به یاد سریال «خوش غیرت»/ تداعی خاطرات با کامیونی آشنا

حال این سریال زنجیره‌ای در حال بازپخش از تلویزیون است و به نظر می‌رسد بازپخش یک سریال خاطره انگیز در سال‌های بعد، بهتر از بازتولید آن در شمایل جدید باشد که معمولا در جذب مخاطب موفق نبوده است. دست کم برانگیختن حس نوستالژیک تماشاگر از این طریق می‌تواند دلنشین باشد. خوش غیرت فارغ از کارگردان و بازیگران مشترک، از نظر قصه نیز شباهت‌هایی دارد و آن را می‌توان در زمره طنز دفاع مقدسی قرار داد که اتفاقا قبل از «اخراجی‌ها» و بیش از آن، این نوع ساختار و قصه‌ها را تجربه کرده بود. اگر خوش رکاب به جنگ ایران و عراق مرتبط بود خوش غیرت نیز به حضور آمریکا در عراق پرداخته و سوژه آن رخدادهای سیاسی آن روز است.

آقا تقی (محمد کاسبی) تصمیم گرفته است از مردم دارو جمع کند و با کامیون خود (خوش غیرت) برای کمک به مردم عراق برود که هم اکنون بعد از سقوط صدام در چنگال آمریکایی‌ها اسیر هستند و در این حین اتفاقاتی برای آنها رخ می‌دهد که دیدنی است. خوش غیرت درباره 2 شخصیت اصلی داستان قبلی بود. آتقی و عزت دوباره با یکدیگر همراه می‌شوند. در طول راه وقایعی به وجود می‌آید که جنبه طنزآمیز دارد. با این حال به اندازه خوش رکاب مخاطب را نمی‌خنداند. هم قصه قابلیت کمیک کمتری دارد هم شخصیت‌ها و مناسبات آنان تازگی خود را از دست داده‌اند. این بکر بودن حتی با اضافه شدن برخی کاراکترها و بازیگران جدید هم چندان تامین نمی‌شود. به نظر می‌رسد کارگردان خواسته از پتانسیل اجتماعی آن روز بهره ببرد و خوش رکاب را به خوش غیرت وصل کند. این اتفاق با تحولات شخصیتی که در آقا تقی، راننده کامیون در پایان قصه اول رخ داد، فراهم شده بود. علی شاه حاتمی آن زمان دلایل ساخت سریال خوش غیرت را دغدغه‌های اصلی ذهنی خود یعنی حضور آمریکا در عراق می‌داند. به گفته وی پس از 2 سال خاموشی بخش فرهنگی چه در عرصه سینما و چه تلویزیون در مورد عراق تصمیم گرفت به سراغ این موضوع برود و نقبی به آن بزند. شاه حاتمی درباره نگاهی که سریال خوش غیرت به موضوع حضور آمریکا در عراق دارد، گفته بود: نگاه ما سیاسی نبوده، بلکه نگاهی مردمی به این موضوع داشتیم، چرا که در ایران هم بحث‌های زیادی در مورد حضور آمریکایی‌ها در عراق می‌شد. تجربیات شخصی وی نیز در این بازنمایی بی‌تاثیر نبود. وی درباره معرفی شخصیت عراقی در این سریال، ابتدا به حضور خود در کمپ اسرا زمان جنگ اشاره کرده و گفته بود: «قبل از این که وارد فیلمسازی بشوم، در کمپ اسرا بودم و شاهد تفاوت فاحش بین سربازان شیعه و بعثی بوده‌ام؛ اسرای بعثی حتی در دوران اسارت هم دست از شرارت برنمی‌داشتند.»

واقعیت این است که تفاوت محسوسی در ساختار درام و نوع نگاه کارگردان به موضوع در خوش غیرت به چشم نمی‌خورد. با این حال تبدیل شدن یک شیء مثل کامیون به یک کاراکتر داستانی و تاثیرگذاری و دلبستگی مخاطب به آن از عناصر مشترک هر دو قصه است که اتفاقا امسال نیز در سریال نوروزی پایتخت بار دیگر توسط سیروس مقدم تجربه شد. اگرچه طنز ماجرا همچنان وابستگی خود را به کمدی موقعیت حفظ کرد و در دام لودگی و طنازی‌های صرفا فردی نیفتاد، اما نمی‌توان از حجم پررنگ دیالوگ‌های شعاری در خوش غیرت بسادگی گذشت که این وجوه در خوش‌ رکاب کمرنگ‌تر بود و اتفاقا به همدلی بیشتر تماشاگر با قصه کمک زیادی کرد. این یکی از انتقادهای جدی بود که در زمان پخش سریال نیز از سوی منتقدان مطرح شد. هرچند شاه‌حاتمی چندان با این نظر موافق نبود و در خصوص شعاری بودن دیالوگ‌ها متذکر شد: در خوش غیرت سعی کردیم ساختار را به گونه‌ای طراحی کنیم که بتوانیم با سلایق خاص ارتباط برقرار کرده و نگاه‌ها را به دنبال آنچه مدنظر قرار داده بودیم، معطوف کنیم. طبیعی است نقطه ضعف‌هایی در تمام زمینه‌ها، بخصوص دیالوگ‌ها وجود داشته باشد. چرا که امکان هیچ روتوشی برای ما وجود نداشت.

بدون شک یکی از عوامل مهم جذابیت هر دو سریال، حضور گرم محمد کاسبی به عنوان شخصیت اصلی قصه است و البته بازی خوب مجید صالحی که نوع شخصیت وی کنتراست خوبی با کاسبی ایجاد کرد که ظرفیت طنز سریال را افزایش داد، اما چون مثل خوش رکاب شاهد تحول شخصیتی قهرمان قصه نبودیم داستان از فراز و نشیب‌های کمتری برخوردار شد و نسبت به خوش رکاب خیلی یکدست، تخت و یکنواخت بود.

به این عوامل، موسیقی متن و تیتراژی سریال را هم اضافه کنید که در خوش رکاب، هم خیلی جذاب و شادتر بود و هم تازگی و طراوت بیشتری داشت و به نوعی ترانه‌ای کوچه بازاری را با همان لحن خواندن به قصه‌ای الصاق کرد که با شخصیت اصلی داستان نیز انطباق روانشناختی داشت. با این حال، به دلیل امکان همذات پنداری ضعیف مخاطب با خط داستانی سریال و شخصیت‌هایش در کنار یکنواختی و تخت بودن داستان و پرسوناژهایش، خوش غیرت مثل خوش رکاب چندان در خاطره‌ها نماند و به واسطه چسبندگی موضوعی و تاریخی بودن آن اکنون بازپخش آن شاید برای تماشای مجدد وسوسه انگیز نباشد و این خود نشان می‌دهد سریالی موفق است که در زمان پخش خود توانسته باشد نظر اکثر مخاطبان را جلب کند و مهم خوش ساختی اثر است؛ حالا می‌خواهد خوش رکاب باشد یا خوش غیرت!

سید رضا صائمی/ قاب کوچک