مرموزترین بیماری قرن را بشناسیم

دکتر کروویلیه در این کتاب و در توصیف علائم بیماری ام.اس این گونه نوشته است: «بیمار دچار ضعف پیشرونده در دست و پاها، اسپاسم عضلانی و وجود اختلال در حس بینایی است.» دکتر کروویلیه این ‌ بیماری را فلج بر اثر تحلیل و از بین رفتن رشته‌های خاکستری نخاع توصیف کرده است. بیماری‌ای که این پزشک فرانسوی در مورد آن توضیح داد ظاهرا همان بیماری سیستم عصبی است که امروزه ما آن را با نام ام.اس می‌شناسیم. گفت‌وگو در زمینه بیماری ام.اس بهانه‌ای شد تا به سراغ دکتر افشین لطیفی صوفی، متخصص مغز و اعصاب برویم تا بگوید چرا برخی از مردم گرفتار این بیماری می‌شوند.

بیماری ‌ام.‌اس یا «مولتیپل اسکلروزیس» نوعی بیماری پیشرونده و مزمن با یک علت ناشناخته است که با درگیر کردن سیستم ایمنی بدن، سبب تخریب سیستم اعصاب مرکزی‌(مغز، نخاع و عصب بینایی) می‌شود. میلین یک لایه پروتئینی موجود در سیستم عصبی بدن است‌ که روی بسیاری از دندریت‌های بلند و آکسون‌ها تشکیل می‌شود و با تخریب آنها، انتقال پیام به اعصاب مرکزی با اختلال مواجه خواهد شد‌ اما چه زمانی بیماری ام.اس خود را نشان می‌دهد؟

وقتی گلبول‌های سفید بدن اشتباهی به میلین‌ها به عنوان عامل بیگانه حمله می‌کنند، بیماری ام.اس شروع می‌شود و هر بار که گلبول‌های سفید به رشته‌های اعصاب مربوط به یکی از اندام‌های بدن‌ حمله‌ور می‌شوند، آن اندام دچار مشکل می‌شود. این حمله در بیماران مبتلا‌ به ام.اس خودش را به شکل تاری دید و مشکل در راه رفتن و سایر علائم نشان می‌دهد.

با این‌که علت اصلی بروز این بیماری هنوز کشف نشده است، اما دلایل مختلفی برای شروع بیماری ام.اس می‌توان برشمرد که هیچ‌ کدام‌شان صددرصد قطعیت پیدا نکرده و در هاله‌ای از ابهام قرار دارند‌ اما فاکتورهایی مانند ژنتیک، کمبود ویتامین D در کودکی، بروز برخی عفونت‌های ویروسی یا میکروبی در دوران خردسالی و برخی عوامل محیطی دیگر می‌توانند در بروز این بیماری موثر باشند. از نظر آماری در کمتر از 15 درصد موارد، ام.اس از راه ژنتیک و وراثت به فرد منتقل می‌شود.

فرضیه دیگری که در مورد ابتلا فرد به بیماری ام.اس وجود دارد و هنوز به اثبات قطعی نرسیده، کمبود ویتامین D است. دیده شده بیشتر افرادی که در بزرگسالی و کودکی به بیماری ام.اس مبتلا می‌شوند، از لحاظ تامین این ویتامین در مضیقه بوده‌اند.

وجود هوای سرد و به تبع آن بروز عفونت‌های ویروسی یکی دیگر از عواملی است که به نظر می‌آید در ابتلای افراد به این بیماری نقش داشته باشد.

در بعضی از بیماران ام.اس مجموعه‌ای از آنتی‌بادی بر ضد بعضی عفونت‌های ویروسی مشاهده شده و همین مساله این شک را به‌وجود آورد که ممکن است یکی از علل بروز بیماری ام.اس ابتلا‌ به همین عفونت‌های ویروسی در دوران کودکی باشد. شیوع بیماری ام.اس در نقاط مختلف جهان یکسان نیست. به طوری که هرچه رد پای این بیماری در قسمت‌های شمالی و معتدل و سرد جهان بیشتر دیده می‌شود، در نقاط گرمسیر کمتر به چشم می‌خورد.

