10ویژگی مکتب امام(ره)

به گزارش جام‌جم، مراسم شب 14 خرداد امشب پس از اقامه‌نماز مغرب و عشاء به امامت سیدحسن خمینی، با سخنرانی حسن روحانی، رئیس‌جمهور برگزار شده و فردا مراسم ویژه بیست‌و‌پنجمین سال رحلت امام عظیم‌الشأن(ره) ساعت 9 صبح در جوار مرقد امام خمینی(ره) با سخنرانی رهبر معظم انقلاب اسلامی برپا خواهد شد.

ربع قرن پس از ارتحال بنیانگذار انقلاب اسلامی، بسیاری از صاحب‌نظران اذعان می‌کنند که آرمان‌ها و اندیشه‌های رهبرکبیر انقلاب همچنان ادامه یافته و رویای برخی برای پایان دوران خمینی کبیر، هیچ‌گاه رنگ واقعیت به خود نگرفت. شاید به همین خاطر است که دستگاه تبلیغاتی دشمنان هنوز هم خط امام(ره) و اندیشه‌های والای نهضت اسلامی را هدف قرار داده و تلاش می‌کند تا همچنان پروژه امام‌زدایی را 25 سال پس از ارتحال پیر جماران در سطح جهان اسلام دنبال کند.

در چنین شرایطی، شاید مهم‌ترین پرسش اینجاست که مگر رهبر فقید انقلاب چه ویژگی‌هایی داشت که برخلاف برخی دیگر از رهبران انقلابی در جهان، هیچ‌گاه چراغ اندیشه‌اش کم‌فروغ نشد و هنوز هم کلام و آثار مکتوبش راهگشای نسل‌های جوان مسلمان است؟ پاسخ به این پرسش را می‌توان از کلام خلف شایسته امام‌امت بازخوانی کرد و دریافت که راز ماندگاری این شخصیت که خود میزانی برای درک ابعاد عظیم انقلاب است، چیست.

1 ـ اسلام ناب محمدی در برابر اسلام آمریکایی

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اندیشه فکری امام راحل، ارائه قرائتی انقلابی و سیاسی از اسلام است که بتواند پاسخگوی نیازهای روز جامعه اسلامی باشد. بدیهی است که اسلام ناب، در برابر قرائت‌های دیگری از اسلام ارائه شد که یا قائل به عملیاتی شدن آموزه‌های اسلام در دوران مدرن نبودند یا تعالیم دینی را با اصول مارکسیستی و لیبرالیستی درهم آمیخته یا اصولا قائل به خصوصی شدن امر دینی و پرهیز از ورود آن به ساحت اجتماع بودند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیست و یکمین سالگرد ارتحال‌حضرت امام خمینی (ره) درباره مرزبندی این نگاه دینی نسبت به دیگر مضامین عرضه شده، فرمودند: «اولین و اصلی‌ترین نقطه در مبانی امام و نظرات امام، مساله اسلام ناب محمدی است؛ یعنی اسلام ظلم‌ستیز، اسلام عدالتخواه، اسلام مجاهد، اسلام طرفدار محرومان، اسلام مدافع حقوق پابرهنگان و رنجدیدگان و مستضعفان.» شهید مطهری از شاگردان برجسته نهضت امام‌خمینی(ره) نیز در این رابطه می‌گوید: «اسلام فقط یک مسلک نیست که بعد از آن‌که مبتکر آن مسلک، ایدئولوژی‌اش را پدید آورد، بگوید حالا این مکتب برای اجرا، حکومت می‌خواهد، حکومت را چکار کند. اسلام یک دین است.»

سردار دهقان، وزیر دفاع نیز تاکید می‌کند که «امام(ره) مصلحی بزرگ و رهبر حکیمی بود که نه در شعار، بلکه در عمل معرف و احیاگر اسلام ناب محمدی و ارزش‌های برخاسته از مکتب حسینی بود.»

