هواشناسی ایران در گذر زمان

در گذشته هیچ یک از عوامل جوی مانند دما، فشار، رطوبت، نوع ابرها و همچنین میزان بارندگی شناخته شده نبود و معمولا برای توصیف هوا از واژه‌های کیفی استفاده می‌شد.

اطلاعات به دست آمده توسط کارشناسان سازمان هواشناسی برای بسیاری از سازمان‌ها و مراکز کشور مهم تلقی می‌شود. هواپیمایی کشوری ازجمله سازمان‌هایی است که اگر به هر علتی شرایط جوی نامناسب باشد به هیچ هواپیمایی اجازه پرواز نمی‌دهد. علاوه بر هواپیماها، کشتی‌ها نیز باید قبل از ‌حرکت و سفر از وضع آب و هوا و شرایط جوی مطلع شوند.

توصیه‌های کارشناسان هواشناسی در انتخاب مسیر مناسب برای حرکت و در نتیجه صرفه‌جویی در مصرف سوخت هواپیما و کشتی نقش بسیار مهمی دارد. کشاورزان نیز این روزها تا حد زیادی به پیش‌بینی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت مرکز هواشناسی متکی هستند و بر این اساس محصولات کشاورزی مورد نظرشان را برای کشت انتخاب می‌کنند. گردشگری نیز تا حد زیادی به پیش‌بینی‌های هواشناسی متکی است و هر گونه تغییر مهمی در وضع آب و هوا می‌تواند برنامه سفرهای از پیش تعیین شده را تغییر دهد. بنابراین می‌توان گفت پیش‌بینی وضع آب و هوا و خبرهای این حوزه برای افرادی مانند کشاورزان، دریانوردان، خلبانان و افرادی که قصد دارند برای سفر برنامه‌ریزی کنند‌ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. گذشته از این خیلی وقت‌ها پیش‌بینی وضع آب و هوا برای روزها و ماه‌ها و حتی سال‌های آینده می‌تواند از مواجه شدن با پیامدهای مالی و جانی جبران‌ناپذیری پیشگیری کند. به همین دلیل پیش‌بینی وضع عمومی آب و هوا، مدیریت راه‌ها، تامین امنیت ترافیک هوایی و بهبود مدیریت در بخش کشاورزی و تامین منابع آب به عنوان مهم‌ترین اهداف سازمان هواشناسی کشور مطرح شده است.

کارشناسان سازمان هواشناسی نیز به منظور تامین اهداف این سازمان همواره اطلاعات و نقشه‌های هواشناسی را رصد می‌کنند. به گفته کارشناسان سازمان هواشناسی صحت پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی در بهترین شرایط حدود 90 درصد است و هیچ سازمان یا مرکزی در دنیا نمی‌تواند وضع آب و هوا را به درستی و با قطعیت صددرصد و بدون هرگونه خطای احتمالی پیش‌بینی کند. کارشناسان برای پیش‌بینی آب و هوا از مدل‌های مختلفی بهره می‌گیرند که بر این اساس جمع‌آوری داده‌های ثبت شده و بررسی آنها با در نظر گرفتن این مدل‌ها به پیش‌بینی وضع آب و هوا منجر خواهد شد.

اگر بخواهیم تاریخچه هواشناسی را در ایران مورد بررسی قرار دهیم متوجه خواهیم شد نخستین قدم‌ها برای حرکت در این مسیر توسط دانشمندانی ازجمله زکریای رازی، ابوعلی سینا، خیام و ابوریحان بیرونی برداشته شده است که در بعضی نوشته‌هایشان هم به شرایط جوی و پدیده‌های اقلیمی اشاره‌ای داشته‌اند.

دانشمندان نجوم همواره در آثارشان بخشی را به مسائل و پدیده‌های جوی اختصاص داده‌اند، اما در حقیقت نخستین فعالیت‌های علمی و کارشناسی در حوزه هواشناسی زمانی آغاز شد که انگلیس‌ها و روس‌ها در مناطق نفت‌خیر کشور ما مشغول کار بودند. نخستین فعالیت‌ها در حیطه هواشناسی با اندازه‌گیری عناصر جوی آغاز شد و به این ترتیب سال 1298 درس هواشناسی برای نخستین بار در برنامه درسی مدرسه برزگران گنجانده شد که آن زمان فرانسوی‌ها آن را تدریس می‌کردند. همزمان نخستین سکوی هواشناسی سال 1308 احداث شد و به عنوان نخستین ایستگاه مجهز به ابزارهای هواشناسی فعالیتش آغاز شد. بتدریج با توجه به نیازی که در حوزه‌های کشاورزی و آبیاری احساس می‌شد ایستگاه‌های متعدد دیگری در نقاط مختلف کشور راه‌اندازی شد. پس از جنگ دوم جهانی نیروهای متفقین با هدف تضمین سلامت پرواز هواپیماهای خود، یک واحد کوچک هواشناسی راه‌اندازی کردند و به این ترتیب با توجه به ضرورتی که در صنعت هواپیمایی احساس می‌شد نخستین گروه دیده‌بانان هواشناسی سال 1327 فارغ‌التحصیل شدند و سازمان هواپیمایی کشوری با توجه به ضرورت دستیابی به اطلاعات جوی، ایستگاه‌های هواشناسی را تاسیس کرد. از آنجا که ضرورت داشت بین این ایستگاه‌ها هماهنگی وجود داشته باشد لازم بود یک واحد هواشناسی مستقل وجود داشته باشد تا بتواند این هدف را تامین کند. سال 1334 اداره کل هواشناسی کشور که زیر مجموعه‌ای از وزارت راه بود راه‌اندازی شد.

گرچه در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق هواشناسی زیر نظر وزارت جنگ بود، اما پس از آن دوباره زیر نظر وزارت راه به فعالیت خود ادامه داد. به این ترتیب ایستگاه‌های هواشناسی متعددی تاسیس و شبکه هواشناسی در کشور توسعه پیدا کرد. چهار سال بعد از راه‌اندازی اداره هواشناسی کشور، هواشناسی ایران به عنوان یکصد و سومین عضو سازمان هواشناسی جهانی به عضویت این سازمان درآمد. بعدها اداره هواشناسی به پیشرفته‌ترین سیستم‌های رایانه‌ای موجود در سطح دنیا مجهز شد تا بتواند با استفاده از نقشه‌ها و گراف‌ها به پژوهشگران کمک کند و کارشناسان بتوانند از این امکانات در پیش‌بینی‌های هواشناسی بهره گیرند. ارتباطات در هواشناسی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و با تجهیز شبکه ایستگاه‌های سینوپتیک کشور به دستگاه‌های بی‌سیم وتقویت امکان برقراری خطوط تلکس در مراکز و مناطق مختلف، امکان ارسال اطلاعات و داده‌های هواشناسی فراهم شده است. در مرکز پیش‌بینی، اطلاعات جوی همه کشورها از آسیا تا اروپا و خاورمیانه جمع‌آوری می‌شود و در کنار داده‌های تهیه شده از ایستگاه‌های هواشناسی قرار می‌گیرد تا کارشناسان با استفاده از مجموع این اطلاعات و داده‌ها نقشه‌های هواشناسی را تهیه کرده و پیش‌بینی‌ها بر این اساس انجام شود.

ایلیا امیری/ جام جم