خانه‌های تاریخی شیراز درمعرض تخریب

سرپرست انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان فارس با بیان این‌که بسیاری از مردم حتی شهروندان شیرازی از وجود خانه‌های قدیمی این شهر بی‌خبر هستند چه رسد به گردشگران، به ایسنا گفت: همین بی‌خبری به تخریب‌ این خانه‌های تاریخی سرعت می‌بخشد.

مسعود منیعاتی افزود: در دیگر نقاط جهان خانه‌های بزرگان و چهره‌های شاخص خود در گذشته‌ نه چندان دور را به موزه بدل می‌کنند و با این کار ضمن نگهداری، از محل آن کسب درآمد هم می‌کنند، اما در اینجا، خانه بسیاری از بزرگان و افرادی که در تاریخ نامشان به هر دلیل آمده، همچون ملاصدرا و سعدی، جلوی چشمانمان خراب می‌شود و حتی آهی هم نمی‌کشیم.

وی با تاسف از این‌که امروز خانه‌های تاریخی را به عنوان معضل بافت فرسوده شهری عنوان می‌کنند، تصریح کرد: تغییر کاربری بنای تاریخی به رستوران که در سال‌های اخیر رواج یافته، گرچه بهتر از تخریب آن است، اما کار درستی نیست و در واقع بزرگ‌ترین و مهلک‌ترین سم برای خانه‌های تاریخی، تبدیل کاربری آنها به تجاری است.

این فعال میراث فرهنگی با بیان این‌که متاسفانه تاکنون جز این حرکت، کار دیگری برای حفظ این بناهای تاریخی نکرده‌ایم، گفت: بهترین مثال این نوع تغییر کاربری، خانه‌ شاپوری است؛ خانه‌ای که هویت تاریخی این شهر محسوب می‌شود، اما امروز دیگر در ذهن مردم به عنوان یک اثر تاریخی ثبت نشده، بلکه به عنوان رستوران و در ردیف دیگر رستوران‌ها قرار گرفته است. هرچند همین که آن را حفظ کردند و به ساختمان چند طبقه بدل نشد هم کاری بزرگ است.

منیعاتی با بیان این‌که اما اگر تمام خانه‌های تاریخی این شهر یک به یک تخریب یا به رستوران و مکان‌های تجاری بدل شود، دیگر پایتخت فرهنگی، معنای خود را از دست می‌دهد، افزود: این‌که حمام وکیل رستوران بشود و تا آنجا پیش برود که مردم به جای حمام وکیل رستوران در ذهنشان حک شود، چه ارزشی برای فرهنگ و تاریخی غنی ما دارد.

وی با یادآوری این‌که در شیراز بیش از 2000 خانه‌ تاریخی وجود دارد، گفت: از این میان فقط 400 خانه ثبت شده و این در حالی است که بسیاری از خانه‌های تاریخی که خشت خشت آنها، هویت ملی ما ایرانیان و شیرازیان است، با سرعت بسیار زیاد در حال تخریب است و تنها راهکار جلوگیری از تخریب این خانه‌ها کشاندن حیات و زندگی به آنهاست.

این دوستدار میراث فرهنگی با بیان این‌که دولت تلاشی را آغاز کرد که با تبدیل برخی از این خانه‌ها به موزه و اماکن فرهنگی، برای نگهداری آنها تلاش کند، تاکید کرد: اما ظرفیت و توان مالی دولت محدود و درآمد اماکن فرهنگی نیز در حداقل است، به همین دلیل نمی‌توان با تبدیل خانه به موزه، آن را نگهداری کرد، بنابراین باید برای رفع این معضل راهکاری جدید اندیشید.

منیعاتی به خانه‌های مشکین‌فام، صابر و منطقی‌نژاد در شیراز اشاره کرد و گفت: همین خانه منطقی‌نژاد که به موزه بدل شده و قیمت بلیت آن هم 500 تومان بود و امسال هزار تومان شد، در روز شاید شش بازدیدکننده نداشته باشد. با روزی 6000 تومان که نمی‌شود این خانه را سرپا نگه داشت.

سرپرست انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس گفت: این انجمن در بررسی راهکارهای مختلف به طراحی بسته‌ فرهنگی رسید تا حیات را به این خانه‌ها بازگرداند.

منیعاتی با بیان این‌که این بسته‌ها همان تورهای فرهنگی است که در محدوده‌ زمانی، برای گروهی از گردشگران و علاقه‌مندان برگزار می‌شود و در کنار برنامه‌های فرهنگی و هنری، آنان را با تاریخ و گذشته‌ این خانه‌ها آشنا می‌کند، افزود: این بسته‌های فرهنگی در قالب تورهای دو تا 24 ساعته است و بر این اساس خریداران این بسته‌ها که بین ده تا 25 هزار تومان قیمت دارد، می‌توانند در تاریخ و ساعت معینی که از طریق مراجعه به سایت و فعال کردن کد قید شده در بسته انجام می‌شود، در قالب یک تور، به خانه‌ تاریخی مورد نظر رفته و با شرکت در نشست‌های فرهنگی از ابعاد تاریخی موضوع نیز بهره ببرند.