2 ـ پیوند سیاست و دیانت

امام خمینی در مقابل کسانی که دینداری را امری غیرسیاسی تعبیر می‌کنند، سیره و سنت پیامبر را دلیلی بر پیوند سیاست و دیانت دانسته و می‌فرمایند: «رسول‌الله صلی الله علیه و آله پایه سیاست را در دیانت گذاشته است؛ رسول الله صلی الله علیه و آله، تشکیل حکومت داده است، تشکیل مراکز سیاست داده است.» این همان نکته‌ای است که شاگردان حضرت امام نیز بر آن تاکید می‌کنند. به عنوان مثال آیت‌الله جوادی‌آملی در کتاب ولایت فقیه نوشته است: «اسلامِ بی‏حکومت و بی‌اجرا، قانون صرف است و از قانون بتنهایی کاری ساخته نیست و اگر دشمنان اسلام، جدایی دین از سیاست را ترویج می‏کنند و اسلامِ بی‏حکومت را تقدیس و تکریم کرده و می‌کنند، برای خلع سلاح کردن مسلمین و جامعه اسلامی است.

آیت‌الله آملی لاریجانی هم تاکید می‌کند: نظریه جدا نبودن دین از سیاست را برخی بزرگان دین در دوره معاصر و در دوران قبل نیز مطرح کرده‌اند و در اصل و مبانی دینی ما نیز به آن تاکید شده، اما این حضرت امام بودند که با مجاهده و تلاش فراوان و همراه کردن امت اسلامی، احیاگر حکومت دینی شدند و نظریه جدا نبودن دین از سیاست را در صحنه عملی متبلور ساختند.» به نظر صاحب‌نظران، اندیشه امام راحل و پژواک آن در کلام اندیشمندانی از کشورهای مختلف، مانع از رشد یکی از مهم‌ترین آسیب‌های پیش‌روی جهان اسلام یعنی رشد سکولاریسم شد.

3 ـ توجه به «مبارزه» در مکتب امام

توجه به ضرورت مبارزه و ادامه آن در مقابل قدرت‌های شرق و غرب، یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی امام‌ خمینی (ره) است. در منظومه فکری بنیانگذار انقلاب، مبارزه امری پایان‌ناپذیر است و به همین دلیل امام راحل در وصیت‌نامه خود نیز تاکید می‌کنند که این جهاد نباید پایان پذیرد.

رحمانی‌فضلی، وزیر کشور، درباره شخصیت مبارز امام‌خمینی(ره) می‌گوید که بنیانگذار انقلاب در ظلمت، استبداد و خفقان با جسارت تمام قیام کرد و حرکت در مسیر روشن بندگی و اخلاص را برای همه مردم جهان بویژه مسلمانان رقم زد. غلامعلی حدادعادل، نماینده مردم تهران در مجلس، درباره ریشه‌های این مبارزه پایان‌ناپذیر تصریح می‌کند: امام خمینی(ره) پرورش یافته فکر مستقل اسلامی بود و وامدار مکتب‌های غربی نبود. آیت‌الله نوری‌همدانی از مراجع تقلید نیز می‌گوید: امام خمینی (ره) توانست در برابر قدرت‌های استکباری بایستد و بساط سلطنت را از ایران برچیند و نظام قدرتمند اسلامی را پایه‌گذاری کند. همین ایستادگی امام خمینی و ادامه مبارزه بود که باعث شد آیت‌الله مجتهدی تهرانی در وصف امام راحل تاکید کند: امام خمینی(ره) مثل کوه بود و آمریکا هر کاری می‌کرد تا او را تکان بدهد، نمی‌توانست.

4 ـ مردم‌گرایی در اندیشه سیاسی پیر جماران

امام خمینی(ره) توجه ویژه‌ای به نقش مردم در عرصه‌های مختلف داشت. ایشان برخلاف دیدگاه‌هایی که نقش مردم در امور را تشریفاتی معنا می‌کنند، به قدرت مردم اعتماد و باور داشته و در همین رابطه رهبر معظم انقلاب تاکید می‌کنند: «یکی از بزرگ‌ترین هنرهای امام راحل ما این بود که این نیروی مردم را شناخت و آن را کشف کرد و از آن بهره گرفت؛ و به مردم اعتماد کرد.»

