مروری بر مفاهیم و گونه‌های پرداخت در گستره فناوری‌های نوین(بخش دوم)

از پول الکترونیکی‌ تا پرداخت دیجیتالی

ناگفته پیداست که در تمام مباحث مالی چه خرد و چه کلان، امنیت یکی از اصلی‌ترین موضوعات است که ریشه‌های تاریخی هم دارد و بازمی‌گردد به تاریخ نگاه‌بانی و خزانه‌داری. در بانکداری و تعاملات مالی نوین نیز امنیت به‌دلیل پیشرفته‌شدن سودجویان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. امنیت در نظام پرداخت‌های الکترونیکی در 3‌بخش قابل بررسی است. یعنی امنیت سراسری، امنیت تراکنش و امنیت قانونی. ‌ ‌

کد خبر: ۲۹۳۰۴۲

امنیت سراسری سیستم به زیر ساخت‌های فنی و محتوایی برمی‌گردد که در آن کل سیستم برای زمان پرداخت و نیز نگه‌داری اطلاعات پرداخت کسب آمادگی می‌کند. امنیت تراکنش‌ها نیز مجموعه‌ای از فرایندهای تعریف شده در زیرساخت‌های الکترونیکی است که کمک می‌کند یک تراکنش (انتقال اطلاعات و دریافت پاسخ) با امنیت انجام شود. این مرحله علاوه بر این‌ها دارای ویژگی‌های دیگری نیز باید باشد، مانند در دسترس بودن رویه پرداخت، انجام کامل و صحیح عملیات پرداخت و وجود مکانیزم‌هایی برای جلوگیری از هرگونه اختلال در جامعیت و صحت داده‌ها از قبیل محافظت در برابر از دست رفتن غیرمجاز سرمایه. مجموعه این موارد باید برای یک تراکنش وجود داشته باشد. اما در مورد امنیت قانونی این موضوع، قانون‌گذار باید قوانین بازدارنده‌ای برای کاهش تخلفات و قوانین کیفری برای پیگیری تخلفات وضع کند وعلاوه بر این، مجریان یعنی متولیان نظام پرداخت‌ها باید قوانین را برای افزایش کیفیت این خدمات در نظر داشته باشند تا مشتریان به سمت این سامانه‌ها گرایش یابند. فرایند پرداخت باید در یک چارچوب قانونی انجام شود و مواردی مانند انکار پرداخت وجه یا نسبت‌دادن پرداخت به شخص دیگری نباید امکان‌پذیر باشد. ‌ ‌

‌ ‌یکی دیگر از اصلی‌ترین موارد در بانکداری نوین موضوع محرمانگی است. بر این اساس، اطلاعات مالی فرد باید بر اساس قوانین و چارچوب‌هایی محافظت شود که در آن فرد حق انتخاب نحوه انتشار اطلاعات را داشته باشد.

برای مثال، در کشور آلمان، تصمیم‌گیری در مورد داده‌های شخصی کاملا بر عهده خود شخص است که آیا داده‌های شخصی او در دسترس دیگران قرار گیرد یا خیر یا حتی برای چه کسانی در دسترس باشد و چه کسانی به داده‌های شخصی او دسترسی نداشته باشند. در این میان، خطراتی مانند نفوذ و تخریب اطلاعات توسط سودجویان، اصلی‌ترین تهدید در این شاخه به‌شمار می آید. ‌‌اما 2 موضوع دیگر نیز در سامانه‌های پرداخت با وجود اجباری نبودن نقشی حیاتی دارند. تجربه تلخ در دسترس نبودن خدمات خودپردازها و اشتباهات مکرر برخی سیستم‌ها باعث پس رفتن مشتریان در سیستم های پرداخت الکترونیک می‌شود. در دسترس بودن1‌ ‌و قابلیت استفاده و اطمینان2‌ ‌از دیگر ملزومات یک نظام الکترونیک است. ‌ ‌

دسته بندی کلی ‌ ‌

سیستم‌های پرداخت 2 شکل کلی دارند، آنلاین و آفلاین. در روش آنلاین تمام عناصر یک مبادله در یک زمان، تحت یک شبکه واحد با هم ارتباط دارند ولی در حالت آفلاین همزمانی حضور افراد لازم نیست. ‌ ‌

