تاریخ با طعم «خلاقیت»

در میان قالب‌های مختلف تولید هنرهای نمایشی، انیمیشن این قابلیت را دارد که در هر گوشه‌ای از کشور، با ابزار و امکاناتی که محدود به یک یا چند اتاق می‌شود اقدام به ساخت چنین آثاری کرد. سال‌هاست استعدادهای جوان ایرانی این شیوه را در پیش گرفته اند و آثار ارزشمند کوتاه و بلندی را در قالب‌های نیمه حرفه‌ای تولید می‌کنند.

در میان کشورهای منطقه، ایران از همه کشورها زودتر وارد بحث تولید انیمیشن شد، اما نبود برنامه‌ریزی‌های دقیق و منسجم باعث شد کشورهایی مانند کره جنوبی، فیلیپین و... از ایران جلو بیفتند و حالا کار به جایی رسیده که طبق یک روایت غیر رسمی‌درآمد کره جنوبی از تولید این آثار برابر با درآمد سرانه هر ایرانی از نفت است.

مدتی قبل در بازید از پشت صحنه یکی از تولیدات حرفه ای انیمیشن در شهرستان بروجرد، با سیستم تولید جدیدی آشنا شدیم که به همت برادران دالوند بر پا شده بود تا انیمیشن «آخرین فرستاده» را با موضوع زندگی پیامبر اکرم (ص) تولید کنند. برادران دالوند سوابق مختلفی در تولید فیلم و برنامه‌های انیمیشن دارند و تا به حال در بروجرد آثاری همچون فیلم سینمایی «روزی که حسنی مرد شد» و نیز انیمیشن «کودک و اشغالگر» را تولید کرده‌اند که در سال گذشته با تحسین‌های فراوانی مواجه شد.

انیمیشن آخرین فرستاده هم قرار است در قالب یک فیلم  مجموعه به تهیه‌کنندگی شبکه سحر  در شهرستان بروجرد تولید ‌شود و برنامه افتتاحیه آن نیز از سوی روابط عمومی ‌این شبکه تدارک دیده شده بود. جزئیات بیشتر درباره این پروژه سینمایی را در این گزارش می‌خوانید.

«کار را باید به دست بخش خصوصی سپرد.» این جمله‌ای است که یکی از همسفران ما هنگام ورود به هتلی بیان می‌کند که قرار است به مدت دو شب میزبان میهمان‌هایی باشد که از تهران برای افتتاح پروژه انیمیشن «آخرین فرستاده» به بروجرد آمده‌اند.

مهم‌ترین علت بیان چنین جمله‌ای نظم قابل توجهی است که بر برنامه‌ها حاکم است. ما خبرنگاران سال‌هاست که با حضور در برنامه‌های فرهنگی و هنری و جشنواره‌ای، شاهد انواع و اقسام بی‌نظمی‌ها بوده‌ایم. جشنواره‌های مختلفی را تجربه کرده‌ایم که تا ساعتی پیش از برگزاری آن هیچ‌کس نام مجری افتتاحیه را نمی‌دانسته است.

به سفرهای کاری زیادی رفته‌ایم که برنامه کاری برای یک هفته «در‌هاله ای از ابهام» بوده و حالا باید به ما حق داد که در شهرستانی مانند بروجرد، وقتی هنگام ورود به هتل برنامه دقیق 2 روز کاری به شکل مکتوب و زمان بندی شده به ما داده می‌شود، دچار حس خوبی شویم. ضمن آن‌که در برنامه ارائه شده 3 شماره تماس ذکر شده که میهمان‌ها می‌توانند طی شبانه روز با میزبان در ارتباط باشند.

بعد از ظهر روز بعد با حضور در سالن اجتماعات هتل، می‌رویم تا در مراسم آغاز به کار رسمی‌پروژه حضور داشته باشیم. این بار هم کنداکتوری به ما می‌دهند که در 19 بخش، برنامه‌ها تعیین شده و جالب است که دست‌اندرکاران هم تلاش می‌کنند این نظم و ترتیب رعایت شود.

نکته جالب توجه درباره ساخت این انیمیشن این است که بعد از گذشت چند سال از توهین کشورهای غربی به حضرت محمد (ص)، واکنش‌های مختلفی در این میان صورت گرفت که اغلب به صدور بیانیه و اعلام انزجارهای نه چندان کارساز محدود شد. هنرمندانی هم که احتمالا قصد فعالیت در این زمینه را داشتند آنقدر با دست‌اندازها، مشکلات و پیچ و خم‌های سیستم اداری ناکارآمد مواجه شده‌اند که عطای این کار را به لقایش بخشیده‌اند.

