وسواس ‌نگو‌ خوره مغز!

ریشه بیماری وسواس، اضطراب است و این اختلال وسواسی به 2 شکل فکر و عمل وسواسی دیده می‌شود. در بررسی وضعیت روانی، علائم افسردگی حدود 50 درصد در بیماران یافت می‌شود.

فکر وسواسی موجب افزایش اضطراب شخصی می‌شود و عمل وسواسی، اضطراب شخص را کاهش می‌دهد، ولی وقتی فرد در مقابل انجام عمل وسواسی مقاومت می‌کند، اضطرابش افزایش می‌یابد.

وسواس تا اندازه‌ای در همه افراد بشر وجود دارد و به صورت شک و تردید، عدم قدرت در تمرکز فکری فراموشی و گاهی کم‌خوابی ظاهر می‌شود.

افکار وسواسی وقت‌گیر بوده و در برنامه معمول شخص، فعالیت‌های اجتماعی و روابط با دوستان مشکل ایجاد می‌کند. میزان شیوع اختلال وسواسی 2 تا 3 درصد است. در بزرگسالان ابتلای زن و مرد یکسان است، اما در حوالی بلوغ نوجوان‌های پسر بیشتر به این اختلال مبتلا می‌شوند.

میانگین سن شروع حدود 20 سالگی است؛ هرچند در مردان سن شروع کمی پایین‌تر است، اما در زنان حدود22 سالگی است. در اکثر بیماران، علائم قبل از 25 سالگی شروع می‌شود و در کمتر از 15درصد موارد، شروع علائم پس از 35 سالگی است.

میزان ابتلا به وسواس در افراد مجرد بیشتر از افراد متاهل است و سیاهپوستان کمتر از سفیدپوستان به آن مبتلا می‌شوند.

وسواس در کودکان نیز مشاهده می‌شود و علائم آن لجبازی، تکرار کلمات و رفتارهای خشن، تظاهراتی از اختلال وسواس در کودکان است.

وسواس، اختلال شخصیتی

به گفته روانشناسان، اختلال شخصیتی و اضطراب 2 اختلال مهم وسواس در روانپزشکی است که اختلال اضطرابی در هر زمانی رخ می‌دهد، اما اختلال شخصیتی قبل از سن 18 سالگی شکل گرفته و بتدریج جزو خصوصیات فرد می‌شود. وسواس، اختلال افکار، اندیشه‌ها و تصورات فرد است که به صورت تکرارشونده و عودکننده ایجاد می‌شود و رنج و ناراحتی بیمار را به دنبال داشته و در عملکرد فرد در زمینه شغلی، تحصیلی و خانوادگی، اختلال ایجاد می‌کند.

فرد مبتلا به وسواس برای خنثی کردن تفکرات و تصورات ناراحت‌کننده، اقداماتی را انجام می‌دهد که به <اجبار> موسوم بوده و اگر این کارها را انجام ندهد، فرد دچار نگرانی و اضطراب می‌شود.

فرد وسواسی، نظم‌های خاص و بیش از حد را در انجام کارها ایجاد می‌کند و وقت زیادی را صرف کارهای تکراری کرده که این امر کندی اعمال آنان را به دنبال دارد. تمسخر و سرزنش افراد وسواسی، بیماری آنان را تشدید کرده و موجب اضطراب آنان می‌شود.

شیوع این بیماری در 2 تا 3 درصد افراد جامعه است و در اغلب مردم جوامع و سنین مختلف حتی 2سالگی نیز دیده می‌شود. سن 19 تا 22 سالگی، شایع‌ترین سن بروز این بیماری است و در دوره نوجوانی در مردان زودتر شروع می‌شود؛ در حالی که این بیماری در سنین میانسالی بیشتر در زنان مشاهده شده است و زمینه ارثی نیز ممکن است در بروز وسواس نقش داشته باشد، اما بیشتر در اثر یادگیری از پدر و مادر ایجاد می‌شود.

وسواس فکری

وسواس یک فکر، اندیشه، احساس یا رفتاری عودکننده و مزاحم است که دائم تکرار شده و در نهایت منجر به اختلال در عملکرد حوزه‌های خانوادگی، اجتماعی، شغلی، تحصیلی یا روابط بین‌فردی می‌شود.

دکتر امید رضایی، متخصص اعصاب و روان از وسواس به عنوان اختلال وسواسی جبری یاد می‌کند؛ وسواس، بخش فکری این اختلال است و اجبار، بخش رفتاری آن را تشکیل می‌دهد.

