غیر از کرونر که همراه با تنگی نفس شدید باشد.

- سابقه بیماری «کاردیو مایوپاتی دیلاته» در حاملگی‌های قبلی( یک نوع نارسایی قلبی پیشرفته).

- افراد مبتلا به سندرم «مارفان» در صورتی که قطر آئورت صعودی این افراد بیش از پنج سانتیمتر باشد.

- افراد مبتلا به سندرم «آیزن منگر» که یک سندرم قلبی – تنفسی شدید است.

- کبد چرب حاملگی، واریس مری، با سابقه خونریزی از «واریس مری» و «هپاتیت اتوایمیون» غیر قابل کنترل است.

- نارسایی کلیه و فشار خون غیرقابل کنترل با داروهای مجاز در دوران حاملگی.

- ابتلا به ویروس غیرقابل کنترل با درگیری یک ارگان اصلی و «اسکولی تها» زمانی که ارگان‌های اصلی درگیر باشند.

- هر بیماری ریوی اعم از «آمفیزم»، «فیبروز»، «کایفواسکولیوزیک» که وارد مرحله ایدز شده باشد.

- «سوریازیس» شدید و عمومی بدن و «ملانوم» نوع پیشرفته که باعث خطر جدی جانی برای مادر شود و همچنین «پمفیگوس ولگاریس».

- تشنج‌هایی که به رغم درمان چنددارویی، مقاوم به درمان باشد.

- آماس‌هایی که باعث ناتوانی بیمار شده باشد.

- «میاستنی‌گرا» و در مراحل پیشرفته به شرط اینکه خطر جانی جدی برای مادر داشته باشد.

- انواعی از بیماری‌های مغزی که با حاملگی تشدید یافته و برای مادر خطر جدی داشته باشد.

- تجاوز و روابط جنسی با محارم.

پیشنهادها و راه‌کارها

فرزندآوری آری، سقط‌ جنین هرگز به شرطی که:
- آسیب‌های فرزندآوری ناشی از عدم تغذیه مناسب و یا زایمان به روش سزارین‌های غیراستاندارد، جان مادرانی که بیش از یک فرزند می‌آورند را تهدید نکند.

- بارداری‌های مکرر جسم مادران را ضعیف می‌سازد، چه بهتر است آموزش‌هایی در جهت بارداری به موقع و حفظ فاصله میان فرزندان پیش از اقدام به فرزندآوری به زوجین ارائه شود.

- زوجین به دنبال پرورش نسل صالح به باور «توافق در فرزندآوری» رسیده باشند. زیرا تربیت فرزندان بیش از یکی نیاز به برنامه‌ریزی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد.

- با وجود بالارفتن آمار طلاق و به ویژه طلاق‌های زیر ۵ سال برای بالا بردن سطح کیفی خانواده فرزندآوری زمانی انجام گیرد که زوجین به تفاهم کامل رسیده باشند، در غیر این صورت تعداد فرزندان طلاق که نتیجه زندگی مشترک کوتاه‌مدت هستند، نسل‌سوخته‌ای هستند که با مشکلات روحی بسیاری روبرویند.

- این باور وجود دارد که برخی زاد و ولدها تضمین‌کننده ازدواج است، پس فرزندآوری در سال‌های استحکام خانواده باید انجام گیرد. به همین دلیل رواج فرهنگ فرزندآوری درست که تحکیم خانواده را وسعت می‌بخشد به جای فرزندآوری تنها با هدف افزایش جمعیت بیشتر توصیه می‌شود.

- بخشی از آمار سقط‌جنین‌ها مربوط به آلودگی‌های محیطی و تأثیر پارازیت‌های محیطی بر جنین است. آلودگی‌های محیطی مثل تأثیر ماندگار کود‌های شیمیایی بر میوه‌ها و سبزی‌ها به بدن منتقل می‌شود؛ ‌و خطر بارداری در مادران را دوچندان می‌سازد.

ممنوعیت پیشگیری از بارداری با روش‌هایی چون وازکتومی و ...
بر اساس طرح پیشگیری از «کاهش رشد جمعیت کشور» آموزش‌های قبل از ازدواج به افراد در راستای کنترل و کاهش جمعیت در مراکز بهداشتی حذف خواهد شد. پس از تصویب یک فوریت طرح پیشگیری از کاهش رشد جمعیت، به گفته عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس دست‌اندرکاران به صرافت افتادند که آموزش‌های قبل از ازدواج و روش‌های پیشگیری از بارداری در درمانگاه‌ها جمع‌آوری شود. همچنین خانواده‌هایی که تعداد فرزندانشان کافی است و تمایلی به بچه‌دار شدن ندارند دیگر به صورت رایگان خدمات در اختیارشان قرار نخواهد گرفت و باید هزینه عمل جراحی وازکتومی را بپردازند.

