توقف رشد جمعیت در سال 1415 با تک‌فرزندی

سال 1415 که برسد، جمعیت کشور با روند کاهشی مواجه خواهد شد و تک‌فرزندی مهم‌ترین عاملی است که بحران توقف رشد جمعیت کشورمان تا دو دهه آینده را رقم خواهد زد.

مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیت و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور می‌گوید: در صورتی که نرخ رشد جمعیت با روند کاهش مواجه شود و تک‌فرزندی افزایش یابد، با رسیدن جمعیت تا سال ۱۴۱۵ به ۸۵ میلیون نفر، پس از آن رشد جمعیت کشور متوقف خواهد شد.

علی‌اکبر محزون در گفت‌وگو با فارس با اشاره به کاهش نرخ باروری در کشور می‌گوید: هم‌اکنون نرخ باروری در کشور زیر 2 درصد و سطح جانشینی 1.7درصد است و تا پایان سال 1420 جمعیت کشور با این روند به 88 تا 90 میلیون نفر می‌رسد و پس از این دوره، شاهد کاهش جمعیت در سال‌های بعد خواهیم بود.

وی با پیش‌بینی دو سناریوی جمعیتی در کشور برای پیشگیری از معکوس شدن نرخ رشد جمعیت در کشور توضیح می‌دهد: بررسی تک‌فرزندی و کاهش نرخ باروری به زیر 2 درصد از برنامه‌هایی است که سازمان ثبت‌ احوال برای سال‌های آینده با استفاده از نرم‌افزارهای ویژه پیش‌بینی کرده است.

مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور تصریح می‌کند: اگر برنامه‌ریزی‌ها درست پیش برود، در سال 1430 نرخ باروری به 2.5 درصد خواهد رسید و می‌توان پیش‌بینی کرد که به ازای هر خانواده دو تا سه فرزند داشته باشیم، به این ترتیب جمعیت کشور به حدود 98 میلیون نفر خواهد رسید که این رقم ترکیب جمعیتی متعادل‌تری را به وجود خواهد آورد.

کاهش جمعیت جوان، تهدید اقتصاد کشور

منفی شدن رشد جمعیت کشور که موجب کاهش تعداد جوانان و پیر شدن تدریجی جمعیت می‌شود، در اولین گام، تاثیر منفی خود را بر اقتصاد کشور خواهد گذاشت. کاهش تعداد نیروی کار با کاهش جمعیت جوان و آماده به کار در کشور، فعالیت‌های اقتصادی در بازار کار را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد، به طــــوری که کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان مرگ اقتصادی نیز تعبیر می‌کنند.

رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در توضیح تاثیر ناخوشایند منفی شدن نرخ رشد جمعیت بر اقتصاد کشور می‌گوید: نیروی کار، سرمایه، تکنولوژی و منابع چهار عاملی است که روی رشد اقتصادی یک کشور تاثیرگذار است؛ به طوری که با کم شدن نیروی کار به خودی خود، تمام موارد تحت تاثیر قرار می‌گیرند و سبب کاهش رشد اقتصادی می‌شود.

در این میان چون بیشترین مصرف را نیروی کار جوان در جامعه به‌عهده دارد، اگر تعداد جوان‌ها کم شود، مصرف هم کم می‌شود. همچنین این موضوع روی کاهش جمعیت جوان در آستانه باروری هم تاثیر دارد و از تعداد فرزندان کاسته می‌شود که این عواقب خاص خود را دارد و بایــــد در درازمدت از نیروی​کار خارجی استفاده کرد.

محمدجواد محمودی در تحلیل وضع پیش آمده توضیح می‌دهد: در دهه گذشته نرخ رشد باروری در کشور کاهش یافت و افراد بین ۱۵ تا ۶۴ سال بتدریج کم شدند. این بازه جمعیتی مثل استخری است که ورودی‌اش زاد و ولد بوده و خروجی‌اش هم سالمندان بنابراین با کاهش تولدها این استخر هر روز مشتری‌هایش کم می‌شود و خروجی‌هایش بیشتر.

محمودی معتقد است، کاهش تولدها هم خود علل متعددی دارد؛ افزایش باسوادی زنان، شهرنشینی، افزایش اشتغال زنان، سیاست‌های دولتی برای کنترل جمعیت در گذشته، به‌کارگیری سیاست‌های تنظیم خانواده، توسعه و مشکلات اقتصادی و کاهش فاصله طبقاتی از جمله این موارد است.

تک‌فرزندی عاملی برای اختلالات رفتاری

صرف‌نظر از این‌که چه شرایط و مشکلاتی زوج‌ها را ترغیب به داشتن فرزند کمتر و تک‌فرزندی یا حتی نداشتن فرزند می‌کند، اگر والدینی که تصمیم می‌گیرند فقط یک فرزند داشته باشند، می‌دانستند تک‌فرزندی چه آسیب‌های منفی بر روح و روان و رشد شخصیت اجتماعی فرزندشان دارد و حتی ممکن است زندگی آینده فرزندشان را نیز تحت تاثیر قرار دهد، شاید در تصمیم‌شان کمی تجدیدنظر می‌کردند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمال افزایش بیماری‌ها و اختلالات رفتاری و اجتماعی در تک‌فرزندان دور از انتظار نیست.

