امان از تشخیص‌های اشتباه پزشکی

تشخیص‌های نادرست پزشکی می‌تواند مسیر درمان را کاملا منحرف کند، در نتیجه گاهی بیمار، فرصت درمان را به دلیل تشخیص غلط از دست‌می‌دهد و مراحل درمان بسیار سخت‌تر از قبل می‌شود.

شاید انتظار این است که آمار تشخیص‌های غلط و خطاهای پزشکی با رشد علم کمرنگ‌تر شود، اما در کشور ما اوضاع قدری متفاوت است.

چند هفته قبل، رئیس کمیسیون پزشکی قانونی استان تهران از افزایش10 درصدی خطاهای پزشکی در پایتخت خبر داد که بی‌شک سهم زیادی از این خطاهای پزشکی به‌تشخیص‌های نادرست بیماری برمی‌گردد.

غلامعلی جعفری، میزان پرونده‌های رسیدگی شده در این کمیسیون را در سال 90 حدود 2100‌شکایت و در سال 91 حدود 2300 پرونده در تهران دانست که این آمارها در شش ماهه اول سال 92 نیز با روندی مشابه سال قبل در حال افزایش است.

هنوز آمار قطعی از شکایت‌های پزشکی در نیمه‌اول سال 92 در کل کشور منتشر نشده است، ولی براساس آمارهای شورای پژوهشی مرکز تحقیقات پزشکی، پرونده‌های ارجاعی به سازمان پزشکی قانونی در سال 91 با افزایش 25 درصدی نسبت به سال 90 روبه‌رو بوده است.

شکایت‌های پزشکی در سال 89 نیز نسبت به سال 88، حدود 12 درصد افزایش پیدا کرده است و با این روند هرساله می‌توان پیش‌بینی کرد که امسال هم شکایت‌های پزشکی با رشد چند درصدی نسبت به سال قبل مواجه باشد.

معمولا هرساله در راس شکایت‌های پزشکی، پزشکان متخصص زنان و زایمان، پزشکان متخصص ارتوپدی و پزشکان عمومی قرار دارند، اما دیگر شاخه‌های پزشکی نیز هرساله مورد شکایت بیماران قرار می‌گیرند.

جالب است که در بیشتر موارد این شکایت‌های پزشکی به جایی نمی‌رسد و معمولا پزشک از شکایت‌های پزشکی تبرئه می‌شود؛ مثلا مطابق آمارهای شورای پژوهشی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی، از مجموع شکایت‌هایی که از متخصصان زنان در سال 91 شده است، فقط 40 درصد شکایت‌ها با محکومیت پزشک مواجه و در 60درصد موارد منتهی به تبرئه آنها شده است.

البته این آمارها درباره شکایت از پزشکان، به معنی آمار خطاهای پزشکی نیست؛ زیرا بسیاری از بیماران با وجود نارضایتی از فرآیند درمان، به شکایت از پزشک متوسل نمی‌شوند و به همین دلیل هم باید خطاهای پزشکی و تشخیص‌های نادرست در کشور را چند برابر آمار شکایت‌های پزشکی دانست.

با توجه به این‌که تشخیص‌های غلط پزشکی، روند درمان را مختل می‌کند و گاهی بیمار مجبور می‌شود داروهایی استفاده کند که نباید مصرف کند، در چنین شرایطی شاهد هستیم که هرساله بیماران بیشتری به تشخیص‌های پزشکی نادرست، معترض هستند.

شرح حال بیماران پرسیده نمی‌شود

شاید شما هم بارها در مطب پزشکانی حضور داشته‌اید که بدون معاینه بالینی و با اختصاص کمترین زمان برای گفت‌وگو با بیمار، نسخه دارویی برای بیمار می‌نویسند و تلاش می‌کنند در کوتاه‌ترین زمان، پذیرای بیمار بعدی باشند.

دکتر حسین هویدا، عضو هیات مدیره انجمن پزشکان عمومی با انتقاد از فراموش شدن گرفتن شرح حال از بیماران به جام‌جم می‌گوید: در گذشته، گرفتن شرح حال از بیمار به عنوان واحدهای درسی در دانشگاه‌های علوم پزشکی تدریس می‌شد ؛ آن موقع به دانشجوی پزشکی آموزش می‌دادند که چه سوالاتی از بیمار بپرسد و چگونه با بیمار برخورد کند، اما این روزها در مطب بسیاری از پزشکان، گرفتن شرح حال از بیمار فراموش شده است.

به گفته عضو هیات مدیره انجمن پزشکان عمومی، بیشتر پزشکان ترجیح می‌دهند کارهای تشخیصی را به‌عهده مراکز پاراکلینیک مثل سونوگرافی و رادیولوژی و ام.آر.آی بگذارند و خودشان از شنیدن شرح حال بیمار امتناع می‌کنند و معاینه‌های بالینی روی بیمار کمتر انجام می‌شود.

