افسانه‌های‌بوزقوش‌

کتاب بوز قوش (پرنده قهوه‌ای  رشته کوهی در میان سبلان و سهند) از 2 بخش افسانه‌ها و نگرشی بر ادبیات عامه یا ادب شفاهی تشکیل شده است.

میکائیل رسولزاده با وجود آن که جدا از بخش افسانه‌های بوزقوش، بخشی را نیز به عنوان مختصری در مردم شناسی ادبیات فولکلوریک مردم ایران و‌ آذربایجان نوشته است، اما به محل دقیق روایت افسانه‌ها و راویان آن اشاره نمی‌کند. وی فقط در مقدمه به این بسنده می‌کند که: «در این مجموعه می‌کوشیم به گوشه‌هایی از باورها، ادبیات و سنن آذربایجان و دامنه‌های بوزقوش بپردازیم.»

افسانه‌های  قول تاپدیق، مرد ساده لوح و مار، کربایی دانا، افسانه سنگ صبور یا قولچاق، خداوئردی، گوهر شب چراغ و گولو واه واه، چهل برادر و چهل خواهر، پینه دوز و مار، سه برادر و درخت گلابی، قاری ننه، تئلیم خان، دختری در پوست گرگ، عروس مار، قلی بی‌نماز، سارا و گاو حنایی و خواهران جهانگیر بخش اول را شامل می‌شوند.

رسول‌زاده همچنین در بخش دوم با نگاهی به قصه‌های عامیانه، افسانه‌ها و اساطیر، کارکردهای تربیتی قصه‌های عامیانه، فولکلور در ادبیات فارسی و فولکلور در ادبیات شفاهی مردم آذربایجان به بررسی ادبیات عامه و ادب شفاهی می‌پردازد.

بخشی از فصل دوم این کتاب را می‌خوانیم: «یکی از شاخه‌های فرهنگ عامیانه یا فولکلور، ادب عامه یا ادب شفاهی است که شامل قصه‌ها و افسانه‌ها، اسطوره‌ها، ترانه‌ها و تصنیف ها، بازی‌های منظوم، امثال و حکم، متل‌ها و چیستان‌هایی است که شفاها از فردی به فرد دیگر یا از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. این مجموعه، از مشترکات فرهنگی یک ملت و عوامل پیوند آنهاست.

به موجب تعریف سن تیو، فولکلور به مطالعه زندگی توده عوام در کشورهای متمدن می‌پردازد. زیرا در مقابل ادبیات توده، فرهنگ رسمی و استادانه‌ای وجود دارد؛ به این معنی که مواد فولکلور در نزد مللی یافت می‌شود که دارای 2 پرورش باشند؛ یکی مربوط به قشر تحصیلکرده و دیگری مربوط به عوام. مثلا در هند و چین فولکلور وجود دارد؛ اما نزد قبایل وحشی استرالیا که نوشته و کتاب ندارند، فولکلور یافت نمی‌شود. زیرا همه امور زندگی این قبایل مربوط به علم نژادشناسی است. نژادشناسی نه تنها وضع سیاسی، مذهبی، عادات و اخلاق آنها را ضبط می‌کند، بلکه مثل‌ها، ترانه‌ها، قصه‌ها و افسانه‌های آنها را نیز جمع‌آوری می‌کند.

فولکلور نزد قبایل بدوی وجود ندارد همین طور در ملتی که همه افراد آن دارای پرورش عالی معنوی بوده و از اعتقاد به اوهام و خرافات برکنار باشند نیز یافت نخواهد شد. ولی چنین ملتی تاکنون وجود نداشته است. به طور خلاصه، فولکلور آشنایی به پرورش معنوی اکثریت است در مقابل پرورش مردمان تحصیلکرده در میان یک ملت متمدن.»

امروزه فولکلور توسعه شگفت آوری به ثمر رسانیده است. ابتدا محققان فولکلور فقط ادبیات عامه مانند قصه ها، افسانه ها، آوازها، ترانه ها، مثل ها، معماها، متلک ها و غیره را جستجو می کردند. کم کم تمام سنت هایی که زبانی آموخته می شود و آنچه مردمان در زندگی خارج از دبستان فرا می گیرند جزو آن شد. چندی بعد جستجو کنندگان اعتقادات و اوهام، پیشگویی راجع به وقت نجوم، تاریخ طبیعی، طب و آنچه دانش توده نامیده می شد مانند گاهنامه، سنگ شناسی،‌گیاه شناسی،‌جانور شناسی و داروهایی که عوام به کار می برند را به این علم افزودند. سپس اعتقادات و رسومی که وابسته به هریک از مراحل گوناگون زندگی مانند تولد،‌کودکی، جوانی، زناشویی، پیری، مراسم سوگواری، جشن های ملی و مذهبی و ... جزو این علم به شمار بردند.

میکائیل رسولزاده‌