این متخصص اعصاب و روان در توضیح عوامل موثر در شکل‌گیری اختلال وسواس می‌گوید: شکل‌گیری این اختلال، ریشه در 3 حوزه دارد؛ حوزه بیولوژیک یا زیست‌شناختی که معمولا توسط ژن‌ها از والدین منتقل می‌شود. مسائل روانشناختی و اتفاقات روانی مانند مشکلات خانوادگی و در نهایت حوزه مسائل اجتماعی که شامل اتفاقات اجتماعی تاثیرگذار بر فرد است.

وی با بیان این که وسواس، یکی از بیماری‌های اعصاب و روان است که تا مدت‌ها توسط خود فرد و خانواده وی تحمل شده و در نهایت برای درمان به پزشک مراجعه می‌شود، ادامه می‌دهد: حدود نیمی از افراد مبتلا ابتدا به پزشکانی غیر از روانپزشک مراجعه کرده و سپس به مراکز روانپزشکی ارجاع داده می‌شوند.

در وسواس ذهنی، یک فکر مزاحم در ذهن فرد مبتلا شکل گرفته و به دنبال آن فرد به طور مکرر به انجام اعمالی در این زمینه اقدام کرده تا آنجا که آن فکر مزاحم به یک رفتار تکراری و ناراحت‌کننده تبدیل می‌شود. به عنوان مثال، فرد در ذهن خود می‌پندارد که اتفاق ناگواری در پیش است. پس از گذشت مدتی به این نتیجه می‌رسد که انجام رفتاری منجر به کاهش این ناراحتی و رفع خطر می‌شود. در این مرحله وسواس رفتاری به دنبال وسواس ذهنی شکل می‌گیرد که گاهی ممکن است فرد با رغبت به انجام آن اقدام کند؛ این در حالی است که بسیاری از مواقع به انجام آن تمایل ندارد، اما اختلال وسواس، وی را ملزم به انجام آن عمل می‌کند.

با وسواسی‌ها چه کنیم؟

برخورد با این بیماران باید توام با آرامش باشد؛ به طوری که نباید آنان را مجبور به ترک وسواس کرد؛ بلکه این امر باید با اختیار بیمار صورت گیرد.

وسواس بیماری عود‌کننده است که پس از درمان در اثر استرس یا فشارهای روانی بروز می‌کند.

وسواس دارای عوارض جسمانی است؛ به طوری که بیمار با شستشوی زیاد و مصرف مواد شوینده، دچار آسیب‌های پوستی می‌شود یا در اثر زیاد مسواک زدن به دهانه و لثه خویش صدمه بزند. اطرافیان بیمار وسواسی باید با وی با آرامش برخورد کنند و با تمایل بیمار، او را به روانپزشک ارجاع دهند.

از طرفی خانواده هم می‌تواند باعث ایجاد وسواس شده و هم می‌تواند از آن تاثیر گرفته، متشنج شده و به اختلال عملکرد دچار شود. بنابراین برای درمان وسواس و رفع آسیب‌های ناشی از آن باید علت ایجادکننده آن از بین برود.

در گذشته برای درمان وسواس عمدتا از درمان‌های روانکاوانه استفاده می‌شد، اما پس از پیشرفت علوم و مشخص شدن این موضوع که ریشه‌ وسواس در عدم تعادلات مواد شیمیایی درون مغز است، رویکرد عمده درمان به سمت دارو پیش رفت. در حال حاضر مفیدترین درمان برای وسواس، رویکردی مبتنی بر ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی است.

در وسواس‌های آلودگی و وسواس نجاست و پاکی، ترکیبی از دارودرمانی و رفتاردرمانی، موثرترین رویکرددرمانی شناخته شده است.

چنانچه با تجویز دارو و برگزاری جلسات رفتاردرمانی در روند درمان نارضایتی مشاهده شد، اقدامات لازم درخصوص داروها صورت گرفته و داروها به شکلی تنظیم می‌شوند که بیمار احساس آرامش و راحتی داشته و علائم بیماری کاهش یابد. همچنین بنابر صلاحدید و قضاوت بالینی روان‌درمانگر، فواصل جلسات ملاقات با بیمار تنظیم می‌شود تا بتدریج با بهبود و درمان قطعی بیماری، ملاقات بیمار با روان‌‌درمانگر کاهش پیدا کند.

فرهاد طالبیان