سیاست هایی برگرفته از خواب و خیال

برای نمونه می‌توان به شیخ صفی‌الدین اشاره کرد که در خواب دید کلاهی سمور بر سر و شمشیر در کمر دارد و وقتی کلاه را بر می‌دارد نوری از او ساطع می‌شود و شیخ‌زاهد گیلانی آن را چنین تعبیر کرد که «از فرزندان تو کسی پادشاه خواهد شد و مروج مذهب حق خواهد بود.»

آنچه در تواریخ آمده گواه بر آن است که شیخ‌صفی‌الدین از متصوفین بزرگ و بنام عصر خود بوده که بنیاد طریقت صفویه را چنان استوار نهاد که شیوخ آن در دل خاص و عام جایگاه ویژه‌ای داشتند و اخلاف آنان از همین ارادت قلبی مردم استفاده کرده و توانستند بنیاد حکومتی مقتدر را پایه‌ریزی کنند. صفی‌الدین چنان جایگاهی یافت که نه‌تنها مفتخر به دامادی مراد خود شیخ زاهد گیلانی شد، بلکه جانشینی او را نیز در طریقت به خود اختصاص داد.

در خواب‌های شاهان صفوی امور مختلفی از کسب قدرت و تاج سلطنت، جنگ با دشمنان خارجی و داخلی و حتی خصومت‌های شخصی گرفته تا مسائلی همچون تعمیر و تزئین اماکن متبرکه بیان شده است. در هیچ یک از منابع سخنی از خوابگزاران درباری برای تعبیر خواب شاهان به میان نیامده، بلکه طوری قضیه را وانمود کرده‌اند که گویی شیوخ و شاهان صفوی دارای چنان مرتبه و موقعیتی بوده‌اند که رویاهای صادقانه می‌دیدند و خود همیشه از معنا و تفسیر خواب آگاه بودند. حتی برخی منابع چنین اظهار کرده‌اند که آنان گاه زمانی که دچار سردرگمی‌بودند با این نیت که جواب خود را در خواب خواهند دید، به بستر می‌رفتند.

این رویاها توسط شاهان یا اطرافیان آنها یا برخی مشایخ و صلحا دیده شده‌اند و بنابر ادعای منابع نه‌تنها در صورت واقع مصداق یافته‌اند، بلکه پیش از آن‌که بر صحت آن اطمینان حاصل شود منشأ اقدام یا عدم اقدام به برخی امور شده‌اند. البته با سقوط سلسله صفوی به نقطه پایان رویاهای ذکرشده در منابع نمی‌رسیم، بلکه در منابع دوره بعدی خواب‌هایی را شاهد هستیم که سقوط دولت صفوی را توجیه و تفسیر می‌کنند.

منابع:

ـ احمدی، نزهت، 1389، رویا و سیاست در عصر صفوی، تهران، نشر تاریخ ایران.

ـ پناهی سمنانی، شاه اسماعیل صفوی (مرشد سرخ کلاهان)، تهران، نشر نمونه.

ـ جعفریان، رسول، 1370، دین و سیاست در دوره صفوی، قم، انتشارات انصاریان.

ـ سیوری، راجر، 1386، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، چاپ شانزدهم، تهران، نشر مرکز.

شهرزاد احمدپور سامانی / جام‌جم