ابتدای مطلب در توضیح علائم و تظاهرات بالینی بیماری ام.اس در مبتلایان، در وهله اول به تاری دید اشاره شد که در 50 درصد از بیماران و معمولا به صورت یک طرفه به وجود می‌آید اما در بعضی افراد ممکن است علائم بیماری به شکل احساس ضعف در اندام‌ها، دست‌ و پاها، تاری دید، دو‌بینی، اختلال در راه رفتن، نبود تعادلی که بیشتر از یک هفته تا ده روز طول بکشد، انحراف صورت و بی‌اختیاری ادرار خودش را نشان دهد.

در شروع بیماری و در بیشتر افراد ممکن است حمله‌ای‌(علائم بیماری) رخ دهد و خود به خود هم بهبود پیدا کند. مشکل اینجاست که بیشتر بیماران در دفعه‌های اول و دوم بروز حمله به پزشک مراجعه نمی‌کنند زیرا طی مدت دو هفته علائم بیماری فروکش می‌کند و فرد بر این باور است که به دلیل ابتلا‌ به یک بیماری ویروسی، علائم حمله را تجربه کرده است.

در ضمن اگر تاری دید هم پیدا کنند، پس از دو هفته تا 20 روز خوب می‌شوند. بنابراین بیمار تنها پس از درگیری با حمله‌های متعدد بیماری به پزشک مراجعه می‌کند و به تدریج و با افزایش حمله‌ها، بهبودی بیمار نسبی شده و مقداری از علائم باقی می‌مانند که همین مساله باعث بروز ناتوانی در فرد می‌شود. در صورتی که بیمار علائم بالینی‌اش را جدی نگیرد و به موقع برای درمان به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نکند، ضایعه‌هایی که از حمله‌های مکرر باقی می‌مانند، سبب ناتوانی فرد طی ده تا پانزده سال بعد می‌شود.

شروع بیماری ام.اس در دوران جوانی و میانسالی بیشتر مشاهده می‌شود و زنان را بیش از مردان درگیر می‌کند زیرا ابتلا به بیماری‌های سیستم ایمنی، لوپوس و رماتیسمی در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود و البته پای ژنتیک نیز در میان است، به همین دلیل زنان سه برابر بیشتر از مردان درگیر این بیماری می‌شوند. بیماری ام.اس معمولا در افراد بین 20 تا 50 ساله خود را نشان می‌دهد. گرچه حتی در افراد بالای50 سال و حتی کودکان نیز دیده شده که به آن ام.اس زودرس گفته می‌شود.

توصیه می‌شود مواد غذایی که بیماران استفاده می‌کنند، حتما حاوی ویتامین D باشد. لبنیات کم‌چرب، میوه و سبزیجات تازه، مغزها و دانه‌های خوراکی و ماهی از جمله خوراکی‌هایی هستند که ویتامین D در آنها موجود است.

ورزش کردن از جمله مواردی است که همه پزشکان انجام آن را به مردم توصیه می‌کنند. هر‌چند ورزش کردن فواید بسیاری را برای بیماران به همراه دارد، اما هر فردی بسته به نوع بیماری که دارد، باید در انتخاب نوع ورزش دقت کند. ورزش مناسب برای بیماران مبتلا به ام.اس ورزشی است که مداوم اما کم باشد تا بیمار دچار خستگی نشود اما مهم‌ترین کاری که این دسته از افراد می‌توانند انجام دهند، آب‌درمانی با آب خنک است زیرا استفاده از آب گرم باعث تشدید بیماری به صورت موقت می‌شود.

همان‌طور که گفته شد بخش اعظمی از بیماران مبتلا به ام.اس را خانم‌ها تشکیل می‌دهند که برخی از آنها دوران بارداری را تجربه می‌کنند. به توصیه متخصصان مغز و اعصاب اگر خانم‌های مبتلا به م.اس فرزند دارند، بهتر است به بارداری مجدد فکر نکنند. خانم مبتلا به ام.اس طی دوران بارداری و شیردهی قادر به تزریق اینترفرون به دلیل عوارض جانبی که در پی دارد، نیست ولی اگر قصد بارداری داشت، منعی ندارد با این وجود توصیه می‌شود حتما زیر نظر متخصص باردار شود.

نیلوفر قشقایی