اجرا کردن چنین قانونی به طور مطلق باز هم مسأله‌ساز است. پس تکلیف افرادی که نیاز به پیشگیری دارند چه می‌شود؟ افرادی که مبتلا به ایدز یا بیماری قلبی یا بیماری‌های ژنتیکی هستند باید از وسایل پیشگیری استفاده کنند. زیرا در صورت بارداری ممکن است نوزاد ناهنجار به دنیا بیاید یا جمع‌آوری قرص‌های جلوگیری از داروخانه‌ها به عنوان ممنوعیت پیشگیری از بارداری نیز راه‌حل مطلقی نیست. زیرا این قرص ‌علاوه بر پیشگیری جنبه درمانی هم دارد و برای مبتلایان به کیست‌های تخمدان توصیه می‌شوند و یا حتی برای درمان ناباروری‌ها در یک مقطع زمانی که باید خانم نابارور از این قرص مصرف کند، اهمیت دارد.

بر اساس قانون سال ۷۲ روش وازکتومی رایگان بود و باعث محدودیت نسل و کاهش جمعیت شد. قانون سال ۹۳ که تصویب شود راه را بر وازکتومی می‌بندد و یا برای کسانی که نیاز به وازکتومی دارند پرداخت هزینه درمانی ضروری است.

راه‌کارها و پیشنهادها:
- زوجین راه دیگری نیز برای کنترل فرزندآوری داشته باشند، نه اینکه از شیوه‌ای استفاده کنند که اگر بعداً قصد فرزندآوری داشتند امکانی وجود نداشته باشد.

- استثناهایی برای مادرانی که مثلاً دچار بیماری قلبی هستند و در فرزندآوری مشکل دارند، در نظر گرفته شود.

- به خانواده‌ها آگاهی و آموزش‌های لازم در جهت عدم استفاده از روش‌های پیشگیری در کنار توجه به سلامت مادران در زمان بارداری ارائه شود.
- آموزش بهداشت در بارداری‌های مادران به ویژه در مناطق روستایی و محروم از وسایل اطلاع‌رسانی به صورت جزوه‌هایی در اختیار مراکز بهداشت در درمانگاه‌ها قرار بگیرد.

- عدم کنترل و پیشگیری از فرزندآوری زمانی انجام بگیرد که آگاهی و دانایی لازم به زوجین کم سن و سال به ویژه در مناطق روستایی برای داشتن فرزندان بیشتر ارائه شده باشد. در غیر این صورت خانواده با موجی از فرزندانی روبرو می‌شود که با عدم برخورداری از امکانات مادی، نارسایی‌های فرهنگی و تربیتی و .... تعادل روحی و روانی را در خانواده با مشکل روبرو می‌سازند و قطعا آینده‌ای مبهم خواهند داشت.

نقطه‌چین‌های شرایط اقتصادی، اجتماعی جامعه و فرزندآوری

اینکه تمایل به فرزندآوری رابطه مستقیمی با مسایل اجتماعی و اقتصادی دارد بر هیچ کس پوشیده نیست، زیرا عدم توجه به بی‌تناسبی شرایط اجتماعی و اقتصادی زوجین و مسأله فرزندآوری تنها سبب بارداری‌های ناخواسته و بدون میل باطنی افراد و به دنبال آن افزایش روش‌های غیربهداشتی سقط جنین در جامعه و به طبع، به خطر افتادن سلامت مادران می‌شود.

محدود کردن ابزارهای پیشگیری از بارداری منجر به افزایش فرزندآوری در قشری از جامعه می‌شود که توانایی مالی پرورش کودک را ندارند، بنابراین جامعه با مشکلات متعددی در این زمینه روبرو خواهد شد.

جامعه‌شناسان معتقدند باروری و هر پدیده اجتماعی دیگری باید در کلیت یک نظام اجتماعی در نظر گرفته شود. برای افزایش جمعیت باید امید به آینده و احساس آرامش در ذهنیت کلان جامعه وجود داشته باشد و مردم حرکت جامعه به سوی زندگی راحت‌تر و رفاه بیشتر را حس کنند.

برخلاف گذشته زوج‌ها در سال‌های ابتدایی زندگی مشترک بچه‌‌دار نمی‌شوند، زیرا علاوه بر اینکه وضعیت اقتصادی و اشتغال پایداری ندارند از پایداری ازدواج خود نیز مطمئن نیستند. برای حل این چالش‌ها به برنامه‌هایی چند ساله نیاز است و باید توجه داشت که با ارائه اجرای تحکمی و تعیین مجازات‌های کلان در برخورد با مرتکبان به تشویق به سقط ‌جنین و یا راه‌های پیشگیری از بارداری با وجود ابعاد پیچیده، این مسأله حل نمی‌شود.