افزایش هزینه‌های نظام سلامت، کم دقت شدن تشخیص‌های پزشکی و افزایش خطاهای پزشکی، از جمله آسیب‌هایی است که هویدا آن را حاصل فراموش شدن گرفتن شرح حال از بیمار می‌داند.

این در حالی است که اگر شرح حال درستی از بیمار گرفته شود، میزان تشخیص و دقت در کشف نوع بیماری نیز با اطمینان بیشتری انجام می‌شود.

نظام درمان هم در تشخیص غلط، مقصر است

تشخیص‌های غلط پزشکی، تنها محصول خطای یک فرد نیست و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارد؛ گرچه نقش پزشک شاید در اشتباه‌های پزشکی پررنگ‌تر باشد.

دکتر محمد رازی، رئیس انجمن آتروسکوپی و متخصص ارتوپدی در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که به دلیل پایین بودن تعرفه‌های پزشکی و غیرواقعی بودن تعرفه‌ها، گاهی پزشک مجبور می‌شود چند بیمار را در زمان کوتاهی در بخش دولتی یا خصوصی ویزیت کند که همین موجب کم‌دقتی پزشک در تشخیص بیماری می‌شود.

البته مطابق سوگندنامه، پزشک باید در هر شرایطی مصلحت بیمار را مدنظر قرار دهد و کمبود وقت برای تشخیص درست نمی‌تواند دلیل اهمال پزشک باشد، زیرا پزشک می‌تواند با پذیرش تعداد کمتر بیماران، درآمد کمتری داشته باشد، اما به سوگندنامه پزشکی‌اش وفادار باقی بماند.

رازی بر این باور است که در تشخیص‌های غلط پزشکی، فقط پزشکان مقصر نیستند و در بروز اشتباه‌ های پزشکی، نقش بیمارستان و سیستم نظام درمان از پزشک پررنگ‌تر است.

وی تاکید می‌کند: وقتی پرونده بیمار در بروکراسی بیمارستان‌ها گرفتار می‌شود و حتی گاهی تا مدت‌ها در بخش حسابداری، مددکاری، بیمه و بایگانی بیمارستان می‌ماند و پزشک به آن دسترسی ندارد، نمی‌توان توقع زیادی از پزشک برای تشخیص درست داشت.

همچنین بسیاری از وسایل تشخیصی بیمارستان‌ها ـ بخصوص بیمارستان‌های دولتی ـ از رده خارج است و می‌تواند در بروز تشخیص‌های غلط پزشکی تاثیرگذار باشد.

به طور نمونه، فعالان نظام سلامت و درمان بارها تاکید کرده‌اند که دستگاه‌های ام آر آی قدیمی و فرسوده اغلب بیمارستان‌ های دولتی باید تعویض شود، اما بسیاری از بیمارستان‌ها تخصیص چنین اعتباری را در اولویت قرار نمی‌دهند.

با بیمار درست برخورد نمی‌شود

فرهنگ عذرخواهی و پذیرش اشتباه در بین بسیاری از پزشکان متخلف وجود ندارد و اغلب از پذیرش اشتباه سر باز می‌زنند.

مراد هاشم‌زهی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم در گفت‌وگو با جام‌جم خاطرنشان می‌کند که دلیل برخی شکایت‌های پزشکی، برخورد نامناسب پزشک با بیمار است؛ طوری که برخی پزشکان از توضیح دادن نوع بیماری و نوع درمان به بیمار اجتناب می‌کنند و همین عامل، به افزایش جو بی‌اعتمادی بین پزشک و بیمار دامن زده است.

این نماینده مجلس تاکید می‌کند که تشخیص فوری و عجله‌ای، موجب بروز بسیاری از خطاهای پزشکی شده است و این اتفاق در بین پزشکان جوان و کم‌تجربه بیشتر اتفاق می‌افتد.

البته محمدرضا کلانتری معتمدی، رئیس انجمن جراحی عروق هم در توضیح علل وقوع برخی خطاهای پزشکی به جام‌جم می‌گوید: نباید مردم همه پزشکان را با یک دید نگاه کنند و اگر خطایی از یک پزشک سر می‌زند، به این معنی نیست که سایر پزشکان هم دچار خطا می‌شوند.

گرچه کلانتری با دفاع از پزشکان یادآور می‌شود که خطاهای پزشکی در همه جای جهان وجود دارد و باید خود جامعه پزشکی با پزشکان متخلف برخورد کند، اما واقعیت این است که تشخیص‌های غلط پزشکی در کشورهای توسعه‌یافته، عواقب بیشتری برای پزشک به همراه دارد، اما در کشور ما بندرت امکان دارد پزشکی به دلیل تخلف و تشخیص غلط، از طبابت محروم شود.

به نظر می‌رسد تا این مشکلات برطرف نشود، باید انتظار داشت که در سال‌های آینده نیز تشخیص‌ های غلط پزشکی با افزایش مستمر روبه‌رو باشد.

امین جلالوند - گروه جامعه