همین مساله است که تلاش‌ این چهار برادر بروجردی را ارزشمند جلوه می‌دهد. البته آنها برای توجه به فرهنگ و هویت ایرانی، در این انیمیشن روایت فراز و نشیب‌های زندگی پیامبر را از نگاه سلمان فارسی، یار ایرانی پیامبر روایت می‌کنند. اینها اطلاعاتی است که در خلال توضیحات کوتاه پیش از آغاز مراسم می‌شنوم.

در ابتدای مراسم بخش‌های ساخته شده این انیمیشن در چند دقیقه برای حاضران نمایش داده می‌شود. پس از آن علاءالدین بروجردی، نماینده مردم بروجرد در مجلس شوای اسلامی با تقدیر از «محمد سرافراز» معاون برون مرزی، به‌گذشته‌های نه‌چندان دور اشاره می‌کند و می‌گوید: «در زمان ریاست دکتر علی لاریجانی بر سازمان صدا و سیما، یک بار با حضور وی در این شهر، هنرمندان بروجردی برنامه‌ای برای وی اجرا کردند و از همانجا تصمیم گرفته شد هنرمندان بروجردی با معرفی به شبکه افلاک، فعالیت خود را در این زمینه آغاز کنند.

این کار در دوره معاونت مجلس رئیس فعلی سازمان صدا و سیما نیز ادامه یافت و این مساله که فعالیت‌های صدا و سیما تنها به تهران محدود نشده و حالتی فراگیر دارد، بسیار ارزشمند است.»

بروجردی در ادامه با تاکید بر تقویت استعدادهای محلی در سراسر کشور و در عرصه تلویزیون، «مرکز گریزی» را سیاست خوبی عنوان می‌کند و با تقدیر از تولید انیمیشن «کودک و اشغالگر» می‌گوید: « تقابل کشور ما با رژیم صهیونیستی تاکنون کم هزینه نبوده اما چون این مساله برنامه‌ای آرمانی است و به دلیل قبله اول مسلمین بودن، تاکید رهبر معظم انقلاب و مسائل دیگر، ما نیز در مجلس برای این حمایت قانون تصویب کردیم و انیمیشن «کودک و اشغالگر» هم که چنین محتوایی داشت مورد استقبال فراوان قرار گرفت.»

در ادامه مراسم دستاندرکاران این پروژه توضیحاتی را درباره ساخت این اثر ارائه می‌کنند. کوروش برزگر، فیلمنامه نویس این اثر دو دلیل عمده ساخت این مجموعه را این‌گونه عنوان می‌کند: «در سطح جهان تعداد آثاری که با این محتوا ساخته شده زیاد نیست و کیفیت آن نیز متناسب با شأن پیامبر نبوده است. رشد انیمیشن در کشور ما نیز تا آن اندازه بوده که بتوان از آن به تولید اثری فاخر رسید.»

برزگر، تاریخ پیشنهاد ساخت این اثر را اوایل تابستان سال 85 عنوان می‌کند و با اشاره به فراز و نشیب‌های مختلف در زمان نگارش فیلمنامه این اثر که قرار است در 50 قسمت 10 دقیقه‌ای تولید شود، می‌گوید: «در بازنویسی فیلمنامه حجت‌الاسلام سالاری حضور داشت و در شهریور سال گذشته فیلمنامه کامل شد.»

فرزاد دالوند از دست‌اندرکاران دیگر پروژه به توضیح مباحث فنی و تخصصی این پویانمایی می‌پردازد و به حاضران توضیح می‌دهد: « لازمه تولید این اثر با کیفیتی بالا، داشتن سخت افزار و نرم افزار به روز بود. به همین دلیل دستگاهی برای برداشتن حرکات بدن و صورت تهیه و وارد کشور کردیم. در مرحله بعد نیز سخت افزار و نرم‌افزارهای موجود را ارتقا دادیم.»

فرزاد دالوند از «تبدیل شخص به اتود و سپس تبدیل آن به مدل 3 بعدی» به عنوان فعالیت دیگر این پروژه نام می‌برد و می‌گوید: «از خصوصیات مهم این کار این است که برای شخصیت‌ها مو و لباس طراحی شد تا حرکات بدن آنها طبیعی‌تر جلوه کند. از طرف دیگر طراحی نورپردازی هم در این کار کاملا واقعی صورت گرفت و برای هرمحل و موقعیت جغرافیایی نوع خاصی از تابش اشعه و شدت تابش طراحی شد.