آغاز تخریب خانه‌های تاریخی شیراز

از سال‌ها پیش مدیریت شهری شیراز درصدد ایجاد خیابان‌های وسیع‌تر و اجرای طرح حرم تا حرم و تبدیل بافت فرسوده به بافت تجاری و مسکونی بود، اما شاید بتوان شدت تخریب خانه‌های تاریخی شیراز را به آخرین سفر هیات دولت به این شهر ربط داد؛ زمانی که هیات دولت در سفر خود به استان فارس تصویب کرد تا 57 هکتار از بافت تاریخی اطراف آرامگاه شاهچراغ نوسازی و بهسازی شود. این نوسازی و بهسازی به آن منجر شد که خانه‌های تاریخی این محدوده تخریب شود و طرحی به نام بین‌الحرمین که دو حرم آستانه و شاهچراغ را به یکدیگر متصل می‌کند و در آن واحدهای تجاری، اقامتی و... پیش‌بینی شده، اجرا شود.

همزمان با آغاز عملیات اجرایی این طرح در سال 89 و برای ایجاد مراکز تجاری و اقامتی در محدوده آرامگاه شاهچراغ، در هفت هکتار از بافت تاریخی این شهر، 87 خانه تاریخی و چند حمام و مسجد قدیمی با ارزش تخریب شد.

به گفته مدیر طرح ملی مستندسازی خانه‌های ایرانی، با اجرای این طرح در محله سنگ‌سیاه در گذر خانقاه احمدی، تخریب‌هایی به این خانقاه که یک گذر تاریخی ارزشمند است، وارد شد.

علیرضا گل‌گلی در گفت‌وگویی با مهر در سال 90 با اشاره به این‌که چهارخانه با ارزش‌های زیاد تاریخی نیز مورد آسیب‌های شدید و تخریب قرار گرفت، افزود: با این تخریب‌ها لطمه زیادی به سرمایه ملی بافت تاریخی شیراز وارد شد.

وی خاطرنشان کرد: این گذر بسیار باارزش بود و خانه‌های با ارزش تاریخی متعددی در آن وجود داشت که شامل دو ضلع قاجار و یک ضلع پهلوی است. به گفته وی، در پی اجرای این طرح که با مخالفت میراث فرهنگی آغاز شده است، 130 خانه تاریخی و تعداد بسیار زیادی مدرسه، حمام و مسجد تاریخی تخریب خواهد شد و البته این پیش‌بینی محقق شد و تا امروز گزارش‌های زیادی از تخریب تک‌بناهای تاریخی شیراز منتشر شد.

خانه حکیم الهی، یکی از این خانه‌های تاریخی متعلق به دوره قاجاریه است که در بیست‌وششم تیر 91 و شب‌هنگام تخریب شد. به گفته مدیر طرح ملی مستندسازی خانه‌های ایرانی، ‌خانه حکیم الهی مربوط به اواسط دوره قاجاریه بوده که در ضلع جنوب مسجد نور در شیراز واقع شده است.

گل‌گلی افزود: این خانه تاریخی ثبت ملی نشده بود، ولی دارای ارزش تاریخی بسیاری به لحاظ معماری، آجرکاری، کاشیکاری و تزئینات چوبی بوده است.وی تصریح کرد: تخریب خانه حکیم الهی به دنبال تخریب 40 خانه تاریخی دیگر و به منظور گسترش طرح کنارگذر شاهچراغ در بافت تاریخی شیراز در هفته میراث فرهنگی صورت گرفت.

گرچه این خانه‌ها هیچ کدام در فهرست میراث فرهنگی قرار نگرفته بودند، اما رئیس بخش دکتری معماری دانشگاه علم و صنعت ایران، معماری منحصر به فرد و تاریخی بودن این بناها را مورد تائید قرار داد و به مهر گفت: این خانه‌ها در محدوده جنوبی مسجد نوی شیراز که متعلق به سال 608 هجری قمری است قرار گرفته بود. این مسجد در فهرست میراث ملی ثبت شده و دارای حریم بوده است.

غلامحسین معماریان با بیان این‌که مسجد نو از چهار طرف ایزوله شده و در اطراف آن خیابان‌ کشیده شده است، افزود: در حقیقت تخریب این بناها تجاوز به حریم ثبت شده مسجد نو است، اما در جریان تخریب بناهای تاریخی در محدوده گذر سرباغ و محله درب مسجد نو، سردر مسجد نیز از بین رفته است.