برای روشن‌تر شدن معنای این 2 مفهوم، به این 2‌نمونه توجه کنید: یک بسته امانتی را فرض کنید که یک پیک برای شما می‌آورد و شما از مرحله ارسال بسته تا زمان رسیدن آن با ارسال‌کننده دائم در تماس هستید. در حالت دوم، ارسال‌کننده بسته آن را نزد شخص سوم امانت می‌گذارد و شما پس از مدتی برای دریافت آن اقدام می‌کنید؛ نمونه اول به‌نوعی یک مبادله آنلاین و نمونه دوم یک مبادله آفلاین را تداعی می‌کند (البته این مثال تنها برای تداعی این موضوع بود و موضوع آنلاین بودن پیچیدگی‌های دیگری نیز دارد.) ‌ ‌

در یکی از رایج‌ترین روش‌های پرداخت آنلاین، شخص ثالث باید ناظر بر این مبادله باشد ولی در نوع آفلاین پرداخت، به‌دلیل داشتن فرصت کافی برای احراز هویت 2 طرف، الزامی برای حضور همزمان یک ناظر نیست. این سیستم‌ها از نظر زمان پرداخت دارای 3ترکیب هستند:

1– سیستم پیش‌پرداخت3‌ ‌(مانند کارت عابر بانک‌های معمولی)

2– سیستم پرداخت در لحظه4 ‌ مانند خریدهای آنلاین اینترنتی و امثال آن)

3– سیستم پس‌پرداخت5‌ ‌ مانند کارت‌های اعتباری )

در سیستم‌های پیش‌پرداخت، سرمایه مورد نظر برای انتقال از قبل در سیستم انتقال (مانند بانک) ذخیره شده، هنگام انتقال تنها به اندازه درخواست از مقدار آن کاسته می‌شود. ‌در سیستم‌های پرداخت درلحظه، مبلغ همان موقع انتقال به حساب واسط یا سیستم انتقال داده می‌شود (مانند پرداخت‌های معمولی برای خرید‌های روزانه.)

در سیستم‌های پس‌پرداخت، هزینه یا سرمایه بعد از معامله و در زمانی بعد از حال حاضر پرداخت می‌شود (مانند کارت‌های اعتباری.) ‌ ‌

سیستم‌های پرداخت از نظر نوع پرداخت نیز چند حالت دارند، مانند سیستم‌های پرداخت زیر 1دلار، سیستم‌های پرداخت زیر 10دلار و سیستم‌های پرداخت انبوه. در کل، شیوه‌هایی مانند کارت‌های بانکی اعتباری و کارت بانک‌ها، شکل الکترونیکی روزهای قدیمی هستند، اما در عین حال روش‌های بسیاری وجود دارد که بر اساس دانش دیجیتال بنا نهاده شده است. تمام این سیستم‌ها در هر شکل دارای یک وجه اشتراک هستند؛ یعنی پول الکترونیکی. ‌ ‌

کلام آخر ‌ ‌

سیستم‌های پرداخت الکترونیکی متنوع‌اند و هر کدام با ویژگی‌های خاص و با هدف استفاده در شرایط خاص طراحی شده‌اند. میزان رواج و استقبال از این سیستم‌ها به ضریب امنیتی، دقت و میزان اعتماد، سرعت آن‌ها در انجام امورمالی و سهولت استفاده از آن‌ها بستگی دارد. ایجاد و گسترش سیستم‌های پرداخت در کشور وجود بستر مناسب ارتباطی و توسعه عمومی استفاده از سیستم‌های پرداخت الکترونیکی و هماهنگی دقیق موسسات مالی و بانک‌ها و فرهنگ‌سازی در این زمینه و از همه مهم‌تر راه‌اندازی زیرساخت‌های کلید عمومی ‌(PKI)‌ و مراکز اعتماد ‌(CA)‌ در کشور برای ایجاد گواهی‌های الکترونیکی اهمیت خاصی دارد. در آخر، باید یاد آور شد که راه‌اندازی سیستم‌های پرداخت کارآمد نیاز مند مدیریتی قدرتمند در عرصه مدیریت نظام پرداخت‌هاست که باید در هر کشور احیا و قدرتمند شود، اما برای به‌روز بودن، هیچ کس نمی‌تواند ما را بهتر از خود ما یاری کند. در جامعه نوین و الکترونیکی، ابزارها تا حد دست‌بند و گوشی تلفن همراه به ما نزدیک می‌شوند، اما تا ما نخواهیم، مورد استفاده قرار نخواهند گرفت.