دیدنی​های شهر دوطبقه ایران

پله‌ها که تمام می‌شود تاریکی هنوز هست، اما نه به آن اندازه که راهروی دهانه باریک سمت چپ را نبینی. اینجا راه، مارپیچ است و تو هم پیچ می‌خوری و پیش می‌روی، ولی احساس خفگی رهایت نمی‌کند. شاید بخواهی از روزنه‌ای هوا بگیری، اما هیچ روزنه‌ای نیست نه روی دیوار و ‌نه روی سقف، پیش رویت فقط یک راه باریک و پیچ در پیچ است و بس. در زیر زمین نوش‌آباد، شهری که با کاشان هشت کیلومتر فاصله دارد، خبرهای جالبی است. آنجا در عمق کمتر از 20 متری زمین، شهری کوچک وجود دارد که مردمان عهد ساسانی آن را با دست کنده‌اند تا اگر روزی دشمنی آنها را تهدید و به شهرشان حمله کرد، آنها از همان پله‌های پر رطوبت پایین بروند و به همان دالان تنگی برسند که به دهلیزهای تنگ‌تر ختم می‌شود.

شهر زیرزمینی نوش‌آباد یک پناهگاه است که از عهد باستان تا زمانی که مغول‌ها خاک شهرهای ایران را به توبره می‌کشیدند، حتی تا زمان قاجار که مردم از راهزنان می‌گریختند، همواره جان پناه مردم این شهر بوده است؛ شهری زیر شهری دیگر. در دالان‌های تنگ این شهر زیرزمینی نفس آشکارا به شماره می‌افتد، اما چند دقیقه‌ای بیشتر طول نمی‌کشد که همه چیز به حالت عادی برمی‌گردد و نفس‌ها دوباره جا می‌آید. می‌گویند این شهر طوری ساخته شده که با ورود هر تازه وارد به آن، هوا جابه‌جا می‌شود و همین جابه‌جایی، اکسیژن را به درون شهر می‌کشد و همین است که نه مردم اینجا خفه می‌شوند ونه چراغ‌های فتیله‌ای‌شان خاموش می‌شود.

می‌گویند نام قدیم این شهر «اویی» بوده است، چون مردم وقتی در این فضای خفه همدیگر را صدا می‌کردند صوتی شبیه «او» در فضا می‌پیچیده و همین بوده که این نام را برای شهرشان انتخاب کرده‌اند. اکنون همین پیچش صدا در آنجا وجود دارد. وقتی راهنمای گردشگری شهر نوش‌آباد درباره پیشینه این شهر به بازدیدکنندگان توضیح می‌دهد بسختی می‌شود روی گفته‌هایش تمرکز کرد و تک‌تک کلماتش را شنید. شهر زیرزمینی نوش‌آباد با این حال یک شاهکار معماری است، هم به علت راهروهای تنگش که اجازه نمی‌دهد بیش از یک نفر از آن عبور کند و هم به علت منتهی شدن این راهروهای تنگ به اتاق‌های فراخ. اینجا هیچ چیز تجملاتی نیست، اما به نظر می‌رسد اتاق‌های آن که سکو و تاقچه هم برای آن ساخته شده در زمان‌های بحرانی جای ناراحتی نبوده است و بخوبی از ساکنانش محافظت می‌کرده است.

مردمی که این شهر را ساخته‌اند به فکر ساخت دستشویی هم بوده‌اند که شکل و شمایل آن با دستشویی‌های امروزی تفاوت چندانی ندارد. می‌گویند چون امکان ساخت در برای این دستشویی‌ها وجود نداشته، مردم از سنگی بزرگ برای نشان دادن اشغال بودن یا نبودن دستشویی استفاده می‌کرده‌اند، یعنی اگر سنگ را در آستانه در قرار می‌دادند مردم می‌دانستند کسی آنجاست و اگر سنگ به کناری گذاشته می‌شد یعنی ورود آزاد است.

شهر زیرزمینی نوش‌آباد را باید از نزدیک دید و حس اقامت در شهری سه طبقه را که از عمق چهار متری زمین شروع می‌شود و تا ژرفای 18‌متری پایین می‌شود با تمام وجود لمس کرد. پا گذاشتن به این شهر باستانی ابتدا دلهره‌آور است، اما بعد آنقدر مجذوب‌کننده می‌شود که نمی‌توان از آن دل کند. ‌

«اویی»؛ آوایی از اعماق زمین

شهر زیرزمینی (اویی) در زیر بافت شهر نوش آباد در 8 کیلومتری شمال کاشان قرار دارد. این شهر در سه طبقه، در زیر زمین با عمق بین 4 تا 18 متر بصورت «دست کن» ایجاد شده و فضاهای متعددی از جمله اطاق، راهرو و چاهها و کانالهای زیادی برای در امان ماندن از دست اشرار دارد. راه‌های ورود به داخل این مجموعه به شکل مخفی در منازل یا داخل قلعه خشتی در مجاور شهر و یا محل‌های پر جمعیت و داخل کانال‌های پایاب‌هایی که از زیر خانه‌ها و برای گذر آب قنات ایجاد شده، چاه‌های داخل مساجد و باغ‌ها و بازارها و هر جایی که در زمان حمله دشمن امکان دسترسی سریع و فرار ساکنان را فراهم می‌کرده، ایجاد شده است.

وسعت این اثر باستانی که از عمق چهار متری شروع شده و تا عمق 16 متری ادامه دارد هنوز مشخص نیست، اما بنا به شواهد موجود و گفته شهروندان کهنسال، تا غار ریس در شهر سبز نیاسر از توابع شهرستان گسترش داشته است. آثار معماری بدست آمده تاکنون در سه طبقه، شامل راهروهای باریک به همراه اتاق های چهار گوش با طاقچه های ایجاد شده در دیوارهاست و ارتباط بین طبقات بوسیله چاه های عمودی حفر شده با عمق 5 تا 7 متر است که با توجه به آثار و شواهد بدست آمده، تاریخ ایجاد معماری دست کن نوش آباد به دوره ساسانی می رسد.

مریم خباز