برنامه‌های صبحگاهی مراکز؛ تنوع یا تکرار؟

در واقع زمان پخش یک برنامه پیش‌فرض و زمینه‌ای است که خط‌ مشی‌های یک برنامه را مشخص می‌سازد. برنامه‌های صبحگاهی را باید متعلق به این دسته‌بندی دانست.

این برنامه‌ها که عمدتا از قالب برنامه‌های ترکیبی پیروی می‌کنند، دارای دو ویژگی مهم سرگرم‌کننده و اطلاع‌رسان هستند. ضمن این که آیتم‌های زیادی را شامل می‌شوند، معمولا از یک یا چند کارشناس کمک می‌گیرند و در گفت‌وگو با آنان هر روزه یا در بازه‌های زمانی مشخص موضوعات خاصی را بررسی می‌کنند. اگرچه برنامه‌های صبحگاهی بویژه در سیمای استان‌ها ظرفیت‌های زیادی برای پرهیز از ساختار و محتوای کلیشه‌ای دارند، اما به دلیل ویژگی‌ها و رویکردهای کلی‌شان همواره با آسیب تکراری شدن برای مخاطب روبه‌رو هستند. با تعدادی از معاونان سیمای استان‌ها راهکارهای ایجاد تنوع در برنامه‌های صبحگاهی را بررسی کرده‌ایم:

گره تکرار به دست برنامه‌سازان خلاق باز می‌شود

احمد نیک‌کار، معاون سیمای مرکز سمنان، با بیان این که در این مرکز برنامه‌ای صبحگاهی روی آنتن نمی‌رود، می‌گوید: برنامه‌های سیمای مرکز سمنان به‌طور کلی از ساعت 13 شروع می‌شوند و تا 30 دقیقه بامداد روی آنتن هستند. در مقطعی مراکز می‌توانستند تعداد ساعات پخش برنامه‌هایشان را افزایش بدهند که این اتفاق برای مرکز سمنان نیفتاد. به نظر من پخش برنامه صبحگاهی در این سیما می‌تواند یک اقدام مثبت و یک گام رو به جلو باشد اما ضرورت خاصی هم ندارد.

وی همچنین درباره ویژگی‌ها و استانداردهایی که یک برنامه صبحگاهی را از تکرار خارج می‌کند، تصریح می‌کند: به نظر من برنامه‌های صبحگاهی که در حال حاضر در سیمای استان یا حتی شبکه‌های سراسری تلویزیون در حال پخش است، هریک به فراخور شرایط خود از الگوهای خاصی پیروی می‌کند. اما اساس این نوع برنامه‌ها بر نشاط و شادابی پایه‌گذاری شده است. ارائه اخبار و اطلاع‌رسانی در آنها نقشی مهمی دارد. همچنین این برنامه‌ها واجد ویژگی سرگرم‌کننده هستند. این یک الگویی است که غالب این برنامه‌ها از آن پیروی می‌کنند هرچند این الگو هم تا حدی تکراری شده است.

نیک‌کار با اشاره به راهکارهایی برای ایجاد تنوع در ساختار و محتوای برنامه‌سازی خاطرنشان می‌کند: اگر تهیه‌کنندگی برنامه‌های صبحگاهی به برنامه‌سازانی که ایده‌های نو و فکر خلاق دارند سپرده شود ما شاهد تنوع زیادی در این قالب از برنامه‌ها خواهیم بود. گاهی ممکن است تاکید و تمرکز بر استانداردها، این برنامه‌ها را به ورطه تکرار بیندازد. رعایت بیش از حد استانداردها در شوراهای طرح و برنامه ممکن است باعث شود به ایده‌های جدید و خلاقانه به عنوان اقدامی خارق‌العاده نگریسته شود که ریسک بالایی دارند و به اصطلاح جواب نمی‌دهند.

وی در این باره می‌گوید: ریسک‌پذیری در این موقعیت خوب است. حتی اگر با درصد خطایی هم همراه باشد. برای مثال ممکن است در نگاه اول تصور شود که طرح موضوع محیط زیست برای زمان صبحگاه چندان مناسب نیست اما همین موضوع اگر در دسته‌بندی مفهومی مناسبی بگنجد و در عین حال فضای شاد و ریتمیک برنامه هم حفظ شود، موفق خواهد بود، ضمن این که خود طرح این موضوع هم تنوع ایجاد می‌کند.

تهیه کننده مستند‌های جنگل ابر، پرور و تله‌فیلم عطر کاج - که پنج سالی است معاونت سیمای مرکز سمنان را برعهده دارد - با تاکید بر ضرورت توجه به نمادهای بومی در برنامه‌های صبحگاهی خاطرنشان می‌کند: داشتن رویکرد بومی در برنامه‌های صبحگاهی یک اصل و ضرورت همیشگی است چراکه شکل‌گیری این برنامه‌ها در سیمای استان‌ها از ابتدا با هدف توجه به ویژگی‌های بومی بوده وگرنه ما برنامه‌های صبحگاهی زیادی داریم که از شبکه‌های سراسری به پخش می‌رسند.

تهیه‌کنندگی برنامه صبحگاهی هر 45 روز یک بار

علی آقاجان‌زاده، معاون سیمای مرکز کرمانشاه نیز درباره ضرورت‌ها و معیارهای برنامه‌های صبحگاهی نظر خود را ارائه کرد. وی با اشاره به این که سیمای کرمانشاه از زمانی که برنامه آن به 20 ساعت افزایش پیدا کرده، برنامه صبحگاهی را هم در دستور کار خود قرار داده است، می‌گوید: برنامه سلام کرمانشاه برنامه صبحگاهی سیمای کرمانشاه است که عمری دوساله دارد. تهیه‌کنندگان این برنامه هر 45 روز یکبار تغییر می‌کنند.