در طراحی پس‌زمینه‌ها نیز با توجه به مطالعات تاریخی صورت گرفته، اطلاعات خوبی تهیه شد و امروز می‌توانیم بگوییم این کار به لحاظ کیفی در خاورمیانه کم نظیر خواهد بود.»

کوروش دالوند نیز درخصوص کاراکترسازی و متحرک‌سازی این اثر انیمیشن به دو نکته مهم یعنی «محیط سازی و کاراکترهای انسانی» اشاره می‌کند و می‌گوید: «به دلیل برخی محدودیت‌های سخت افزاری نمی‌توانیم یک کاراکتر را با جزئیات زیاد کار کنیم اما این مساله سبب شد تا با به کارگیری شیوه‌های جدید، سطح واقعی بودن کار را بالا ببریم.

او سپس شیوه‌های مختلف کاراکترسازی را تشریح می‌کند که برای علاقه‌مندان جالب توجه است. وی با اشاره به ساده‌سازی، پرداخت کردن، طراحی حالات چهره، باز کردن کاراکتر، اضافه کردن چیزهایی به کاراکتر، طراحی اسکلت و استخوان بندی و ارتباط دادن حرکت‌ها به هم را به عنوان فعالیت‌های صورت گرفته در این مرحله معرفی و عنوان می‌کند برای هر یک از کاراکترها نوع خاصی از وسایل صحنه طراحی شده و برای طبیعی تر شدن کار، نوع ارتباط این وسایل با بدن بازیگر نیز طراحی شده است. برای شخصیت‌ها لباس نیز ساخته خواهد شد تا این اثر کاملا طبیعی به نظر برسد.

داریوش دالوند، تهیه کننده پروژه هم در ادامه جلسه پشت تریبون می‌رود و با اشاره به استفاده از شیوه مسیر بحرانی برای کنترل پروژه می‌گوید: تاکنون 33 درصد از این کار انجام شده و حدود 70 درصد آن باقی مانده که امیدواریم تا جشنواره فیلم فجر امسال یک پنجم از کار معادل 90 دقیقه آماده شود تا در قالب فیلمی‌سینمایی به جشنواره عرضه شود.

دکتر حسین یعقوب‌پور نیز که کار طراحی صوتی این اثر را با همکاری حسینی صدابردار و پیرجانی کارشناس ارشد موسیقی به عهده دارد، نفر بعدی است که با تاکید بر این مساله که ماندگاری چنین آثاری به رعایت جزئیات مختلف بستگی دارد، تاکید می‌کند: یکی از مباحث مهم این کار طراحی پرسپکتیو صداست و ما در صحنه‌های مختلف نیاز به این طراحی داریم ضمن آن‌که موسیقی مورد نیاز برای این اثر نیز بسیار زیاد است و فیلم نقاط عطف فراوانی همچون تولد پیامبر، خوابیدن حضرت علی (ع) در بستر پیامبر، هجرت ایشان، جنگ احزاب و فتح مکه را دارد که باید برای آن موسیقی مناسب طراحی کرد.

بخش پایانی مراسم هم به صحبت‌های محمد سرافراز معاون برون مرزی اختصاص دارد که با تشکر از برادران دالوند و دیگر دست اندرکاران این اثر، از روش تولید این انیمیشن به عنوان روشی جدید نام می‌برد و ابراز امیدواری می‌کند این فیلم به اثری ماندگار در جهان اسلام تبدیل شود و قابلیت عرضه جهانی پیدا کند.

مدیر سیمای برون مرزی به ویژگی‌های آثار پویانمایی از جنبه دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: پویا نمایی به دلیل برخی ویژگی‌های خاص آن برای کارهای تاریخی بسیار مناسب است. در ساخت سریال‌های تاریخی مشکلات و پیچیدگی‌هایی مانند دکورسازی، هنرور، ساخت وسایل صحنه و... وجود دارد که باعث می‌شود آن فعالیت بسیار گران قیمت شود اما با انیمیشن می‌توان این کار را ارزان‌تر انجام داد.

ضمن آن‌که در طول این سال‌ها در میان شخصیت‌های تاریخی که تلویزیون به آنها پرداخت جای سلمان فارسی بسیار خالی بوده است. در زندگی این شخصیت فراز و نشیب‌ها و تحولات فراوانی وجود داشته است. او ادیان مختلفی را تجربه می‌کند و در نهایت وقتی به پیامبر می‌رسد، مجذوب ایشان می‌شود و این شخصیت افتخار ما ایرانیان است که جا دارد درباره او سریالی مستقل هم ساخته شود.