5 ـ عدالت اجتماعی، از محورهای اصلی خط امام

امام‌خمینی(ره) همواره بر مبارزه با ظلم و برقراری عدالت مطابق بر آموزه‌های دینی تاکید می‌کردند. از نظر ایشان، جبهه استکبار باعث ایجاد گسست‌های عمیق و ظلم به ملت‌های مظلوم شده بود. امام خمینی(ره) در جلد یازدهم صحیفه، برقراری و تحقق عدالت در جامعه را در ردیف اصول و پایه‌هایی نظیر توحید قرار داده، می‌فرمایند: «ارزش‌ها در عالم دو قسم است؛ یک قسم ارزش‌های معنوی از قبیل ارزش توحید و جهاد مربوط به الوهیت و از قبیل عدالت اجتماعی حکومت عدل و رفتار عادلانه حکومت‌ها با ملت‌ها و بسط اجتماعی در بین ملت‌ها... که تغییرپذیر نیست.» براساس پژوهشی که بر روی بیانات حضرت امام(ره) صورت گرفته است، در صحیفه امام مفاهیمی از قبیل عدالت 420 بار، عدل 346 بار، محروم 389 بار، محرومان 105بار، محرومین 86 بار، مستضعفان 310 بار، مستضعف 255 بار، فقیر 138 بار، فقرا 125 بار، فقر 113بار، و مصادیق مشابه دیگر نیز بارها به شکل اثباتی تأکید و بر لزوم توجه به آنها بسیار توصیه شده است. در کنار اینها مواردی همچون جور 838 بار، ظلم 812 بار، فساد 782بار و ستم 207بار، به گونه سلبی ذکر شده و بر حذف و ریشه‌کنی آنها از عرصه جامعه پافشاری گردیده است.

6 ـ مدل اسلامی توسعه از نگاه رهبر کبیر انقلاب

رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند که «جوهر اصلی در مکتب امام بزرگوار ما، رابطه‏ دین و دنیاست». چنین است که ایشان در بیانات در سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) در سال 84 می‌فرمایند: «راهی که ملت ایران در پیش دارد، راه آباد کردن دنیاست. علم را، دانایی را، اقتصاد را، سیاست را، زندگی فردی را، روابط اجتماعی را، برنامه‏های کلان جامعه را ـ که اجزاء گوناگون دنیاست ـ باید آباد کرد، پیش برد، رونق داد و آنها را به شکوفایی رساند.»

این خود مدلی از توسعه براساس اندیشه‌های اسلامی است که حضرت امام خمینی(ره) در فرمایشات خود بر آن تاکید می‌کردند. بدیهی است که جایگاه توسعه در اندیشه امام خمینی(ره) فراتر از تعاریف نظری توسعه است که غالبا معطوف به مفاهیم اقتصادی و بعضا سیاسی است. در اندیشه امام، توسعه در ابعاد مختلف خود می‌باید اهدافی بلند و متعالی را برآورده سازد که آن اهداف از درون اندیشه دینی ناشی می‌شود.

در همین خصوص علی لاریجانی، رئیس مجلس، پویایی اقتصاد و مردمی‌سازی اقتصاد را از جمله محورهای اندیشه رهبر کبیر انقلاب دانسته و می‌گوید: حضرت امام برای آبادانی کشور و توسعه آن تأکید بر تدوین برنامه‌های واقعی براساس آمار صحیح داشتند.

7 ـ جاذبه و دافعه امام(ره)

جاذبه امام خمینی(ره) تا به آنجا بود که در اوج پیروزی انقلاب، همه گروه‌های سیاسی حول محور رهبری ایشان ائتلافی استراتژیک شکل داده و توانستند با رهبری امام خمینی(ره) بر نظام سلطنت غلبه کنند.