در کشورهایی همچون آلمان و کانادا، مادران نه تنها شغلشان را پس از فرزندآوری و گذران مرخصی‌های قابل توجه زایمان از دست نمی‌دهند، بلکه تأمین مالی سه فرزند در بودجه دولت نیز پیش‌بینی شده است. البته تنها تشویق‌های مالی نیست که انگیزه فرزندآوری را افزایش می‌دهد، تسهیلات آموزشی و رفاهی کودکان نیز از جمله سیاست‌های دولت کانادا برای چنین افزایشی در عرض ۵ سال بوده است.

اگر چه نمی‌توانیم در این مقایسه پا را از این فراتر بگذاریم و وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور خود را با کشورهای توسعه‌یافته در یک کفه ترازو قرار دهیم، اما زمانی که به دنبال راه‌حل‌های فوری برای حل یک مسأله مدت‌دار و پرحاشیه هستیم این مقایسه خالی از فایده نیست. زیرا زن همان زن است که در تمام دنیا قدرت باروری دارد، روش‌های پیشگیری و ... همان روش‌ها هستند که در تمام دنیا توصیه شده و یا منع می‌شوند، اما با وجود تفاوت نگاه دولت‌ها به یک قضیه مشترک با یک هدف مشترک، یعنی همان افزایش جمعیت، پس می‌توان نیم‌نگاهی به برنامه‌های کلان کشورهایی داشت که در این راه موفق شده‌اند. با این تفاوت که در کشورهایی که نام برده شد و یا ممالکی که در آن مهاجرت صورت می‌گیرد، پشتوانه جمعیت اضافه با توجه به میزان افراد و خانواده‌هایی که وارد کشور متبوع می‌شوند و با وجود باروری‌هایی که توسط جمعیت مهاجر صورت می‌گیرد فرزندان متولد شده از جمله شهروندان آن کشور به شمار می‌روند.

این موضوع، (مهاجرت)، در ارتباط با کشور ما به کلی منتفی است، اما به عنوان نمونه با وجود مسأله‌ای چون مرخصی زایمان که بر سر افزایش مدت آن از ۶ ماه به ۹ ماه هنوز هم توافقی انجام نگرفته است، آیا می‌توان امیدی در دل زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه به آینده فرزندآوری با فراغ بال کاشت؟

سخن دیگر

واقعیت فرزندآوری، تأمین نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فرزندانی است که تعدادشان با میزان درآمد ماهانه زوجین، در صورتی که هر دو شاغل نیز باشند، تناسب چندانی ندارد. مجلس به عنوان ارایه‌دهنده طرح دو فوریتی افزایش جمعیت باید به دنبال راه‌کارهایی در جهت افزایش قدرت مالی، رفاهی خانواده‌های فرزندآور نیز باشد. این ارگان در کنار طرح‌های فوری که نیاز به برنامه‌‌ریزی‌های اجرایی نیز دارد می‌تواند به دنبال افزایش قدرت برخورداری از مسکنی مناسب برای سکونت زوجینی باشد که سال‌هاست در انتظار وامی هستند که شاید رؤیای آنها را برای خانه‌دار شدن به تحقق می‌رساند.

ممنوعیت سقط‌جنین و عدم دنباله‌روی از روش‌های پیشگیری بارداری به جز در موارد خاص، به جای خود می‌تواند جمعیت جامعه را دوچندان سازد، در صورتی که در اجرا و در درجه اول سلامت و بهداشت زنان جامعه را در نظر داشته باشد؛ در کنار این موضوع مجلس می‌تواند برای ۱۰ میلیون مجرد که در صورت ازدواج آنها ۴ میلیون خانواده ایجاد می‌شود، در جهت حمایت از تحکیم خانواده و سلامت و تغذیه مادرانی که از این پس باید علاوه بر فرزندآوری در اندیشه تأمین مادی و معنوی آینده جمعیت جوان جامعه نیز باشند هم، گام‌هایی بردارد. برنامه‌ریزی در جهت ارتقای سطح بهداشت بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و مراکز درمانی به ویژه مراکزی که بخش زنان و زایمان دارند، ایجاد تسهیلاتی در جهت اخذ وام‌‌های درمانی برای درمان ناباروری زوجین و افزایش تسهیلات بیمه‌ای جهت درمان هرگونه ناباروری و .... راه‌های غیرمستقیمی برای رسیدن به هدف و ایجاد انگیزه‌ای جهت افزایش سطح کمی جمعیت است.

افزایش سطح کمی جمعیت جامعه باید در کنار سطح کیفی آن مورد بررسی قرار گیرد. تحکیم بنیاد خانواده و ایجاد نسلی صالح از جوانانی که آینده جامعه را می‌سازند حائز اهمیت است و این مهم بدون در نظر گرفتن حواشی طرح دوفوریتی مجلس عملی نیست.(دخت ایران)