در ادامه این مراسم هم از هنرمندان و دست‌اندرکاران انیمیشن «کودک و اشغالگر» تقدیر می‌شود و به خاطره بهرامی، فاطمه برومند، پریسا ابره‌چی، حمید عاروان، مهدی صارمی، حمید ساکی و نیز فرزاد، کورش، کیانوش و داریوش دالوند هدایایی از سوی شبکه سحر اهدا می‌شود.

حضور در کارگاه

روز بعد به بازدید از استودیوی انیمیشن «آخرین فرستاده» می‌رویم. برادران دالوند همزمان در حال تولید فیلم سینمایی انیمیشن با عنوان «رستم و سهراب» هستند و در بازدید توضیحاتی نیز درباره این فیلم انیمیشن که قرار است برای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید شود، ارائه می‌کنند. استودیو ساختمانی 4طبقه است که در هر بخش آن، یکی از کارگاه‌ها استقرار یافته است.

«کارگاه تولید و طراحی» بخشی است که در آن ایده تولید می‌شود و بعد از تایید تهیه‌کننده ایده برای ساخت می‌رود. طبق توضیحات کیانوش دالوند تاکنون 170 شخصیت برای این اثر طراحی شده است. البته تصویر برخی شخصیت‌ها در این سریال دیده نمی‌شود و فقط صدای آنها را می‌شنویم. بعد از طراحی شخصیت‌ها، کار استوری برد می‌شود و بعد نور و رنگ به کار اضافه می‌شود.

سیستم ساخت این انیمیشن به صورت پال است و هر ثانیه 25 فریم کار می‌شود. وقتی لباس و مو به کار اضافه می‌شود، طراحی شکل خاصی پیدا می‌کند و ظریف‌کاری‌هایی روی لباس انجام می‌شود تا کار به طراحی دستی نزدیک شود. دالوند توضیح می‌دهد که با توجه به گران بودن این کار، تلاش می‌شود تا دور ریز به حداقل برسد.

با توضیحات مدیرعامل مرحله به مرحله جلو می‌رویم و با بخش‌های دیگر آشنا می‌شویم. بعد از این‌که استوری برد به صحنه‌های اولیه و اصطلاحا انیماتیک تبدیل شد، با ابجکت‌هایی کار برای رندر نهایی می‌رود. در این مرحله نور و بک‌گراند و لباس به صحنه اضافه می‌شود. رندر هر فریم چیزی حدود 10 دقیقه طول می‌کشد و بعد از این مرحله خروجی گرفته می‌شود که روی آن می‌توان نقاط ضعف را شناخت و حذف کرد.

از ویژگی‌های این کار می‌توان به ساخت و نمایش 12 کلیپ با موسیقی اشاره کرد که در طول فیلم نمایش داده می‌شود. این مساله از جذابیت‌های کار است و می‌تواند به ارتباط بهتر مخاطب با کار کمک کند.

انیمیشن آخرین فرستاده مانند دیگر آثار انیمیشن لایه‌های مختلفی دارد. در برخی صحنه‌ها که نیاز به حرکت کامل باشد، تا عمق میدان به تصویر کشیده می‌شود. به گفته دالوند، در پروژه حضرت رسول مهم‌ترین مساله این است که همه چیز باور پذیر باشد تا وقتی مخاطب فیلم را می‌بیند، پس نزند و آن را به عنوان فیلمی‌ سینمایی  نه به‌عنوان یک کارتون  باور کند. او در ادامه توضیحات خود، می‌گوید: «مخاطب فیلم‌های انیمیشن در کشوری مانند ژاپن که از تولیدکنندگان اصلی چنین آثاری است، همیشه بزرگ‌تر‌ها هستند.

در ساخت این فیلم تصمیم گرفتیم رده بیننده این کار را از نوجوان به بزرگسال ارتقا دهیم. در شأن حضرت رسول نبود که کار ایراد داشته باشد. البته بخش زیادی از اتفاق‌هایی را که در این پروژه افتاد مدیون پروژه رستم و سهراب هستیم. در آن فیلم به دلیل سینمایی بودن بسیاری از تجارب را کسب کردیم و آن فیلم باعث شد تکنیک‌های زیادی کشف کنیم.