وی درباره علت تغییر کوتاه مدت تهیه‌کنندگان برنامه خاطرنشان می‌کند: یکی از دلایل اصلی این تغییر این است که نمی‌خواهیم برنامه دچار تکرار شود بلکه خواستار آنیم که هر تهیه‌کننده با رویه‌ خاص خود ایده‌های نو و جدیدی را به برنامه تزریق کند. همچنین به فراخور شرایط آب و هوایی در فصل‌های مختلف سال برنامه در استودیو یا در فضای باز پخش می‌شود.

آقاجان زاده درباره توجه به معیارها و المان‌های بومی در سلام کرمانشاه می‌گوید: در این برنامه مجری به زبان فارسی صحبت می‌کند اما سایر گزارش‌ها و آیتم‌ها همگی به زبان کردی است. استان کرمانشاه از تنوع قومی، لهجه‌ای و گویشی زیادی برخوردار است. بنابراین در برنامه سعی کرده‌ایم به همه این مسائل توجه داشته باشیم.

وی که حدود سه سال است معاونت سیمای مرکز کرمانشاه را برعهده دارد، با برشمردن برخی آیتم‌های ثابت و متغیر این برنامه صبحگاهی ادامه می‌دهد: آیتم‌های ورزش صبحگاهی و ورزش پهلوانی به واسطه این که در کرمانشاه بسیار مورد توجه است از بخش‌هایی است که معمولا در هر برنامه وجود دارد. ضمن این که دو روز در هفته ورزشکاران زورخانه مهمان برنامه می‌شوند. همچنین در سلام کرمانشاه به ورزش بانوان هم اهمیت داده می‌شود. برای ترویج کارآفرینی و درباره کسب و کار حلال در برنامه بحث می‌کنیم. بسیاری از مسائل اقتصادی در برنامه مطرح می‌شود. در برنامه به مسائل دینی و مذهبی هم توجه داریم. ساعت هشت صبح به امام رضا(ع) توسل می‌جوییم و برنامه هم با صلوات خاصه آن حضرت به پایان می‌رسد. زمان شروع پخش برنامه هم در فصل درس و مدرسه ساعت هفت و پانزده دقیقه است و در فصل تابستان به هشت صبح می‌رسد که 45 دقیقه پخش دارد.

کیفیت را جایگزین کمیت کنیم

سیمای استان البرز هم از خرداد سال گذشته آغاز به کار کرده و زمان پخش برنامه‌های آن از ساعت 13 تا 30 دقیقه بامداد است. بنابراین برنامه صبحگاهی ندارد اما مهدی روشن‌روان، معاون سیمای این مرکز درباره برنامه‌های صبحگاهی به نکات جالبی اشاره کرد. وی با بیان این که پخش 24 ساعته در سیمای مراکز ضرورت چندانی ندارد، می‌گوید: بسیاری از شبکه‌های موفق داخلی و خارجی بیشتر از 11 یا 12 عنوان برنامه ندارند در حالی که شبکه‌های استانی ایران بیش از 30 عنوان برنامه پخش می‌کنند.

وی در همین باره ادامه می‌دهد:بنابراین بهتر است بالا بردن کیفیت برنامه‌های موجود در اولویت قرار گیرد. برنامه‌ها دارای کاراکتر بصری شوند و هویت پیدا کنند. این هویت مندی هم در لوگوی برنامه، هم در گرافیک و هم در محتوا باید دیده شود. باید رویکرد شبکه‌ها کاملا مشخص شود و به لحاظ کنداکتور نظم بیشتری پیدا کنند، به گونه‌ای که با آمدن اسم یک شبکه کنداکتور پخش آن و برنامه‌های شاخص‌اش به ذهن بیاید.

روشن‌روان که از سال 73 برنامه‌سازی را آغاز کرده با تاکید بر تغییر نگرش و دیدگاه‌های مخاطب کنونی خاطرنشان می‌کند: امروزه دیگر مخاطب منتظر نمی‌ماند تا برنامه دلخواهش را از شبکه‌ای خاص تماشا کند بلکه مستقیما به سراغ شبکه‌ای می‌رود که همیشه به موضوع دلخواه او می‌پردازد. از این رو معنای مخاطب در حال حاضر تغییر کرده است.

معاون سیمای استان البرز، عنوان برنامه صبحگاهی را کاربرد نادرستی می‌داند و می‌گوید: صبحگاه زمان پخش برنامه است در حالی که باید برای این برنامه‌ها رویکرد موضوعی تعیین شود. به طور کلی برای تولید و پخش یک برنامه باید به چند عامل زمینه، زمان پخش، مخاطب، رویکرد و موضوع توجه کرد.

برنامه‌های صبحگاهی عموما تاک‌شو یا به اصطلاح گفت‌وگومحور هستند. این برنامه‌ها هم استانداردهای خاص خود را دارند. نباید صرفا به گفت‌وگو محدود شوند. در طرح این برنامه‌ها باید اولویت‌بندی موضوعی را رعایت کرد. با توجه به این که زمان پخششان صبح است، وجه تفریحی و سرگرمی آنها باید پررنگ‌تر باشد، ضمن این که اطلاع‌رسانی هم اهمیت زیادی دارد. (رکسانا قهقرایی/ ضمیمه قاب کوچک)