آیت‌الله جلالی خمینی نیز درباره این جاذبه و دافعه می‌گوید: «به معنای واقعی ریشه جاذبه امام(ره) اولاً و بالذات به پایبندی ایشان به اصول اسلام اصیل بازمی‌گردد که در همه ابعاد وجودی ایشان آشکار بود و دیگر این‌که حامی و طرفدار واقعی مردم خصوصاً قشر مستضعف و محروم بودند. همین مؤلفه‌ها به عنوان عوامل جذب مردم موجبات دفع برخی از افراد را هم فراهم آورد.» آیت‌الله گرامی هم تصریح می‌کند: «امام با تمام علاقه و رفاقتی که به برخی یاران خود داشتند و در زمان شاه هم برای زندانی شدن و محکومیت آنها بیانیه داده بودند، اما در مساله انقلاب کوتاه نمی‌آمدند.»

8 ـ ولایت فقیه، تبلور اندیشه بنیانگذار کبیر انقلاب

ولایت فقیه، اوج بروز و ظهور اندیشه امام خمینی(ره) است؛ نظریه‌ای که علمای شیعه پس از امام را نیز تحت‌تاثیر قرار داد. این نظریه که مبنای شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی شد، چنان اهمیتی دارد که آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی از مراجع تقلید دراین‌باره بیان می‌کند: ولایت فقیه و رهبری معظم، حلقه وحدت ملت ایران است و همگان باید دور این حلقه اجتماع کنند. آیت الله نوری همدانی از دیگر مراجع تقلید هم تاکید می‌کند: اسلام، مردم و ولایت فقیه ارکان اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران است.

9 ـ وحدت اسلامی، میراث امام راحل

امام راحل همواره مسلمانان را به وحدت و شکل‌دهی به یک امت واحده توصیه می‌کردند. وحدت در منظر ایشان اهمیتی کلیدی داشت و مردم نیز بخوبی دیدند که وحدت کلمه چگونه توانست در 22 بهمن 1357 جلوه‌گیر شود. امام در این خصوص می‌فرمایند: «من دست برادری دراز می‏کنم به تمام ملت‌های اسلام». آیت‌الله مهدوی‌کنی، رئیس مجلس خبرگان رهبری درباره اهمیت وحدت در جهان اسلام تاکید می‌کند: بین شیعه و سنی بالاخره اختلاف عقیدتی هست، اگر این اختلاف نبود که ما شیعه و سنی نمی‌شدیم. یکی از عوامل و عناصر حفظ وحدت این می‌شود که به اختلاف‌ها دامن نزنیم، حتی اختلاف عقیدتی را خیلی پررنگ نکنیم.»

10 ـ «عصر خمینی» در نظام بین‌الملل

و در فرجام، اندیشه‌های بنیانگذار کبیر انقلاب توانست تاثیری مهم بر نظام بین‌الملل داشته باشد و دورانی تازه را با مولفه‌هایی منحصر به فرد آغاز کند. رهبر انقلاب در پیامی به‌مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) فرمودند که «همه‌ چشم‌های تیزبین، از همان آغاز تشخیص دادند که با پیروزی این انقلاب عظیم، عصر جدیدی در مناسبات عالم پدید آمده است. این عصر را باید «عصر امام‌ خمینی» نامید و ویژگی آن، عبارت است از بیداری و جرأت و اعتماد به نفس ملت‌ها در برابر زورگویی ابرقدرت‌ها و شکستن بت‌های قدرت ظالمانه و بالندگی نهال قدرت واقعی انسان‌ها و سر برآوردن ارزش‌های معنوی و الهی.»

اکنون 25 سال پس از ارتحال امام عظیم‌الشأن، ما همچنان در عصر خمینی کبیر زندگی می‌کنیم؛ عصری که مبتنی بر قدرت ایمان و استفاده از نیروی مردم برای غلبه بر خوی استکباری دولت‌هایی است که جهانی تبعیض‌آمیز و سرشار از خشونت به بار آورده‌اند. در این عصر چنان‌که چندی پیش رهبر فرزانه انقلاب تصریح کردند، مبارزه و جهاد تمام‌نشدنی است و اندیشه و زیست سیاسی رهبر کبیر انقلاب اسلامی مهم‌ترین الگو در مسیر این مبارزه تاریخ‌ساز است.