مرحله اصلی بازدید از «استودیوی پویانمایی و کامپوزیت» است. اینجا بخشی است که تولید در آن شکل می‌گیرد. «استودیوی طراحی و مدلینگ» نیز از دیگر بخش‌های جذاب است که در آن، رایانه‌های قوی پروژه قرار گرفته است. اتاق موشن کپچر هم بخش دیگری است که در آن فضایی سه بعدی شبیه فضای گیم ایجاد شده است.

منصور کریمی، مدیر تدارکات این پروژه نیز یکی از دست‌اندرکاران این پروژه است که با وی گفتگو می‌کنم. وقتی نام او را در فهرست عناوین پروژه دیدم، با خودم گفتم چنین پُستی در یک پروژه انیمیشن چه معنایی دارد؟ کریمی‌که از سال 1350 با فیلم‌هایی چون «بهشت بی زبان»، «ابوالفضل»، «در سکوت لاله‌ها»، «عرق جبین»، «گندم بکاریم استقلال درو کنیم» و... در زمینه فیلمسازی فعالیت داشته و فیلم‌های کوتاه و مستند فراوانی تولید کرده، در فیلم سینمایی «روزی که حسنی مرد شد»، اولین همکاری رسمی‌خود را با برادران دالوند و «شرکت آریا، صنعت تخیل» به عنوان مدیر تدارکات و بازیگر نقش قصاب انجام داده است.

او درباره فعالیت خود در این پروژه می‌گوید: وقتی برادران دالوند از من برای تصدی این مسوولیت دعوت کردند، خیلی امیدوار نبودم که در انجام این کار موفق باشم. اما اطلاعاتی که از آنها در مورد ویژگی‌های تخصصی انیمیشن به‌دست آوردم، کمک کرد تا خیلی زود با عرصه تدارکات انیمیشن سازگاری پیدا کنم. البته هنوز هم بعضی اصطلاحات رایانه‌ای برایم دردسرساز می‌شود. به عقیده کریمی، ‌مدیریت تدارکات در عرصه انمیشن فعالیت شرکتی سازمانی است و تدارکات اصلی برای تولید یک پروژه انیمیشن در قالب شرکت و سازمان تولیدکننده انجام می‌شود و هر چند هر پروژه‌ای، چالش‌های تدارکاتی خاص خود را دارد، اما این چالش‌های پروژه‌ای، در مقایسه با مسائل تدارکاتی پروژه‌های فیلم زنده بسیار کمتر و البته از نوع خاص خودش است.

حسام‌الدین بنان مدیر اداری و مالی، جواد بالدی طراح شخصیت، رزیتا معتمدی، عبدالاحد حمزه لو و شهلا معظمی‌گودرزی از دیگر دست‌اندرکاران و اثرگذاران در فرآیند تولید آثار مذکور هستند.

یکی از نکاتی که از برادران دالوند می‌پرسم، فضایی است که در این اثر شاهد آن خواهیم بود. در اغلب فیلم‌های تاریخی، کمتر زندگی تاریخی به نمایش گذاشته می‌شود. در چنین سریال‌هایی حمام رفتن، عروسی و عزا، غذا درست کردن و... دیده نمی‌شود و در عوض همه چیز در یک پلان کاخ به تصویر کشیده می‌شود حتی در چنین فیلم‌هایی حاکم وقتی در ساعات نیمه شب در کاخ با صدای فریادی از خواب بیدار می‌شود، لباس کاملی با دستار بر تن دارد.

با این مقدمه چینی می‌پرسم: آیا در انیمیشن «آخرین فرستاده» مخاطب شاهد چنین مواردی خواهد بود؟ دالوند می‌گوید: در اثری مانند انیمیشن رستم و سهراب مدت زمان محدودی داریم و در 90دقیقه باید داستان را راویت کنیم و به همین دلیل امکان نمایش بسیاری از جزئیات وجود ندارد و فقط به نقاط عطف می‌پردازیم اما در انیمیشن آخرین فرستاده به دلیل مدت زمان 500 دقیقهای اثر، جزئیات اینچنینی مورد توجه قرار می‌گیرد.

دقایقی بعد، بازدید ما از شرکت سازنده این انیمیشن پایان می‌یابد و از جمع جوانان مصمم بروجردی خداحافظی می‌کنیم. با خودم می‌گویم همیشه برای ایجاد اشتغال لازم نیست کارخانه‌های بزرگ و معظم برپا شود. می‌توان با پرورش نیروهای متخصص، فضایی را فراهم کرد که هر شهرستانی در ایران به محلی برای تولید چنین آثاری تبدیل شود.

رضا استادی