نرگس خدیوی، کارشناس روان‌شناسی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به مشکلات فراوانی که ممکن است تک‌فرزندها در طول دوران زندگی‌شان با آنها مواجه شوند، می گوید: تک‌فرزندها از آزمودن احساساتی که در روابط بین خواهر و برادر شکل می‌گیرد، محروم می‌مانند، در حالی که در خانواده‌های چندفرزندی ارتباط بچه‌ها باهم، بحث و حتی دعوا کردن هرازگاه با خواهر و برادر موجب می‌شود کودکان برای کنترل احساسات راهی مناسب پیدا کنند و بار دیگر به بازی مشغول شوند.

تک‌فرزندها در مدیریت رابطه نیز با مشکلاتی مواجه هستند. به گفته این روان‌شناس، تک‌فرزندها نمی‌توانند ناامیدی‌ و فشارهای روحی را تحمل کنند و اگر توهینی به آنها شود، بدون این‌که قصدی در کار باشد، این توهین را رفتاری عمدی برداشت می‌کنند. فرزندی که به تنهایی بزرگ شده، ممکن است تبحر لازم را نداشته باشد تا بتواند دعواهای خود را با دیگران به گونه‌ای مدیریت کند که در نهایت هر دو طرف راضی شوند.

خدیوی معتقد است تک‌فرزندها فقط به برقراری روابطی علاقه‌مندند که دربرگیرنده منافع آنان باشد.

ایران سومین کشور پیر دنیا

جزو اولین‌ها بودن همیشه هم خوب نیست. مثل این بار که آمارها می‌گوید ایران سومین کشوری است که عنــوان پیر شدن را در میان سایر کشورهای دنیا با خود یدک می‌کشد. پیر شدن جمعیت کشور مهم‌ترین پیامد منفی شدن نرخ رشد جمعیت در کشور است. این همان موضوعی است که مدیر سلامت خانواده، جمعیــــت و مدارس معاونت بهداشتی استان خراسان رضوی نیز با هشدار درباره آن می‌گوید: با کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی، منحنی جمعیت کشور به سوی سالمند شدن حرکت می‌کــند.

محمد احمدیان در گفت‌وگو با مــــهر می‌گوید: نرخ رشد جمعیت طی سال‌های گذشته کاهش یافته و طبق آمار بین‌المللی، ایران از نظر سرعت پیر شدن جمعیت، رتبه سوم جهــــان را به خود اختصاص داده است.

به گفته وی، براساس نتایج آخرین سرشماری جمعیت کشور که سال 90 انجام شد، جمعیت کشور به ۷۵ میلیون و ۱۴۹هزار نفر رسیده است و درصد رشد جمعیت رقم 1.29 بوده است.

احمدیان درباره روند رشد جمعیت در بازده زمانی ۱۳۳۵ تاکنون توضیح می‌دهد: رشد جمعیت در فاصله سال‌های (۱۳۴۵ـ۱۳۳۵) 3.1 درصد، (۱۳۵۵ـ۱۳۴۵) 2.71 درصد، (۱۳۶۵ـ۱۳۵۵) درصد، (۱۳۷۵ـ۱۳۶۵) 1.96 درصد، (۱۳۸۵ـ۱۳۷۵) 1.61 درصد و در آخرین سرشماری (۱۳۹۰ـ۱۳۸۵) به 1.29 درصد رسیده است.

افزایش سن ازدواج، مشکلات اقتصادی، تمایل زوج‌ها و بخصوص زوج‌های جوان به داشتن فرزند کمتر، کاهش نرخ باروری و افزایش سن باروری از جمله مواردی است که به گفته این مقام مسئول، نرخ رشد جمعیت کشور را در مسیر کاهش قرار داده و جمعیت کشور را در روند حرکت به سوی پیر شدن قرار داده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد به طور مثال در استان خراسان رضوی متوسط رشد سالانه جمعیت بین سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ حدود 1.4 درصد بوده، در حالی که این رقم بین سال‌های ۱۳۷۵و ۱۳۸۵، 1.71 درصد بوده است که البته در مقایسه با کل کشور نرخ رشد جمعیت کمی بالاتر بوده است، اما روند رو به کاهش کاملا مشهود است.

مدیر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس معاونت بهداشتی استان خراسان رضوی با اشاره به این‌که 6 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند، می‌گوید: براساس آمارهای بین‌المللی، سالمندان در سال‌های آینده ۳۳ درصد کل جمعیت کشور را به خود اختصاص خواهد داد، این در حالی است که جمعیت بالای ۶۰ سال ایران طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۵۰ با رشد ۲۶ درصدی مواجه خواهد بود.

شاید فقط گفتن از پیامدهای منفی شدن نرخ رشد جمعیت کشور و تشویق مردم به فرزندآوری چندان هم منطقی نباشد، اما اگر مسئولان سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی در کنار سیاست‌های تشویقی، با برنامه‌ریزی در راستای از میان برداشتن موانع و مشکلاتی که در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی سد راه خانواده‌های ایرانی برای داشتن فرزند می‌شود، اقدام کنند، آن وقت شاید بتوان از توقف نرخ رشد جمعیت کشور که پیامدهای منفی آن که در وهله اول خانواده‌های ایرانی و آینده تک‌فرزندها سپس بر جامعه و اقتصاد کشور را درگیر خود خواهد کرد، پیشگیری کرد.

پوران محمدی - گروه جامعه